جرم سرقت اینترنتی

با افزایش استفاده از فناوری­‌های الکترونیکی به ویژه رایانه‌­ها و فناوری‌­های همکار همچون اینترنت، گوشی‌­های هوشمند، وسایل ارتباطی الکترونیکی و دیگر موارد مشابه، شاهد شکل‌­گیری و رخداد انواع متفاوتی از اموال و دارایی­‌ها و در مقابل انواع جدیدی از جرایم بودیم.

جرایم رایانه­‌ای که تنها در برخی از خصایص با جرایم سنتی همسان هستند، امروزه بخش مهمی از قوانین کیفری را تشکیل می‌­دهند.

در این نوشته قصد داریم به بررسی جرم سرقت اینترنتی بپردازیم، جرم سرقت که از کهن­‌ترین رفتارهای ناپسند در جوامع شمرده می­‌شود و به همین سبب نیز همواره مورد نکوهش و رد اجتماع بوده است، جایگاه خود را در بین رفتارهای سو الکترونیکی نیز یافته است.

برای نیل به اهداف این نوشته در معرفی و شناسایی جرم سرقت اینترنتی، نخست به جرم سرقت در معنای سنتی آن می‌­پردازیم، سپس با تطبیق عناصر سرقت سنتی در فضای اینترنتی، نحوه بروز سرقت اینترنتی را بررسی خواهیم کرد.

در نهایت با ارائه متون قانونی مربوطه، انواع جرم سرقت اینترنتی و مجازات هر کدام را بررسی می­‌نمایم. در صورت نیاز به دریافت مشاوره حقوقی با متخصصین ما در ارتباط باشید.

جرم سرقت چیست؟

همان­طور که پیش از این بیان شد تغییر در الگوهای رفتار اجتماعی همچون ایجاد، معرفی و استفاده از فناوری­‌های الکترونیکی و آنلاین با بروز انواع جدیدی از رفتارهای ضداجتماعی نیز همراه بود، که از آن جمله سرقت­‌های اینترنتی هستند. حال برای آن که جرم سرقت اینترنتی را درک کنیم، ضروری است که نخست به تعریف جرم سرقت سنتی بپردازیم.

جرم سرقت به چه رفتاری گفته می­‌شود؟ مطابق با بیان قانون­گذار، جرم سرقت زمانی محقق می‌­شود که شخصی، مال متعلق به دیگری را برباید.

در یک جمله ساده بیان شده اصلی‌­ترین نکات را به دست می‌­آوریم، اول آن که یک مال موضوع جرم سرقت است، دوم آن که حداقل دو شخص درگیر در جرم سرقت هستند، سارق و مالک مال. و سوم آن فعل ربایش باید محقق شده باشد.

در قوانین کیفری ما با توجه به نحوه و کیفیت رخداد سرقت، و نیز ارزش مال و ویژگی­‌های اطراف جرم، جرایم مختلفی بر سرقت بار شده است. از آنجا که موضوع اصلی این نوشته جرم سرقت اینترنتی است، به انواع مجازات‌­های قابل اعمال و تقسیم­‌بندی­‌های موجود برای سرقت سنتی ورود نمی­‌کنیم.

موضوعی که در اینجا باید خاطرنشان ساخت، عناصر سه‌­گانه جرایم هستند. توضیح آن که برای تحقق هر جرمی، وجود همزمان سه عنصر باید محقق بوده و احراز گردد. عناصر سه­‌گانه که شامل عنصر مادی، عنصر معنوی و عنصر قانونی هستند، وجه تمایز جرایم مختلف از یکدیگر بوده و مجازات رفتار ارتکابی را تعیین می­‌سازند.

جرم سرقت نیز مانند هر جرم دیگری عناصر سه‌­گانه مختص به خود را داراست که در ادامه توضیح داده خواهند شد.

عناصر سه­‌گانه جرم سرقت

به عنوان یک اصل کلی می­‌دانیم که جرم به رفتاری می‌­گوییم که از نظر اجتماعی مورد پذیرش قرار ندارد، یا به عبارت ساده­‌تر رفتاری را می­‌توان به عنوان یک جرم شناسایی و معرفی کرد که وجدان عمومی اجتماع آن را نپذیرد.

در اینجا به صورت گذرا باید اشاره کنیم که در قوانین کیفری ایران، جرایم به چهار گروه کلی تقسیم می‌­شوند.

