قانونگذاران از ابتدای پیدایش قوانین و نظام‌های حقوقی اقدام به جرم‌انگاری برخی اقدامات یا رفتارها کرده‌اند. برخی جرایم مانند سرقت و کلاهبرداری از جرایمی هستند که از همان آغاز پیدایش نظام حقوق کیفری جرم‌انگاری شده‌اند و قبل از آن هم رفتارهای زشت و قبیحی شمرده می‌شدند.
با پیدایش اینترنت در دوره مدرن گویی دنیای جدیدی برای ارتکاب جرایم به وجود آمد. فضای مجازی بستر جدید و حتی راحتی برای ارتکاب جرایمی مانند سرقت و کلاهبرداری اینترنتی و جاسوسی و غیره به وجود آورد.
بسیاری از رفتارهایی که به طور سنتی جرم بودند در فضای اینترنت هم ارتکاب یافتند و قانونگذاران به این فکر افتادند که آیا این رفتارها در فضای مجازی هم باید جرم‌انگاری شوند یا خیر.
با عنایت به واقعیات موجود و اهمیت ارتباطات افراد در فضای مجازی قانونگذاران اقدام به تنظیم‌گری این فضا کردند. یکی از حوزه‌های تنظیم‌گری از سوی قانونگذار، حوزه حقوق کیفری و جزایی است. بدین معنا که قانونگذاران اقدام به وضع مقررات و قواعد کیفری برای فضای مجازی کردند. در کشور ما هم قانون جرایم رایانه‌ای با همین هدف تصویب شد.
یکی از جرایمی که در قانون جرایم رایانه‌ای به آن پرداخته می‌شود جرم کلاهبرداری اینترنتی است. اما این جرم چقدر مشابه و چقدر متفاوت با جرم کلاهبرداری در معنای سنتی آن است؟ برای درک این موضوع باید هر یک از جرایم کلاهبرداری و کلاهبرداری اینترنتی را با کمک وکیل تلفنی جداگانه بررسی کنیم.
کلاهبرداری و مجازات آن در قانون چیست؟
کلاهبرداری همانطور که از نام آن مشخص است با فریب و حیله و نیرنگ و تقلب درآمیخته است. این جرم از دسته جرایم علیه اموال و مالکیت است و در نتیجه ارتکاب آن، مال شخص قربانی برده می‌شود. با این حال نباید این جرم را با سرقت یا دزدی اشتباه گرفت.
مراحل جرم کلاهبرداری به این صورت است که ابتدا کلاهبردار از یک روش یا وسیله متقلبانه برای اغفال فرد قربانی استفاده می‌کند، سپس قربانی فریب می‌خورد و مال خودش را در اختیار کلاهبردار قرار می‌دهد. تفاوت کلاهبرداری با سرقت در همین است.
در کلاهبرداری فرد مجرم از روش‌هایی مانند خشونت یا بالا رفتن از دیوار خانه استفاده نمی‌کند بلکه با دروغ و نیرنگ کاری می‌کند که قربانی خودش مال خودش را تقدیم کلاهبردار نماید.
روش متقلبانه‌ای که کلاهبردار از آن برای فریب قربانی استفاده می‌کند باید چیزی باشد که انسان متعارف را گول می‌زند. یعنی کلاهبردار از یک سری صحنه‌سازی‌ها و مانورهای متقلبانه استفاده می‌کند مثلا یک فضای اداره‌ای را آماده می‌کند و اینطور وانمود می‌کند که مدیرعامل یک شرکت قانونی است و از این راه از اشخاصی که قصد سرمایه‌گذاری دارند کلاهبرداری می‌کند.
نوع تقلب و فریبی که مورد استفاده قرار می‌گیرد و شخصی که این کار را انجام می‌دهد گاهی دارای ویژگی‌هایی است که قانونگذار جداگانه هم آن را ذکر کرده و جرم‌انگاری می‌کند.
منظور این است که برخی جرایم وجود دارند که شباهت بسیاری به جرم کلاهبرداری دارند اما قانونگذار به صورت جداگانه به آن‌ها اشاره کرده و مقررات و مجازات‌های مخصوص آن‌ها را بیان کرده است. برای مثال، ورشکستگی به تقلب، انجام معامله معارض و تبانی برای بردن مال غیر از این دسته از جرایم هستند.
