از بین جرایم متعدد و مختلفی که وجود دارد، برخی از آن‌ها به گوش اکثریت آشناتر هستند، من جمله موارد می‌توان به سرقت، کلاهبرداری و خیانت در امانت اشاره کرد. در این مقاله قصد داریم با جرم خیانت در امانت و مجازات آن آشنا شویم.
لازم به ذکر آن که برای برخی از جرایم علاوه بر مجازات اصلی، مجازات‌های فرعی و تکمیلی نیز قانونگذار تعیین کرده است که این موضوعات را نیز در مقاله حاضر پوشش خواهیم داد.
ضمن آن که شما می‌توانید همین حالا و به صورت برخط با وکیل آنلاین بنیاد وکلا گفتگو نمایید.
معرفی جرم خیانت در امانت
فصل بیست و سوم از کتاب تعزیرات قانون مجازات اسلامی در دو ماده به تعریف جرم خیانت در امانت و مجازات اصلی آن پرداخته است.
مطابق با اولین ماده از این فصل، خیانت در امانت به حالتی گفته می‌شود که شخص از سند سفید مهر یا سفید امضایی که در اختیار دارد و یا هر نوع مال منقول یا غیرمنقولی که به وی سپرده شده است، بر خلاف توافق فی‌مابین و مصلحت مالک حقیقی سند یا مال استفاده نماید.
با وجود تعریف مواد قانونی باید به خاطر داشت که یک جرم تنها در حالتی محقق می‌شود که عناصر سه‌گانه آن در حین ارتکاب جرم وجود داشته باشند و متقابلا چنانچه حتی یک عنصر و یا یکی از ارکان یکی از عناصر در حین ارتکاب جرم مفقود باشد، جرم محقق نشده و مجازاتی قابل اعمال نخواهد بود. در ادامه به بررسی عناصر سه‌گانه قانونی، مادی و معنوی در جرم خیانت در امانت خواهیم پرداخت.
عناصر جرم
همانطور که بیان شد برای تحقق هر جرم ضروری است که سه عنصر قانونی، مادی و معنوی گرد هم جمع آیند، با وجودی که تعریف عناصر در تمامی جرایم یکسان هستند، اما مصادیق و ارکان هر کدام از جرمی به جرم دیگر متفاوت است که منجر به ایجاد عناوین مجرمانه متفاوت نیز می‌گردد، در اینجا به عناصر سه‌گانه جرم خیانت در امانت خواهیم پرداخت.
عنصر قانونی
عنصر قانونی بدین معناست که در متون قانونی جاری کشور که توسط مقام صلاحیتدار تصویب و لازمالاجرا شده است، رفتاری به عنوان جرم شناسایی و معرفی شده باشد. عنصر قانونی شرط اول از مجرمانه قلمداد شدن یک رفتار و منبع تشخیص احکام حاکم بر آن است.
قابل توجه آن که وجود عنصر قانونی در زمان ارتکاب جرم شرط است، در نتیجه اگر رفتاری در بازنگری قانون وصف مجرمانه دریافت کرده باشد، نمی‌توان حکم قانون را به قبل از آن سرایت داده و رفتارهایی که پیش از اصلاح قانون صورت گرفته بوده را به عنوان جرم شناسایی کرد.
اصل یاد شده که به عنوان غیرقابل سرایت بودن قانون به پیش از تصویب خود شناخته می‌شود، استثنائاتی دارد که در زمان خود بدان‌ها پرداخته خواهد و در اینجا تنها باید به خاطر سپرد که مطابق با فصل بیست سوم از کتاب تعزیرات قانون مجازات اسلامی، که به تصویب مجلس قانونگذاری و تایید شورای نگهبان رسیده است، خیانت در امانت وصف مجرمانه داشته و با فراهم بودن ارکان و شرایط خاص خود، با مجازات همراه خواهد بود.
عنصر مادی
عنصر مادی هر جرم را باید از تعریف قانونی آن جرم استخراج کرد. عنصر مادی که معمولا متشکل از تعدادی ارکان رفتاری است وجه تمایز اصلی جرایم مختلف از یکدیگر می‌باشد. عنصر مادی است که یک رفتاری را مصداق خیانت در امانت قرار می‌دهد و رفتاری دیگر را وصف کلاهبرداری می‌بخشد.
با وجودی که احراز عنوان صحیح وظیفه مرجع رسیدگی کننده یعنی دادگاه صالح است، اما شناخت حدودی از وصف مجرمانه رفتارها می‌تواند در مواقع مختلفی مفید واقع شود.
در اینجا باید خاطر نشان ساخت که اصل بر آن است که تمامی اشخاص جامعه از اوصاف مجرمانه آگاه هستند و یک شخصی که مرتکب جرم خیانت در امانت شده است نمی‌تواند با استناد به اینکه نمی‌دانستم مرتکب جرم می‌شوم از مجازات نجات پیدا کند.