1. جرایم موجب قصاص که به رفتارهایی اختصاص دارند که نتیجه آن جنایت عمدی علیه عضو، جان و یا منفعت یک انسان دیگر باشد.
2. جرایم موجب دیه، این دسته از جرایم رفتارهایی را شامل می­‌شود که به صورت غیرعمدی یا شبه عمدی جنایتی علیه جان، مال و منافع شخص ثالث وارد شده است.
3. جرایم حدی، یا حدود؛ این دسته از جرایم به مواردی اطلاق می­‌شوند که رفتار و مجازات آن و نیز نحوه اجرای مجازات دقیقا در شرع مقدس اسلام آمده و در قوانین کیفری ما تنها تکراری از فقه را شاهد هستیم. این دسته از جرایم و مجازات­‌های آن­‌ها به هیچ وجه قابلیت تغییر ندارند.
4. در نهایت جرایم تعزیری وجود دارند. جرایم تعزیری که سرقت تعزیری نیز من­جمله آن‌­ها هستند، به رفتارهای مجرمانه‌­ای گفته می‌­شود که هر جامعه با توجه به ویژگی­‌های فرهنگی، اجتماعی، سنتی، سیاسی و اقتصادی خود آن­‌ها جرم­‌انگاری کرده، نحوه ارتکاب جرم و نیز مجازات‌های آن را تعیین داشته است.

جرایم تعزیری باید باشند تا ثبات و امنیت جامعه در زمان­‌های مختلف حفظ گردد. برای مثال جرایم اینترنتی در ۳۰ سال گذشته معنایی نداشتند، در ۲۰ سال گذشته کم­کم شاهد وقوع برخی رفتارهای ناپسند بودیم اما نه تعریف مجرمانه داشتند و نه شیوع در اجتماع.

در طی سال­‌های بعد، برخی از اعمال و رفتارهایی که در فضای مجازی شکل  گرفت و گسترش یافت، لزوم جرم‌­انگاری را با خود همراه کرد.

از توضیح ارائه شده به دست می­‌آید که سرقت اینترنتی نوعی از جرایم تعزیری است و ممکن است در گذر زمان دچار تغییراتی در قوانین آن شویم. حال که به طور گذرا با انواع جرایم و ویژگی هرکدام آشنا شدیم، به توضیح عناصر جرم سرقت باز‌می‌­گردیم.

عنصر قانونی جرم سرقت

پیش از این بیان شد که جرایم تعزیری دسته­‌ای از جرایم را تشکیل می‌­دهد که رفتار ارتکابی از نظر وجدان اجتماع ناپسند تلقی شده و اجتماع انتظار برخورد با مرتکب را دارد. همچنین دانستیم که جرم سرقت، یکی از جرایم تعزیری است. در نتیجه موضوع جرم سرقت رفتاری است که وجدان اجتماع ارتکاب آن را بر نمی‌­تابد.

حال که توضیح جرایم تعزیری را می‌­دانیم، طبیعی است که در جستجوی مواد قانونی رد کننده آن برآییم. عنصر قانونی جرایم به مواد قانونی گفته می‌شود که رفتار ارتکابی را به عنوان جرم معرفی کرده و نیز مجازات آن را تعیین کرده‌­اند.

از توضیحات ارائه شده به دست می­‌آید که ساده‌­ترین عنصر برای شناسایی عنصر قانونی آن است. به عبارت دیگر چنانچه در متون حقوق کیفری رفتاری که در جستجوی آن هستیم به عنوان جرم معرفی شده باشد، طبیعی است که عنصر قانونی آن را یافته‌­ایم و در مقابل چنانچه تعریف قانونی را نیابیم، نتیجه می­‌گیریم که رفتار ارتکابی جرم ­انگاری نشده است.

در باب جرم سرقت، یک فصل از کتاب تعزیرات قانون مجازات اسلامی را داریم. فصل یاد شده که فصل بیست و یکم از قانون مجازات را شامل می­‌شود به عنوان در سرقت و ربودن مال دیگری آمده است. در نتیجه عنصر قانونی جرم سرقت را داریم.

اما قابل توجه است که بدانیم، سرقت اینترنتی مادامی که بر آن ماده قانونی تعریف نشده بود و مجازاتی بر رفتار ارتکابی پیش‌­بینی نشده بود، حتی با وجود خساراتی که وارد می­‌ساخت، امکان مجازات نداشتند، که این موضوع را در بندهای بعدی بررسی خواهیم کرد.