در ورشکستگی به تقلب، تاجر از برخی روش‌های متقلبانه استفاده می‌کند تا حکم ورشستگی‌اش صادر شود و احکام ورشستگی اجرا گردد. برای مثال تاجر معامله‌های صوری و دروغین انجام می‌دهد و از این طریق وانمود می‌کند که دارایی‌اش از بین رفته است.
این جرم شباهت بسیاری به کلاهبرداری دارد اما قانونگذار به طور جداگانه آن را تعریف کرده و برای آن مجازات تعیین کرده است.
مجازات جرم کلاهبرداری به صورت کلی چیست؟
مطابق قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری، کلاهبردار به مجازات‌های زیر محکوم می‌شود:
رد اصل مال به صاحب آن
کلاهبردار باید مالی که از طریق کلاهبرداری به دست آورده است را به صاحب آن بازگرداند. اگر خود آن مال وجود نداشته باشد، یا مثل همان مال را می‌خرد و به قربانی تحویل می‌دهد یا قیمت آن را می‌پردازد. تشخیص قیمت در این موارد نیز توسط کارشناس انجام خواهد شد.
حبس از یک تا هفت سال
قاضی با توجه به شرایط و اوضاع و احوال جرم و میزان شدت آن مدت حبس را در محدوده بین یک تا هفت سال تعیین می‌نماید. شایان ذکر است که اگر کلاهبردار از برخی شیوه‌های خاص استفاده می‌کند مجازات او تشدید می‌شود و محدوده زمانی حبس به دو تا ده سال تغییر می‌یابد.
برای مثال اگر فرد کارمند دولت باشد و از عنوان خودش برای کلاهبرداری استفاده نماید مجازات حبسش بین دو تا ده سال خواهد بود. قانونگذار انتظار ندارد که کارمند دولت عنوان و موقعیت خود را وسیله‌ای برای بردن مال دیگری قرار دهد.
پرداخت جزای نقدی معادل مالی که از قربانی گرفته است
کلاهبردار علاوه بر بازگرداندن مال به صاحبش باید جزای نقدی نیز بپردازد. پرداخت جزای نقدی یک نوع مجازات آن است و مجرم این مبلغ را به دولت پرداخت می‌کند. در صورتی که بازگرداندن مال به صاحبش نوعی جبران خسارت است و نسبت به صاحب مال انجام می‌شود.
حال که با جرم کلاهبرداری و مجازات آن آشنا شدیم به بررسی جرم کلاهبرداری اینترنتی خواهیم پرداخت. در این راستا شما می‌توانید از خدمات وکیل نیز بهره‌مند شوید.
کلاهبرداری اینترنتی چیست و چه مجازاتی برای آن تعیین شده است؟
کلاهبرداری از جرایمی است که در فضای مجازی هم می‌تواند معنا و مصداق داشته باشد. چه بسا کلاهبرداری در فضای دیجیتال بسیار گسترده‌تر و خطرناک‌تر باشد. مجرم در کلاهبرداری رایانه‌ای قربانی را به طور مستقیم اغفال نمی‌کند بلکه برای این کار از رایانه استفاده می‌کند.
یک رفتار برای اینکه جرم تلقی شود باید جرم بودن آن در قانون گفته شده باشد. قانونگذار ما در قانون جرایم رایانه‌ای به جرم کلاهبرداری اینترنتی و مجازات آن اشاره کرده است. در جرم کلاهبرداری رایانه‌ای یا اینترنتی، مجرم اقدام متقلبانه‌ای را در این بستر انجام می‌دهد و از این طریق مال یا منفعتی را به دست می‌آورد.
اقدامات متقلبانه یا فریبانه‌ای که می‌توانند در بستر فضای مجازی انجام شوند بسیارند و قانونگذار نیز همه آن‌ها را ذکر نکرده است بلکه به ذکر نمونه‌های آن بسنده کرده است.
در هر پرونده قاضی با بررسی شرایط ارتکاب جرم و عناصر مختلف آن تشخیص می‌دهد که جرم کلاهبرداری رایانه‌ای محقق شده است یا خیر. نمونه اقدامات متقلبانه در بستر فضای مجازی از دید قانونگذار ما، شامل محو یا ایجاد داده‌ها یا مختل کردن سامانه‌ها می‌شود.
