تنظیم قرارداد

ممکن است برایتان این موضوع پیش آمده باشد که بخواهید با شخص یا اشخاصی قرارداد منعقد کنید. قرارداد اصطلاحی آشنا برای بسیاری از ما می‌باشد که برای انعقاد قرارداد باید با شرایط قانونی آن آشنا بود.

قرارداد نوعی تعهد برای طرفین معامله کنندگان محسوب می‌شود که باید در راستای توافقات صورت گرفته انجام شود. افرادی که قصد انجام دادن کاری را دارند، برای رسمیت بخشیدن به توافق صورت گرفته می‌توانند قراردادی را تنظیم نمایند. 

موضوعاتی که منجر به تنظیم قرارداد می‌شود، متنوع بوده و صرفا به یک سری مباحث خاصی محدود نمی‌شود. موضوع یک قرارداد می‌تواند در ارتباط با مسائل تجاری و یا غیر تجاری باشد. در قرارداد، چند نفر در خصوص انجام دادن امری مشخص، تعهد می‌نمایند. در تمام دنیا، زمانی که طرفین بخواهند کاری را انجام دهند، ابتدا قراردادی را تنظیم می‌کنند. نگارش قرارداد به کار مورد نظر جنبه رسمی می‌دهد و در این صورت باعث می شود تا متعهدین به تعهدات خود عمل کنند. 

در مورد قرارداد، ذکر این نکته لازم است که طرفین باید از صلاحیت قانونی در این زمینه برخوردار باشند. به بیان دیگر، شرایط صحت معاملات باید در تنظیم انواع قراردادها به درستی رعایت شود. یکی از شرایط مزبور، بالغ و عاقل بودن طرفین قرارداد است که به طور مثال، اگر یکی از دو طرف معامله، محجور باشد، قرارداد تنظیم شده به لحاظ قانونی صحیح نخواهد بود. توافقات طرفین معامله، در قرارداد عنوان می‌شود و افرادی که پای قرارداد را امضا نموده باشند، در واقع خود را متعهد به کار مورد نظر در نظر گرفته‌اند. 

در قانون انواع مختلفی از قرارداد عنوان شده است که حسب مورد برخی از آن‌ها جنبه تجاری داشته و برخی دیگر، ارتباطی با موضوعات تجاری ندارند. قرارداد را می‌توان نوعی عمل حقوقی نیز در نظر گرفت که در این صورت، مقررات مربوطه در حوزه قرارداد برای آن‌ها وضع می‌شود. نوشتن قرارداد، مهارت خاصی را می‌طلبد که عمدتا حقوقدانان در این زمینه از توانایی لازم برای نگارش انواع مختلفی از قرارداد، برخوردار هستند. 

قراردادی که طبق اصول و مقررات وضع شده، تنظیم نگردد، علاوه بر آن که به لحاظ حقوقی، صحیح نخواهد بود، می‌تواند مشکلاتی را برای طرفین ایجاد کند. در واقع قرارداد تنظیم شده برخلاف اصول و ضوابط قانونی، در نهایت منجر به بر هم خوردن توافقات صورت گرفته بین طرفین می‌شود. برای تنظیم قرارداد، لازم است که معامله کنندگان از تجارب وکلا و متخصصین حوزه قرارداد نویسی استفاده کنند. 

قرارداد چیست؟

قرارداد، همانطور که از نام آن پیدا است، عمل حقوقی است که طرفین، متعهد به انجام کاری می‌شوند. در واقع اشخاصی که تمایل به انجام دادن کار و یا پروژه مشخصی دارند، می‌توانند توافقات صورت گرفته را در قالب قرارداد اعمال کنند.

افراد طرف معامله، می‌توانند تصمیم بگیرند که توافقات خود را به صورت قرارداد تنظیم نمایند. اگر بخواهیم تعریف ساده و عامیانه از قرارداد عنوان کنیم، می‌توان گفت که قرارداد، در واقع همان قرار و عهد و پیمانی است که اشخاصی با یکدیگر می‌بندند که بر اساس شرایطی نیز اقدام به انجام تعهدات صورت گرفته کنند. 