در خصوص خیانت در امانت مطابق با مواد مربوط ضروری است که چند رکن در کنار هم جمع شده باشد:
- نخست آن که باید مالی متعلق به غیر وجود داشته باشد، پس یک شخص نمی‌تواند نسبت به اموال خود مرتکب خیانت در امانت شود؛
- شرط دوم آن که مال غیر باید به شخص مرتکب سپرده شده باشد، به عبارت ساده‌تر تحصیل قهری همچون سرقت یک مال، نمی‌تواند آن را موضوع جرم خیانت در امانت قرار دهد و ضروری است که مال توسط مالک اصلی آن به وی سپرده شده باشد.
رکن پایانی آن که مرتکب باید رفتاری را در مقابل مال سپرده شده انجام دهد که یا بر خلاف توافق طرفین بوده، برای مثال بر خلاف محلی که مالک گفته بوده آن را خرج نماید، یا آن که دخل و تصرفی در مال کرده باشد که بر خلاف مصلحت مالک باشد، و حالت پایانی وضعیتی است که مالک مال را مطالبه کند اما مرتکب از ارائه آن سر باز زند.
هرگاه ارکان سه‌گانه فوق در یک زمان در یک رفتار موجود باشد، می‌توانیم فرض را بر آن بگذاریم که جرم خیانت در امانت اتفاق افتاده است.
عنصر معنوی
عنصر معنوی جرایم را از حیث عمدی، شبه عمدی و خطای محض تفکیک می‌سازند، عنصر معنوی نیز با توجه به محتوای عنصر قانونی به دست می‌آید زیرا اصولا بر میزان مجازات قابل اجرا موثر است.
در خصوص جرم خیانت در امانت مواد مربوطه حکم خاصی را برای عنثر معنوی قید نکرده‌اند به همین سبب به نظر می‌رسد که با توجه به نوع جرم نمی‌توان احتمال خطای محض را در آن داد و نیز تنها کافیست که رفتار مربوطه یعنی سواستفاده از مال سپرده شده و یا عدم تحویل آن تحقق یافته باشد، و نیت و خواست مرتکب در تعیین میزان مجازات موثر نخواهد بود.
مجازات خیانت در امانت
در بند قبلی با تعریف جرم خیانت در امانت و عناصر سه‌گانه آن آشنا شدیم، همچنین دیدم که باید ارکان چندگانه‌ای گرد آمده باشد تا جرم را محقق بدانیم، در این بند قصد داریم به مجازات‌های اصلی و تبعی جرم خیانت در امانت بپردازیم.
اما پیش از ورود به بحث ضروری است که یاداوری شود بر خلاف مجازات‌های اصلی که همواره قابل اجرا هستند، مجازات‌های تبعی و تکمیلی تنها به دسته خاصی از جرایم متعلق می‌شود، برای درک بهتر این موضوع نخست انواع جرائم به کمک مشاوره حقوقی معرفی خواهند شد.
انواع جرائم
جرائم در متون حقوق کیفری ما به ۴ دسته جرائم موجب مجازات تعزیر یا تعزیرات، جرائم موجب مجازات قصاص، جرائم موجب مجازات حد یا جرایم حدی و جرائم موجب مجازات دیه تقسیم می‌گردد. با اینکه کلیه انواع جرایم از عناصر سه‌گانه تشکیل شده‌اند، اما تعیین نوع جرم بر احکام جاری و مجازات‌های قابل اعمال تاثیر موثر دارد.
- جرائم حدی: جرائم حدی به آن دسته از جرائمی گفته می‌شود که اوصاف و ویژگی‌های رفتار واجد وصف مجرمانه به همراه مجازات، نحوه و میزان اجرای مجازات کاملا در شرع مقدس اسلام بیان شده است.
- جرائم موجب قصاص: جرائم موجب قصاص به آن دسته از جرائمی گفته می‌شود که مجازات اصلی آن‌ها قصاص نفس، عضو یا منفعت خواهد بود.
- جرائم موجب دیه: دقیقا نقطه مقابل جرائم موجب قصاص را تشکیل می‌دهند، یعنی کلیه جرائم یاد شده در بند قبلی را در فرضی در نظر بگیرید که مرتکب عمدی در انجام رفتار ارتکابی نداشته است، از آن جا که عنصر معنوی عمد مفقود است، نمی‌توان وی را قصاص کرد اما نمی‌توان مجنی علیه را نیز بدون حمایت و جبران باقی گذاشت، به همین سبب پرداخت وجه نقد در قالب دیه و در مواردی حبس تعزیری مرتکب به عنوان مجازات این قسم از جرائم تعیین شده است.