وارد شدن به سیستم رایانه‌ای یک موسسه مالی و اعتباری از طریق فضای مجازی و وارد کردن اطلاعات نادرست در آن یا حذف برخی اطلاعات از سیستم آن می‌تواند مصداق این جرم باشد.
شایان ذکر است که اقدامات مذکور باید به نتیجه برسند تا جرم کلاهبرداری محقق شود. یعنی فرد حتما باید مال یا منفعت یا خدمتی در نتیجه اقدامات متقلبانه خود به دست آورد تا بگوییم مرتکب جرم کلاهبرداری شده است.
اگر فقط وارد سامانه شود و یک سری داده‌ها را وارد کند اما نتواند نتیجه بگیرد، عملی که انجام داده است کلاهبرداری نیست اما می‌تواند مصداق جرایم دیگر مانند ورود غیر مجاز باشد.
مجازات جرم کلاهبرداری اینترنتی در قانون جرایم رایانه‌ای، بازگرداندن مال به صاحب آن، حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از بیست میلیون ریال تا یکصد میلیون ریال یا هر دو مجازات است.
کلاهبرداری در بستر مبادلات الکترونیکی چیست؟
قبل از تصویب قانون جرایم رایانه‌ای که در مبحث قبل آن را بررسی کردیم، قانون تجارت الکترونیک به نوعی از جرم کلاهبرداری رایانه‌ای اشاره کرده بود. در واقع در بستر تجارت و مبادلات الکترونیکی ممکن است از طریق اقداماتی مانند مداخله در عملکرد برنامه، کلاهبرداری صورت گیرد.
کلاهبرداری در بستر مبادلات الکترونیکی علاوه بر فریب دیگران، منجر به گمراهی سیستم‌های پردازش خودکار نیز می‌شود و از این طریق مال افراد برده می‌شود. مجازات این جرم، بازگرداندن مال به صاحب آن، حبس از یک تا سه سال، و جزای نقدی معادل مال برده شده است.
همانطور که می‌بینید مجازات حبس در جرم کلاهبرداری در بستر مبادلات الکترونیکی از جرم کلاهبرداری رایانه‌ای و کلاهبرداری سنتی کمتر است. به نظر می‌رسد مجازات‌هایی مانند حبس در بستر کسب و کار و تجارت کارایی مناسبی ندارند. فضای تجاری فضایی با سرعت بالا است و قانونگذار هم به این واقعیت توجه داشته است.
محکوم کردن کلاهبردار در این جرم به پرداخت جزای نقدی معادل مال برده شده اقدام مناسبی است که با درک فضای کسب و کار انجام شده است و این جبران خسارت می‌تواند سود بیشتری برای قربانی داشته باشد.
همانطور که اشاره کردیم قانونگذار ما پس از اشاره به کلاهبرداری در بستر مبادلات الکترونیکی، به این نتیجه رسید که باید کلاهبرداری در فضای مجازی را به طور کلی جرم انگاری کند و نباید آن را محدود به حوزه تجارت و مبادلات نماید. بنابراین قانون جرایم رایانه‌ای در سال ۱۳۸۸ تصویب شد.
مشاوره حقوقی درباره جرم کلاهبرداری اینترنتی
در این مقاله با جرم کلاهبرداری اینترنتی یا رایانه‌ای آشنا شدیم. در ابتدا به ذکر مقدمه‌ای در باب تعریف و مجازات جرم کلاهبرداری پرداختیم و سپس جرم کلاهبرداری در بستر رایانه را بررسی کردیم.
برای دریافت مشاوره حقوقی درباره جرم کلاهبرداری اینترنتی یا کسب اطلاعات بیشتر با بنیاد وکلا تماس بگیرید. در خصوص جرم کلاهبرداری اینترنتی می‌توانید از وکلای متخصص سامانه بنیاد وکلا در حوزه حقوق کیفری مشاوره حقوقی آنلاین بگیرید.
کارشناسان حقوقی و وکلای متخصص ما در بنیاد وکلا آماده ارائه خدمات مشاوره حقوقی حضوری، تلفنی و آنلاین هستند.