اما از آنجا که جرم سرقت اینترنتی، از جرم سرقت سنتی منتج شده است، پیش از ورود به سرقت اینترنتی، دیگر عناصر سرقت به طور کلی را  با نظر وکیل متخصص بیان می‌نماییم.

عنصر مادی جرم سرقت

عنصر مادی جرم به رفتار ارتکابی متعلق است. به این معنا که عنصر مادی دقیقا رفتارها و نحوه ارتکاب آن­‌ها را تعیین می­‌کند که به چه کیفیتی باشد تا مجرمانه تلقی گردد.

عنصر مادی وجه تمایز جرایم مختلف از یکدیگر است، و خود از چند بخش تشکیل می­‌شود. بخش‌­های مختلف عنصر مادی در جرایم متفاوت با یکدیگر یکسان نخواهد بود و به همین دلیل انواعی از جرایم وجود دارند و نه تنها یک جرم.

عنصر مادی جرم را از عنصر قانونی آن به دست می­‌آوریم. به عبارت ساده‌­تر وقتی یک ماده قانونی مجازات اسلامی را مطالعه می­‌نماییم، در ابتدا یک سری رفتارها و ویژگی­‌ها را برشمرده است، سپس رفتار توضیح داده شده را به عنوان یک جرم خاص معرفی کرده و در نهایت مجازات آن را تعیین نموده است.

عنصر مادی جرم سرقت و مهم­ترین رکن آن را ربایش تشکیل می­‌دهد. ربایش به این معناست که مال باید از تصرف مالک آن خارج شده و تحت استیلای سارق قرار گیرد. در تحقق ربایش، ضروری است که تسلط سارق بر مال به صورت قهری باشد، یعنی از نظر شرعی و قانونی اجازه تسلط بر آن را نداشته باشد.

در نتیجه توضیح ارائه شده نه تنها موضوع سرقت نمی‌­تواند مالی باشد که مالکیت آن از آن سارق است، بلکه حتی در فرضی که مالک مال اجازه تسلط دیگری را بر مال خود داده باشد، امکان تحقق سرقت وجود نخواهد داشت.

گفتیم که عنصر مادی و رفتار ارتکابی در تحقق جرم سرقت، عنصر ربایش است و دانستیم که ربایش به این معناست که به صورت قهری مال دیگری را از تسط وی خارج کرده و تحت استیلای سارق درآید.

اما مال به چه معناست؟ مال در متون حقوقی بسیار محل بحث و بررسی بوده و توضیحات متعددی از آن ارائه شده است، اما به عنوان یک جمع‌­بندی و معرفی می­‌توان اینگونه بیان کرد که مال به چیزی می­‌گویند که ارزش اقتصادی داشته و برای اشخاص اجتماع جذابیت مورد معامله قرار گرفتن را دارا باشد.

در نتیجه هر چیزی را که بتوان در مقابل وجه نقد یا یک مال دیگری، موضوع داد و ستد قرار داد، مال تلقی خواهد شد.

توضیح دیگری که باید ارئه شود، مفهوم شخص است. در اینجا باید اشاره کنیم که شخص اعم است از حقیقی و حقوقی. اشخاص انسانی به عنوان یک حق طبیعی، از بدو تولد می‌­توانند مالک و دارنده اموال تلقی شوند، اشخاص حقوقی نیز به حکم قانون از زمان تشکیل و ثبت از حق یکسانی برخوردارند.

در نتیجه طبیعی است که هر دو شخص حقیقی و حقوقی می‌­توانند قربانیان جرم قرار گیرند. در نتیجه چنانچه مال ربوده شده از آن شخص حقیقی باشد، نامبرده قربانی جرم سرقت است و چنانچه از آن شخص حقوقی باشد، همان شخص حقوقی قربانی سرقت تلقی می‌­گردد.

در جمع‌­بندی توضیحات ارائه شده به دست می­‌آِید که چنانچه شخصی، مال (‌یعنی چیزی که ارزش مالی و داد و ستد داشته باشد‌) را از تسلط مالک حقیقی آن (‌اعم از شخص حقیقی و حقوقی‌) به صورت غیرمشروع و غیرقانونی خارج کرده و در استیلای خود درآورد، عنصر مادی جرم سرقت محقق شده است.

حال که با عنصر مادی آشنا شدیم، نوبت به سومین عنصر یعنی عنصر معنوی می‌­رسد.