جرائم تعزیری
جرائم تعزیری که موضوع اصلی این نگارش را نیز تشکیل می‌دهند، به دسته‌ای از جرائم گفته می‌شود که رفتاری شنیع اجتماعی توسط قانونگذار وصف مجرمانه دریافت کرده و برای آن مجازات تعیین شده است.
با توجه به اینکه جرائم تعزیری را می‌توان جرائم اجتماعی دانست و نیز به لطف تغییر نگرش فلسفه حقوق کیفری به ویژه در ادوار گذشته، که اصلاح مجرم و بازگشت سالم وی به اجتماع مورد پسند و خواست قرار گرفته است، قانونگذار در هر بار بازنگری قانون کیفری بیشترین تغییر را در بخش جرائم تعزیری اعمال می‌نماید.
نتیجه حاصل شده در آخرین بازنگری که در سال ۱۳۹۲ صورت پذیرفت، افزوده شدن مواردی از مجازات‌های تکمیلی و تبعی و نیز پیش بینی موارد متعددی است که مجازات مجرم به تاخیر می‌افتد و یا تخفیف داده می‌شود.
از آن جا که خیانت در امانت یک جرم تعزیری است، علاوه بر دو ماده اصلی که اختصاص به این جرم دارند، احکام عمومی تعزیرات که در مواد ابتدایی قانون مجازات اسلامی آمده‌اند نیز برای آن قابل اجرا هستند، که در ادامه به بررسی هر کدام خواهیم پرداخت.
مجازات اصلی
مجازات اصلی جرم خیانت در امانت را از دو ماده مربوطه در کتاب تعزیرات به دست می‌آوریم. پیش از این عنصر مادی جرم مورد اشاره قرار گرفت، حال باید توجه داشت که با توجه به موضوع جرم میزان مجازات متفاوت خواهد بود، بدین صورت که:
چنانچه موضوع جرم سند سفید مهر یا سفید امضایی باشد، صرف نظر از نحوه تحصیل سند، هرگونه سواستفاده از سند مرتکب را با مجازات حبس به مدت یک تا سه سال روبه‌رو می‌سازد.
با وجودی که قانونگذار مقصود خود را از سواستفاده بیان نکرده به نظر می‌رسد که دامنه شمول این وصف می‌تواند کاملا گسترده باشد، با این حال باید توجه داشت که رفتاری مدنظر است که در دید عرف و به طور عمومی به عنوان سواستفاده شناخته شود.
برای مثال درج مبلغی بر روی چک سفید امضا که به مرتکب سپرده شده و وصول آن قطعا مصداق سواستفاده خواهد بود، اما آیا اگر مرتکب صرفا اعلام کند که چنین سندی را در اختیار داشته و از طریق این امر بتواند امتیازاتی را به دست آورد بدون اینکه خدشه‌ای به سند سفید امضا وارد آمده باشد، مصداق سواستفاده خواهد بود یا خیر؟ به نظر می‌رسد حکم را باید در هر مورد و در نظر عرف جستجو کرد.
چنانچه مال مورد خیانت، هر مال منقول یا غیرمنقولی غیر از سفید مهر یا سفید امضا باشد، مرتکب جرم به حبس تعزیری به مدت شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.
در اینجا باید خاطر نشان ساخت که تحقق این نوع از خیانت در امانت مشروط است به اینکه مال به مرتکب سپرده شده باشد و تحصیل آن به هر طریق دیگر، رفتار را از وصف خیانت در امانت خارج می‌سازد، البته ممکن است جرم دیگری واقع شده باشد اما قطعا خیانت در امانت موضوعیت نخواهد داشت.
مجازات تکمیلی
در بند قبلی با مجازات اصلی خیانت در امانت آشنا شدیم، اما همانطور که پیش از این بیان شد جرائم تعزیری می‌توانند مجازات‌های تکمیلی و تبعی نیز به همراه داشته باشند، برای تعیین این مجازات‌ها ضروری است که درجه جرم تعزیری تعیین گردد.
توضیح آن که مطابق با ماده ۱۹ از قانون مجازات اسلامی، تعزیرات از حیث شدت و ضعف به هشت دسته تقسیم می‌شوند، تعیین درجه جرم برای تعیین سایر احکام تکمیلی ضرورت دارد.
مطابق با ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی، چنانچه مجازات اصلی جرم حبس از ۹۱ روز تا ۶ ماه باشد جرم از نوع تعزیری درجه ۷ خواهد بود، اگر مجازات اصلی بین ۶ ماه تا ۲ سال حبس باشد، درجه جرم تعزیری ۶ خواهد بود و چنانچه حبس بیش از دو سال تا پنج سال باشد، جرم تعزیری درجه ۵ محقق شده است.