در ارتباط با این موضوع که قرارداد چیست، می‌توان به تعریف عقد که در ماده 183 قانون مدنی به آن پرداخته شده است، بپردازیم. بر همین اساس، قرارداد، تعهد یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر در مورد انجام کاری است که مورد پذیرش طرفین نیز می‌باشد. 

آن چیزی که در مورد قرارداد بسیار مهم است، بحث تعهد است. در واقع طرفین عقد و یا قراردادی، متعهد می‌شوند که کار مورد توافق خود را به بهترین شکل ممکن انجام دهند. لازم به ذکر است که در قانون، الزامی برای اجرای تعهدات در قالب قرارداد وجود ندارد و طرفین می‌توانند اقدام به تنظیم قرارداد نموده و یا به صورت ضمنی توافقات صورت گرفته را انجام دهند. 

بنابراین می‌توان بیان کرد که قرارداد به عنوان عمل حقوقی شناخته شده که طرفین ملزم به فعل یا ترک فعل شده باشند. در متن قرارداد، صرفا به تعهداتی که طرفین دارند، اشاره نمی‌شود، بلکه موضوعات دیگری مانند مدت قرارداد و همچنین شرایط فسخ قرارداد نیز عنوان می‌گردد. از این رو همواره به طرفین معامله برای نگارش قرارداد، توصیه می‌شود که قرارداد را طبق اصول و مقررات قانونی تنظیم کنند. 

تفاوت بین قرارداد و عقد

عقد و قرارداد شاید به ظاهر، مفهوم یکسانی را داشته باشند، اما از لحاظ حقوقی، این دو اصطلاح با یکدیگر تفاوت دارند. به کار بردن واژه عقد به جای قرارداد، در بسیاری از موارد کاربرد دارد و حتی در موادی از قانون نیز نیز این موضوع مورد بررسی قرار گرفته است. 

زمانی که بحث عقد مطرح می‌شود، عمدتا به عقود معین اشاره دارد. عقودی که مشخصا عنوان آن‌ها در قانون ذکر شده است که شامل عقودی چون رهن، هبه، مضاربه، اجاره و غیره است. اما قرارداد شامل کلیه عقود از قبیل معین و نامعین است. کلیه عقودی که بین دو طرف بسته می‌شود، می‌تواند به عنوان قرارداد در نظر گرفته شود. 

در واقع می‌توان به جای استفاده از عقد در مورد عقود مختلف از واژه قرارداد نیز استفاده نمود. به طور مثال، به جای عقد اجاره می‌توان قرارداد اجاره در نظر گرفت. علی القاعده به جزء در مورد فوق، قرارداد و عقد تفاوت خاص دیگری با یکدیگر ندارند و امکان به کارگیری این دو واژه در موارد مختلف وجود دارد. 

شرایط صحت قرارداد 

در بخش‌های قبل با مفهوم قرارداد آشنا شده و همچنین تفاوت بین قرارداد و عقد را مورد بررسی قرار دادیم. در این بخش قصد داریم موضوع شرایط صحت قرارداد را مورد بررسی قرار دهیم.

برای تنظیم قرارداد، باید یک سری شرایط مشخصی وجود داشته باشد تا بتوان قرارداد منعقده را به لحاظ حقوقی صحیح دانست. با توجه به این که انعقاد قرارداد، آثار و نتایج حقوقی مختلفی را به بار می‌آورد، لازم است که شرایط مربوط به صحت آن نیز رعایت شود. در صورتی که اقدام به دریافت مشاوره حقوقی قراردادها نمایید، همه این شرایط به طور مفصل برای شما شرح داده خواهد شد.

شرایط صحت قرارداد، در واقع به عنوان شرایطی در نظر گرفته می‌شود که منجر به صحیح بودن قرارداد می‌گردد. در قانون مدنی، شرایطی برای صحیح بودن قراردادها عنوان شده است که تحت عنوان شرایط عمومی صحت قرارداد شناخته می‌شود.

عدم در نظر گرفتن شرایط مزبور منجر به بطلان قرارداد خواهد شد. حال این که شرایط صحیح بودن یک قرارداد، به چه نحوی می‌باشد و یک قرارداد در صورت صحیح بودن باید چه شرایطی داشته باشد، باید به ماده 190 قانون مدنی اشاره نمود. 