عنصر معنوی جرم سرقت

حال که با عناصر قانونی و مادی جرم سرقت آشنا شدیم، نوبت به سومین عنصر، یعنی عنصر معنوی جرم می‌­رسد. عنصر معنوی به نیت، خواست و اراده باطنی اشخاص باز‌می­‌گردد. عنصر معنوی وجه تمایز جرایم عمدی از جرایم غیر عمدی است که تعیین میزان مجازات موثر است.

همچنین در برخی از جرایم، تشخیص نوع خاصی از عنصر معنوی و خواست نهانی مرتکب ضروری است، حال آن که در برخی دیگر از جرایم، عنصر یاد شده تنها وجه تمایز جرایم از حیث عمدی و غیرعمدی است.

جرم سرقت اصولا به صورت غیرعمدی قابل تصور نیست. توضیح آن که عنصر مادی جرم سرقت شامل ربایش مال متعلق به دیگری بود و دانستیم که ربایش یعنی خارج کردن مال غیر از تحت استیلای وی به نحو عدوان، با توضیح ارائه شده به دست می‌­آید که سرقت نمی‌­تواند به صورت غیرعمدی محقق شود.

همچنین گفتیم که در برخی از جرایم داشتن نوعی از نیت درونی باید احراز گردد تا جرم محقق شود، برای مثال قصد ترساندن، در برخی از جرایم همچون محاربه باید احراز گردد. اما در تحقق جرم سرقت، نیت خاص و درونی احتیاج به احراز و تشخیص ندارد.

از جمع آنچه که بیان شد به دست می‌­آید که در شناسایی جرم سرقت، شناسایی عنصر مادی آن کفایت می­‌کند، زیرا عنصر مادی را می­‌دانیم که وجود دارد و عنصر معنوی را می‌­دانیم که ضرورتی برای شناسایی و تحقق آن نداریم.

حال که دانستیم رکن اصلی در تحقق سرقت عنصر مادی آن است، به تطبیق سرقت سنتی و الکترونیکی می‌­پردازیم.

تطبیق سرقت اینترنتی با سرقت سنتی

پیش از این بیان شد که برای جرم‌­انگاری کردن یک رفتار اجتماعی، باید عنصر قانونی آن را بیابیم. در خصوص جرایم اینترنتی همچون سرقت اینترنتی، این موضوع ملموس‌­تر است.

استفاده از اینترنت و رایانه در سال­‌های اخیر است که رشد چشمگیری داشته و پیش از آن نه تنها در اختیار همگان قرار نداشت بلکه نحوه استفاده از آن نیز ملموس نبود. در نتیجه نوظهور بودن فضای اینترنتی، برخی از رفتارهایی که در فضای الکترونیکی و اینترنتی صورت می­‌پذیرفت با اینکه نتایج سو برای کاربران داشت به دلیل عدم تطابق با عناوین مجرمانه سابق قابلیت برخورد قانونی و مجازات نداشتند.

خلا قانونی موجود نه تنها کاربران را در وضعیت آسیب­پذیر قرار می­‌داد، بلکه به مرتکبین جسارت انجام رفتارهای مجرمانه را می‌­بخشید. قانون جرایم رایانه‌ای با هدف شناسایی رفتارهای مجرمانه و تعیین مجازات برای آن­‌ها تنظیم و ابلاغ گردید.

سرقت اینترنتی یکی از جرایمی است که در قانون جرایم رایانه‌­ای مطرح شده است، در اینجا با ذکر ماده قانونی مربوطه به تطبیق سرقت اینترنتی با سرقت سنتی می­‌پردازیم. لازم به ذکر آن که عنصر قانونی سرقت اینترنتی، بر خلاف عنصر قانونی سرقت سنتی، قانون جرایم رایانه‌­ای و مصوبات مربوطه آن است.

ماده ۱۲ از قانون جرایم رایانه‌­ای، جرم سرقت مرتبط با رایانه را اینگونه تعریف کرده است: هرکس به طور غیرمجاز داده‌های متعلق به دیگری را برباید، چنانچه عین داده‌ها در اختیار صاحب آن باشد، به جرای نقدی از یک میلیون (۱.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا بیست میلیون (۲۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال و در غیر این صورت به حبس از نود و یک روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (۵.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا بیست میلیون (۲۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.

از ماده آمده به دست می­‌آید که در جرم سرقت رایانه‌­ای نیز عنصر ربایش مفروض است. در نتیجه در این نوع از جرم سرقت نیز باید مال متعلق به دیگری به نحوی که مالک از آن راضی نباشد در اختیار رباینده قرار گیرد. اما نقطه تفاوت یکی در تعیین مال موضوع ربایش و دیگری در کیفیت اجرای سرقت است.

