بررسی رقیق شدن سهام و شروط ضد رقیق سازی

رقیق شدن سهام یعنی کاهش درصد مالکیت سهام داران موجود. این موضوع با کاهش ارزش سهام تحت تملک و یا کاهش میزان و تعداد سهام تحت تملک تفاوت دارد.

برای روشن شدن بهتر مطلب، ابتدا موضوعات کاهش ارزش سهام و کاهش تعداد سهام را به اختصار بررسی می‌کنیم و سپس به مبحث رقیق شدن سهام خواهیم پرداخت.

کاهش ارزش سهام

کاهش ارزش سهام در شرکت‌های سهامی به دو صورت امکان‌پذیر است؛

• اول کاهش ارزش سهام در پی کاهش سرمایه شرکت
• و دوم کاهش ارزش سهام در پی نوسانات بازار و سایر مسائلی که بازار سرمایه را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

در حالی که قواعد افزایش سرمایه شرکت در شرکت‌های سهامی عام و خاص متفاوت است، کاهش سرمایه شرکت در شرکت سهامی خاص و شرکت‌های سهامی عام یکسان و فقط در پی فرآیند کاهش اجباری سرمایه امکان پذیر است.

کاهش ارزش سهام در پی نوسانات بازار و سایر مسائل تاثیرگذار بر بازار سرمایه، مثل وقوع جنگ در یک منطقه، یا برگزاری انتخابات و سایر مسائل از این دست، ممکن است بر روی مبلغ سهام در شرکت‌­های سهامی عام بورسی تاثیر بگذارد و باعث افزایش و یا کاهش ارزش مبلغ سهام شود.

این موضوع ارتباط مستقیم با قواعد حقوقی ندارد، هر چند مسائل نشات گرفته از آن از لحاظ حقوقی قابل بررسی است.

کاهش تعداد سهام

بر خلاف کاهش سرمایه شرکت به وسیله کاهش ارزش سهام، که فقط در پی فرآیند کاهش اجباری سرمایه امکان پذیر است، کاهش سرمایه شرکت از طریق کاهش تعداد سهام، طی فرآیند کاهش سرمایه اجباری و همچنین فرایند کاهش سرمایه اختیاری امکان پذیر است.

بررسی تفاوت بین این دو فرآیند نیازمند مداقه کامل و توضیح مشروح است که در مقاله جداگانه‌ای بررسی می‌شود.

پس از برسی عناوین کاهش ارزش سهام و کاهش تعداد سهام به برسی موضوع رقیق شدن سهام و مفاهیم مرتبط به آن خواهیم پرداخت.

رقیق شدن سهام چیست؟

برای پاسخ به این پرسش ابتدا نیاز است بدانیم چه زمانی رقیق شدن سهام  اتفاق می‌­افتد و رقیق شدن سهام معلول چه اتفاقاتی است.

در واقع زمانی سهام یک شرکت رقیق می­‌شود که  آن شرکت سهام اقدام به صدور سهام جدید کند به گونه‌­ای که این امر منجر به کاهش میزان مالکیت سهامداران موجود در شرکت از لحاظ درصد مالکیت شود.

برای درک بهتر موضوع با مثالی این مقوله را توضیح می­‌دهیم:

اسامی اشخاص حقیقی و حقوقی فرضی است.

از ۱۰۰ قطعه برگه سهام شرکت سهامی خاص کوشا گستر پویا اندیش ۲۰ قطعه برگه  به شایان، ۵۰ قطعه برگه به فرهاد، ۱۰ قطعه برگه به فرحان و مابقی به سهامداران خرد تعلق دارد.

بدین ترتیب شایان مالک ۲۰ درصد از سهام، فرهاد ۵۰ درصد و فرحان ۱۰ درصد سهام هستند. همچنین ۲۰ درصد باقی مانده سهام در تملک سایر سهامداران خرد است.

حال اگر شرکت در راستای افزایش سرمایه اقدام به صدور ۱۰۰ قطعه برگه سهم جدید نماید، مالکیت سهامداران در تعداد برگه­‌های سهم ثابت می­‌ماند اما درصد مالکیت آن‌ها در مجموع سهام به نصف تقلیل خواهد یافت.

به عبارت بهتر پس از صدور سهام جدید شایان با ۲۰ قطعه برگه مالک ۱۰ درصد از سهام، فرهاد با ۵۰ قطعه برگه مالک ۲۵ درصد از سهام، فرحان با ۱۰ قطعه برگه مالک ۵ درصد سهام هستند.