به موجب ماده مزبور، برای صحت هر معامله شرايط ذيل اساسی است:

1. قصد طرفين و رضای آن‌ها
2. اهليت طرفين
3. موضوع معين كه مورد معامله باشد
4. مشروعيت جهت معامله

قبل آن که به بررسی شرایط صحت انواع قرارداد بپردازیم، باید به این موضوع توجه کرد که در ماده مزبور، از اصطلاح معامله استفاده شده است. در واقع اصطلاحاتی چون قرارداد، عقد و معامله به دلیل نزدیک بودن معانی و مفهوم آن‌ها، امکان به کارگیری هر کدام از آن‌ها به جای یکدیگر وجود دارد. 

ماده 190 قانون مدنی، به چهار شرط اساسی صحت معامله و قرارداد اشاره کرده است. برای این که یک قراردادی، صحیح باشد، لازم است که هر چهار شرط فوق، به صورت یک جا با هم وجود داشته باشد. نبود هر کدام از این شرایط، دلیلی برای بطلان قرارداد منعقده خواهد بود. 

شرط نخست برای صحت یک قرارداد، قصد و رضای طرفین است. طرفین قرارداد یا معامله، باید در وهله اول قصد و رضایت برای انجام این کار یعنی انعقاد قرارداد داشته باشند. در صورتی که هر یک از طرفین، قصدی برای انعقاد قرارداد نداشته باشند و برای منعقد نمودن قرارداد، اجبار شده باشند، نمی‌توان قرارداد امضاء شده را از لحاظ قانونی صحیح دانست. 

اهلیت طرفین، شرط دیگری است که برای صحت انواع قرارداد در نظر گرفته می‌شود. منظور از اهلیت طرفین برای قرارداد، این است که باید عاقل و بالغ باشند تا بتوان معامله صورت گرفته را صحیح دانست. فردی که هنوز به سن بلوغ نرسیده و صغیر محسوب می‌شود، قانونا نمی‌تواند معامله یا قراردادی را انجام دهد. در صورت انعقاد قرارداد، نمی‌توان آثار حقوقی را برای آن در نظر گرفت. 

علاوه بر شرایط مزبور، برای آن که قراردادی نیز صحیح باشد، باید موضوع آن معین گردد. در واقع معین نبودن قرارداد، دلیلی برای باطل بودن قرارداد است. طرفین معامله، باید موضوع قرارداد را به صورت معین و مشخص تعیین کنند.

همچنین جهت انعقاد قرارداد باید مشروع باشد. اگر قراردادی با هدف انجام عملی نامشروع به امضاء برسد، طبق قانون، چنین قراردادهایی صحیح نبوده و عملا نتایج حقوقی را نیز نخواهد داشت. 

انواع قرارداد در قانون ایران

انواع مختلفی از قراردادها در سراسر دنیا بسته می‌شوند که هر کدام موضوع و اهداف مختلفی را دنبال می‌نمایند. یک قرارداد می‌تواند در زمینه کار بوده و یا در خصوص معامله تجاری باشد. همینطور شاهد انعقاد قرارداد در حوزه مسائل ورزشی نیز هستیم. دامنه قرارداد بسیار گسترده است و محدودیتی در این زمینه ندارد.

در واقع هرگونه توافقی که اشخاص مختلف انجام می‌دهند، می‌تواند در قالب قرارداد انجام شود. از این رو امکان تعیین یک سری موضوعات مشخص برای قرارداد وجود ندارد. حال این که در قانون ایران، چند نوع قرارداد وجود دارد، می‌توان به موارد زیر اشاره نمود: 

• قرارداد تجاری بین شرکت ها
• قرارداد اجاره
• قرارداد مشارکت در ساخت
• قرارداد پیمانکاری
• قرارداد رهن
• قرارداد صلح
• قرارداد هبه
• قرارداد ضمانت
• قرارداد کار
• قرارداد ورزشی

با توجه به نامحدود بودن موضوعات قرارداد، در این بخش تنها به مواردی از شناخته شده‌ترین انواع قرارداد اشاره کردیم. تجربه ثابت کرده است که اشخاص برای امور تجاری و کارهایی که جنبه اقتصادی داشته و یا پروژه‌های بسیار مهم کاری، برای انعقاد قرارداد اقدام می‌کنند. گفتنی است که انعقاد قرارداد، بهتر است در خصوص هر نوع توافق ولو جزئی صورت گیرد و نباید قرارداد را صرفا برای امور بزرگ و کارهای اقتصادی کلان در نظر گرفت. 