همانگونه که مشاهده می‌شود میزان مجازات مقرر برای خیانت در امانت هر سه دسته فوق را شامل می‌شود، خوشبختانه تبصره ۲ از ماده ۱۹ تکلیف را در این موارد روشن کرده است، مطابق با حکم این تبصره چنانچه حداقل یک مجازات منطبق با یکی از درجات جرائم تعزیری بوده و حداکثر آن مطابق با درجه دیگری، درجه بالاتر ملاک عمل خواهد بود.
در نتیجه جرم خیانت در امانت را باید یک جرم تعزیری درجه ۵ قلمداد کنیم، حال که تکلیف این موضوع روشن شد می‌توانیم با سیر در مواد قانونی سایر احکام جاری بر جرم خیانت در امانت را نیز به کمک وکیل کیفری به دست آوریم:
- مطابق با ماده ۲۳ از قانون مجازات اسلامی، جرائم موجب تعزیر درجه ۵ با مجازات تکمیلی همراه خواهند بود. جرائم تعزیری که مواردی همچون انفصال از خدمت، الزام به تحصیل، منع از اشتغال، منع از خروج از کشور و غیره است با توجه به نوع جرم و شرایط ارتکاب آن توسط مقام صادرکننده رای تعیین می‌شود. لازم به ذکر آن که اولا قاضی صادرکننده رای می‌تواند به بیش از یک مجازات تکمیلی رای دهد، و ثانیاً اصولا مدت مجازات تکمیلی بیشتر از دو سال نخواهد بود.
- مطابق با ماده ۲۵ از قانون مجازات اسلامی، محکومیت‌های قطعی به جرائم تعزیری درجه ۵ شخص محکوم را به محرومیت از حقوق اجتماعی برای مدت ۲ سال مواجه می‌سازد. حقوق اجتماعی موارد متعددی همچون امکان اشتغال به برخی از حرفه‌های خاص، تاسیس شرکت و غیره هستند که در مقاله‌ای جداگانه مورد بررسی قرار گرفته بودند.
- مطابق با ماده ۴۶ از قانون مجازات اسلامی، در جرائم تعزیری درجه ۵ امکان تعلیق اجرای مجازات وجود دارد. تعلیق اجرای مجازات بدین معناست که دادگاه وارد در رسیدگی می‌شود، مجرمیت متهم را نیز شناسایی می‌کند، همچنین رای خود را نیز صادر می‌نماید، اما اجرای رای و مجازات متهم را برای مدت زمانی که نباید از ۵ سال بیشتر باشد به تعویق می‌اندازد. البته تعویق اجرای مجازات نیازمند مهیا بودن شرایطی است اما به طور کلی در جرم خیانت در امانت این امکان و احتمال وجود دارد. نتیجه تعلیق مجازات آن است که چنانچه محکوم در مدت تعلیق اجرای مجازات مرتکب جرم دیگری نشود، مجازات اولیه نیز در حق وی اجرا نخواهد شد.
- مطابق با مواد ۵۶ و ۵۷ از قانون مجازات اسلامی، در محکومیت‌های تعزیری درجه ۵ با جمع بودن شرایطی به همراه رضایت شخص مرتکب، احتمال دارد که وی را تحت شمول نظام نیمه آزادی قرار داد، نظام نیمه آزادی به وضعیتی گفته می‌شود که محکوم در دوران محکومیت قادر به انجام فعالیت‌های حرفه‌ای خود باشد.
- مطابق با ماده ۶۲ از قانون مجازات اسلامی، برای جرائم تعزیری درجه ۵ این امکان وجود دارد که مرتکب در عوض حبس در زندان تحت مراقبت الکترونیکی در مکان‌های مشخص قرار بگیرد.
مشاوره تخصصی مجازات جرم خیانت در امانت
در این نگارش با جرم خیانت در امانت و مجازات‌های اصلی و تکمیلی آن آشنا شدیم، همچنین مشاهده کردیم که در حالت‌هایی این امکان وجود دارد که شرایط سهل‌تری برای مرتکبین اعمال شود.
همچنین بیان شد که تحقق جرم مشروط است به وجود عناصر سه‌گانه علاوه بر اینکه اجرای احکام تکمیلی و تخفیفی نیاز به احراز شرایط متعددی دارد که نه تنها نمی‌توان طی این مقاله بدان‌ها پرداخت، بلکه استناد و دفاع از آن‌ها نیاز به دخالت وکیل کیفری دارد.
با توجه به مطالب بیان شده پیشنهاد می‌گردد چنانچه در یک طرف از اختلاف خیانت در امانت قرار دارید، نسبت به دریافت خدمات وکالت تخصصی اقدام نمایید، البته پیش از آن امکان دریافت مشاوره حقوقی تلفنی و حضوری از مشاوران بنیاد وکلا برای شما فراهم است.
