بهنام رفیعی ساران
سعید ستوده پارسا
عبدالصمد محمدی مقدم
سید روح اله معزی
حامد شاکری نیا
آناهید رستمی
محسن نریمانی ده نوی
محمدعلی رضائی برزانی
بسیاری از افراد، در طول زندگی مرتکب رفتارهایی می‌شوند که هرکدام از آنها میتواند مصداق جرمی خاص باشد. بسیاری از افراد تصور می‌کنند که آنچه بر زبان می‌آورند، اهمیت نداشته و فرد مقابل نمیتواند معترض به آنها شود. اما در بسیاری از موارد، چیزهایی که به زبان آورده میشود دارای پیامدهای مختلفی خواهد بود. جرم افترا یکی از مهم‌ترین جرائمی است که تعداد زیادی از افراد به صورت ناخواسته و یا با قصد قبلی مرتکب آن می‌شوند. ما در بنیاد وکلا قصد داریم تا شما را با این جرم و مجازات در نظر گرفته برای آن آشنا سازیم.
افترا به چه معناست؟
افترا در لغت به معنی دروغ و بهتان‌زدن است. در حقوق نسبت دادن صریح عمل مجرمانه‌ای برخلاف حقیقت، به شخصی را افترا می‌گویند. یعنی اگر شما عملی را به فردی نسبت دهید، در صورتی‌که واقعاً درست نباشد، مرتکب جرم افترا شده‌اید. مثلاً اگر شما به فردی بگویید تو دزد هستی و نتوانید دزد بودن او را ثابت کنید، مرتکب افترا شده‌اید.
ارکان جرم افترا
- انتساب جرم به دیگری
در صورتی‌که عملی بر طبق قانون جرم نباشد، نمی‌توان آن را افترا نامید. مثلاً اگر کسی به دیگری بگوید که تو دروغ‌گو هستی، به دلیل اینکه دروغ بر طبق قانون دارای مجازات نبوده و فقط از نظر شرعی قبیح است، نمی‌توان آن را افترا دانست. - صراحت انتساب
در خصوص صراحت انتساب باید گفت که در صورتی‌که مفتری (افترا زننده) به صورت دو پهلو و یا در خلال شوخی و مزاح جرمی را به شخصی نسبت دهد، نمی‌توان آن را افترا دانست. داشتن سوءنیت و صراحت در گفتار از ملزومات تحقق جرم افترا است. - ناتوانی فرد در اثبات
در صورتی‌که مفتری بتواند حرف و عمل خود را اثبات کند، دیگر نمی‌توان آن را به دلیل افترا مجازات کرد.
انواع افترا
افترا را میتوان در حوزه جرائمی رفتاری قرار داد. افترا در حوزه رفتار به دو نوع لفظی و عملی قابل تقسیم‌بندی است. افترای لفظی را میتوان به دو دسته شفاهی و کتبی تقسیم‌بندی کرد.
افترا لفظی
در صورتی‌که افترا با اشاره بدنی و یا با بیان جملات زبانی باشد، افترا شفاهی خواهد بود و در صورتی‌که در ضمن یک نامه، ایمیل و یا به وسیله شبکه‌های مجازی مرتکب افترا شوید، به آن افترا کتبی می‌گویند. البته به افترای کتبی در فضای مجازی، افترا رسانه‌ای نیز می‌گویند. قانون مجازات اسلامی در ماده ۶۹۷ بخش تعزیرات آورده است که: «هرکس به وسیله اوراق چاپی یا خطی و یا به وسیله درج در روزنامه و جراید یا نطق در مجامع و یا به هر وسیله دیگر به کسی امری را صریحاً نسبت دهد یا آن را منتشر نماید که مطابق قانون آن امر جرم محسوب شود و نتواند صحت آن اسناد را ثابت نماید، جز در مواردی که موجب حد است، به یک ماه تا یک سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق و یا یکی از آنها محکوم خواهد شد».
به‌طور کلی قانون‌گذار با هرگونه نسبت دادن جرم بدون اثبات و بدون دلیل مخالف بوده و با آن مقابله خواهد کرد. در صورتی‌که فرد بتواند گفته‌های خود را در دادگاه ثابت کند و آنچه که بیان کرده است، درست باشد، جرم افترا محقق نشده است. یکی از مهم‌ترین مسائلی که باید به آن توجه داشت این است که در صورتی‌که آنچه بیان میشود، خلاف عفت عمومی باشد و باعث اشاعه فحشا شود، حتی اگر درستی آن ثابت شود، فرد گوینده از باب اشاعه فحشا مجازات خواهد شد.
افترا عملی
در صورتی‌که فرد با رفتار خود جرمی را به شخص دیگر نسبت دهد، عمل او در زمره جرم افترا قرار می‌گیرد. در ماده ۶۹۹ قانون مجازات اسلامی تعزیرات آمده است: «هرکس عالماً یا عامداً به قصد متهم نمودن دیگری آلات و ادوات جرم یا اشیایی را که یافت شدن آن در تصرف یک نفر موجب اتهام او میگردد، بدون اطلاع آن شخص در منزل یا محل کسب یا جیب یا اشیایی که متعلق به او است بگذارد یا مخفی کند یا به نحوی متعلق به او قلمداد نماید و در اثر این عمل شخص مزبور تعقیب گردد، پس از صدور قرار منع تعقیب و یا اعلام برائت قطعی آن شخص، مرتکب به حبس از ۶ ماه تا ۳ سال و یا تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد».
اگر فرد واقعاً جرمی انجام داده باشد و شخص دیگری وسایل و ابزار جرم را در خانه او قرار دهد، جرم افترا واقع نمی‌شود. در صورتی‌که با قرار دادن ابزار، نسبت دادن جرم محقق شود اما به تعقیب منجر نشود، افترا محسوب نمی‌شود. حتی در صورتی که به تعقیب منجر شود اما بنا به هر دلیلی حکم منع تعقیب و یا برائت صادر شود، بازهم نمی‌توان جرم افترا را محقق دانست. با توجه به مسائل ذکر شده باید توجه داشت که افترا، جرم مقید است یعنی صرفاً به محض انجام عمل، جرم محقق نمی‌شود بلکه باید به نتیجه نیز ختم شود.
سخن پایانی
افترا را باید جرم آنی در نظر گرفت. در توضیح جرم آنی میتوان گفت در صورتی‌که عملی امروز جرم باشد و فردی آن را به دیگری نسبت دهد و در روز دیگر جرم بودن عمل انتسابی ملغی شود، نمی‌توان گفت که جرم صورت نگرفته است. به محض اینکه به صورت شفاهی، کتبی و یا در عمل، جرمی به شخصی انتساب داده شود، افترا محقق خواهد شد. حتی اگر جرم بودن عمل بر طبق قانون منتفی شود، مفتری (افترا زننده) به مجازات جرم افترا محکوم خواهد شد. بنیاد وکلا با تجربه فراوان در امور حقوقی و کیفری می‌توانند در این زمینه به شما یاری رسانند.