برای آشنایی با هر کدام از قراردادهایی که به آن اشاره کردیم، در ادامه به بررسی هر یک از آن‌ها می‌پردازیم. 

قرارداد رهن

یکی از انواع قراردادها و عقودی که منعقد می‌شود، در ارتباط با رهن است. ماده 771 قانون مدنی، عنوان می‌کند که رهن عقدي است كه به موجب آن مديون مالي را برای وثيقه به دائن می‌دهد. رهن دهنده را راهن و طرف ديگر را مرتهن می‌گویند.

قرارداد رهن در واقع به معنای آن است که فردی که نسبت به شخص دیگر بدهی دارد، مالی را به عنوان وثیقه در رهن قرار می‌دهد که اگر بدهی وی وصول نشد، طلبکار بتواند از طریق مالی که به عنوان وثیقه گذاشته شده است، طلب خود را وصول کند. 

یکی از شناخته شده‌ترین انواع قرارداد رهن می‌توان به قرارداد بانکی در قبال اخذ وام اشاره نمود. تصور کنید شخصی قصد گرفتن وام خانه دارد. در این صورت بانک در ازای ارائه مبلغ وام به متقاضی، وثیقه‌ای را دریافت می‌کند. در این صورت سند ملک به عنوان وثیقه به رهن بانک درآمده و در واقع بین بانک و مشتری قرارداد رهن بسته می‌شود. از دیگر قراردادهای رهن می‌توان به قرارداد ملکی اشاره نمود. 

ارکان اصلی قرارداد رهن، راهن و مرتهن است. عقد رهن نسبت به راهن لازم بوده و در قبال مرتهن، جایز است. بدین معنا که راهن امکان فسخ قرارداد را ندارد اما مرتهن در شرایطی این امکان را دارد که برای فسخ قرارداد اقدامات لازم را انجام دهد. 

قرارداد بیع

معاملات خرید یا فروش در قالب قرارداد بیع انجام می‌شود. قرارداد بیع، قراردادی است که به منظور تملیک عین به عوض معلوم انجام می‌شود. در زمان خرید و فروش مالی، در ازای تملیک عین، عوض دریافت می‌شود. قرارداد بیع می‌تواند در مورد خرید و فروش ملکی انجام شود. در این نوع قرارداد، خریدار مکلف می‌شود که ثمن معامله را بپردازد و در مقابل نیز مالک، موظف به تسلیم ملک در موعد مقرر است. 

مبیع یا همان مال مورد معامله، عین است و نمی‌تواند منفعت باشد. همچنین در قرارداد بیع، هیچگونه الزامی برای آن که ثمن معامله وجه نقد باشد، وجود ندارد. در قرارداد بیع، دو عوض وجود دارد که بایع و خریدار در ازای معامله صورت گرفته، مالی را به یکدیگر می‌دهند. 

قرارداد هبه

هبه در لغت به معنای بخشش است که در واقع فردی اقدام به دادن مالی به فرد یا افراد دیگر می‌دهد. قرارداد یا عقد هبه در ماده 795 قانون مدنی اینگونه تعریف شده است که به موجب این ماده، هبه عقدی است که یک نفر مالی را به رایگان به شخص دیگری تملیک می‌کند. 

شخصی که اقدام به بخشیدن مال خود به اشخاص دیگر آن هم به صورت رایگان می‌نماید، در قبال انجام این کار، عوضی را دریافت نمی‌کند که در اصطلاح حقوقی به چنین قراردادهایی عقد هبه گفته می‌شود. عقد هبه را می‌توان نوعی هدیه دادن به افراد مختلف در نظر گرفت.