در جرم سرقت رایانه‌­ای، موضوع ربایش نه مال سنتی بلکه داده­‌های متعلق به دیگری است. قانون­گذار آگاهانه از لفظ داده استفاده کرده است، زیرا با توجه به تغییرات صحنه‌­های الکترونیکی، موضوع این فضا همواره در حال تغییر است، اما داده یک عنوان کلی است که می‌­تواند مصادیق متعدد و کاملی را شامل شود.

از آنچه توضیح دادیم به دست می‌­آید که کلیه داده‌­ها اعم از اطلاعات، تصاویر، فیلم، نرم‌­افزار، شماره‌­های تماس و هر مورد دیگری که به عنوان یک داده در فضای الکترونیکی ذخیره شده است، می‌­تواند موضوع جرم سرقت رایانه‌­ای قرار گیرد.

نکته بعدی در کیفیت ارتکاب جرم است. در جرم سرقت اینترنتی دو وضعیت از هم مجزا شده است، حالتی که عین داده­‌ها از اختیار صاحب آن خارج می‌گردد و وضعیتی که عین داده‌­ها همچنان در اختیار وی باقی می‌­ماند.

دو حالت یاد شده با توجه به تفاوتی که در ورود خسارت و میزان خسارت وارده دارند، از نظر میزان مجازات با هم متفاوت خواهند بود که در ادامه اشاره می­‌گردند.

مجازات جرم سرقت اینترنتی

پیش از این با جرم سرقت اینترنتی آشنا شدیم. حال در این بند قصد داریم مجازات سرقت اینترنتی را معرفی نماییم. دانستیم که موضوع سرقت اینترنتی داده‌­های متعلق به دیگری است و عنصر مادی آن شامل ربایش است.

همچنین با توجه به ماده قانونی مربوطه به دست آمد که خروج کامل داده‌­ها از اختیار مالک آن­‌ها و یا حفظ تسلط بر داده‌­ها بر میزان مجازات موثر است.

مطابق با ماده ۱۲ از قانون جرایم رایانه‌­ای، چنانچه عین داده ربوده شده، همچنان در اختیار صاحب آن نیز باقی باشد، مرتکب به جرای نقدی از یک میلیون (۱.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا بیست میلیون (۲۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال محکوم می‌­گردد.

حالت دوم وضعیتی است که داده ربوده شده کاملا از اختیار صاحب آن خارج می­‌گردد، در این حالت با توجه به ادامه ماده ۱۲ یاد شده، مجازات مرتکب به حبس از نود و یک روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (۵.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا بیست میلیون (۲۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال یا هر دو مجازات افزایش خواهد یافت.

مشاوره حقوقی جرم سرقت اینترنتی

در این نوشته با جرم سرقت اینترنتی آشنا شدیم. دانستیم که سرقت اینترنتی، شاخه‌­ای فرعی از جرم سرقت سنتی است و به همین دلیل تشابهاتی در ارکان و عناصر با هم دارند. همچنین بیان شد که مجازات سرقت اینترنتی با توجه به نحوه و کیفیت ارتکاب جرم متفاوت است.

با وجود آن که تلاش شد تصویری واضح از سرقت اینترنتی ارائه شود، لیکن نقاط قابل بحث بسیار است. برای مثال خسارات وارده از سرقت اینترنتی به چه نحو جبران می‌­گردد.

چنانچه شخص مستقیما نسبت به ربایش داده­‌ها اقدام نکرده باشد، برای مثال از هوش مصنوعی برای این هدف استفاده کرده باشد، نتیجه و اثر آن چگونه خواهد بود. و یا اگر به صورت سازمان یافته سرقت داده­‌های دیگران را ترتیب داده باشد چه؟

چنانچه نسبت به دیگر ابعاد جرم سرقت اینترنتی سوالی داشتید و یا آن که قربانی وضعیتی بودید که آن را به سرقت اینترنتی نزدیک می‌­دانستید می‌توانید از خدمات حقوقی گروه بنیاد وکلا نظیر وکیل آنلاین بهره‌­مند شوید.

مشاوران و وکلای کیفری بنیاد وکلا برای ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی، آنلاین و حضوری و نیز تنظیم لایحه و شکواییه تجربه و دانش کامل دارند و می­‌توانند یاری­ رسان شما در نیل به اهدافتان باشند.