 ارکان اصلی این نوع عقد شامل واهب، متهب، عین موهوبه است. فردی که مال خود را هبه نموده یا آن را می‌بخشد، به عنوان واهب شناخته می‌شود. متهب نیز شخصی است که طی قرارداد هبه، مال یا اموالی از طرف واهب به او بخشیده می‌گردد. عین موهوبه نیز همان مالی است که به واسطه عقد هبه به مالکیت متهب در می‌آید. 

در مورد عقد هبه، ذکر این نکته ضروری است که زمانی چنین عقدی صحیح می‌باشد که عین موهوبه به تصرف متهب در آید. در واقع اگر مال مورد هبه هنوز به تصرف متهب و در اصطلاح به قبض وی در نیامده باشد، صحیح نخواهد بود. لازمه صحت قرارداد هبه، تصرف عین موهوبه توسط متهب است. 

قرارداد هبه می‌تواند به صورت شفاهی و یا به صورت مکتوب تنظیم گردد. هبه نامه یا همان سند عقد هبه به صورت عادی و یا رسمی خواهد بود. هبه نامه عادی، همان سند عقد هبه است که بدون انجام مراحل تنظیم اسناد رسمی و صرفا بین طرفین تنظیم گردیده است. اما هبه نامه رسمی، تنظیم آن در دفاتر اسناد رسمی صورت می‌گیرد. برای اعتبار بخشیدن به این نوع قرارداد، بهتر است که مراحل رسمی شدن آن انجام شود. 

قرارداد کار

قرارداد کار که عموما به عنوان قرارداد بین کارگر و کارفرما شناخته می‌شود، در مورد انواع مختلفی از مشاغل منعقد می‌گردد. برای شروع همکاری و شغل مورد نظر، لازم است که کارفرما با افراد نیروی کار، قراردادی را منعقد نماید. در واقع لازمه شروع هر کاری، در وهله اول تنظیم قرارداد است. 

در قرارداد کار، به تمامی موضوعات از قبیل تاریخ شروع فعالیت، میزان ساعت کاری، میزان دستمزد و حقوق کارگران، وظایف کارگر و کارفرما و مواردی از این قبیل اشاره می‌شود. طبق قانون، امکان انعقاد قرارداد کار به صورت شفاهی و یا کتبی وجود دارد که البته بهتر است قرارداد بین کارگر و کارفرما کتبا منعقد گردد. 

بستن قرارداد به صورت شفاهی، می‌تواند منجر به سوء استفاده طرفین از مفاد قرارداد گردد. در واقع کارگر یا کارفرما اگر قرارداد کار شفاها بسته شده باشند، این امکان را دارند که تعهدات مندرج در قرارداد را عمل نکنند.

کارگر طی قرارداد منعقده، موظف است که کار مورد خواسته کارفرما را انجام دهد و در مقابل نیز کارفرما باید در ازای کاری که کارگر انجام می‌دهد، حقوق و دستمزد مشخصی که مبنای قانونی داشته باشد (حقوق حداقل وزارت کار) را پرداخت نماید. به علاوه مزایای دیگری نیز مانند عیدی و همچنین حق بیمه کارگران نیز در قرارداد کار عنوان می‌شود. 

چگونه یک قرارداد خوب تنظیم کنیم؟

قرارداد باید طبق اصول و مقررات قانونی تنظیم شود که در غیر این صورت، از لحاظ حقوقی، چنین قراردادهایی اعتبار ندارند. در تنظیم قرارداد، در ابتدا باید این مسئله مورد بررسی قرار گیرد که قرارداد در مورد چه موضوعی قرار است بسته شود. بعد از بررسی این موضوع، باید جوانب دیگر قرارداد مانند مدت زمان انجام کار مورد نظر لحاظ گردد. 

جهت نگارش قرارداد خوب باید توسط وکیل قراردادها که متخصص در حوزه قراردادنویسی است، انجام شود. در واقع اگر می‌خواهید که یک قرارداد خوب و کامل که تمامی نکات قراردادنویسی در آن رعایت شده باشد را تنظیم کنید، می‌توانید از طریق سامانه بنیاد وکلا اقدام نمایید. وکلا متخصص زیادی در این سامانه حقوقی هستند که مسلط به فنون قراردادنویسی بوده و این توانایی را دارند که بهترین قرارداد را تنظیم نمایند.