همچنین سهم هر کدام از سهامداران خرد نیز از نسبت هر قطعه برگه = یک درصد، به هر قطعه برگه = نیم درصد تقلیل پیدا می­‌کند.

در اینجا ۱۰۰ قطعه برگه سهم جدید معادل ۵۰ درصد از کل سهام شرکت وجود دارد. این افزایش سهام از طریق فرایند عرضه ثانویه انجام می­‌شود. همانطور که  فرایند عرضه اولیه یا (IPO) باید توسط هیئت مدیره تصویب و تعداد مجاز سهامی که قرار است افزایش یابد، مشخص گردد.

افزایش بعدی برگه­‌های سهام نیز باید به تصویب هیئت مدیره برسد. به سهامی که از طریق فرآیندهای عرضه اولیه یا عرضه ثانویه صادر می­‌شود، سهام معوق یا سهام شناور گفته می‌­شود.

در این موقعیت از اصطلاح حقوقی رقیق شدن سهام استفاده می­‌شود.

چرا رقیق شدن سهام به ضرر سرمایه‌­گذاران تمام می­‌شود؟

بر اساس قانون تجارت در برخی موارد تصمیم­‌گیری بر اساس آرا اتخاذ می­‌شود؛ در برخی از موارد هر سهامدار دارای یک حق رای است و در پاره­ای از موارد هر سهام دار به تعداد سهامی که دارد از حق رای برخوردار است.

در مواردی که تصمیم­‌گیری بر اساس شیوه اخیر اتخاذ می­‌شود، بدیهی است که کاهش درصد سهام یک سهام­دار به کاهش قدرت تصمیم‌­گیری وی در ارکان و مجتمع و متعاقبا زیان وی منجر خواهد شد.

علاوه بر حق رای برای رسمیت برخی از جلسات در شرکت­‌های سهامی، ملام حضور اکثریت خاصی سهامداران با دارا بودن اکثریت خاصی از سهام است.

مورد دیگر که باعث اضرار سهام­داران می­‌شود آن است که متعاقب رقیق شدن سهام، هرچند تعداد قطعات سهام و ارزش اسمی آن ثابت می­‌ماند، اما علاوه بر کاهش درصد مالکیت دارنده بر مجموع سهام شرکت، که به آن اشاره شد، با توجه به اصول کلی بازار سرمایه، سود هر سهم (EPS) نیز کاهش پیدا می­‌کند، چرا که EPS عبارت است از سود خالص تقسیم بر سهام شناور. البته جای بررسی موضوع اخیر در علم اقتصاد است و در این مقاله صرفا به طور گذرا به آن اشاره شد.

راهکارهای سهامداران در مواجه با رقیق شدن سهام

با توجه به اقتصادی بالطبع بودن بشر و میل به کسب سود حداکثری از سرمایه موجود، انسان همواره در مقابل هر پدیده‌­ای که منجر به کاهش سرمایه فعلی یا آتی وی شود به دفاع برخاسته و به مقابله خواهد پرداخت.

همانطور که اشاره شد رقیق شدن سهام منجر به کاهش قدرت و سود سهامداران فعلی می­‌شود؛ فلذا همواره سهامداران کوشش می‌کنند تا از عرضه سهام جدید و رقیق شدن سهام با به کار بردن سیاست‌­های مربوط به حوزه کسب و کار و اصول مذاکره در هیئت مدیره جلوگیری کرده، و یا هوشمندی به خرج داده و پیش از هرگونه امضای قرارداد با یک وکیل یا مشاوره حقوقی حوزه کسب و کار و استارتاپ مشاوره کرده تا شروط ضد رقیق سازی سهام در قرارداد گنجانده شود.

با توجه به این در مقابله با رقیق سازی سهام دو اقدام قابل تصور است:

اقدامات پس از قرارداد سرمایه‌­گذاری که توسط سهامداران صورت می‌­گیرد

اقداماتی مانند اعتصاب، تهدید به استعفا و اقداماتی از این دست در زمره اقداماتی است که سهامداران پس از تصمیم قانونی هیئت مدیره می­‌توانند اتخاذ نمایند که علاوه بر عدم مشروعیت، دارای تاثیر کذاری هم نیستند و توسط ما نیز توصیه نمی­‌شوند.

تدابیر پیشا قراردادی که توسط سرمایه­‌گذاران اندیشیده می­‌شود

سرمایه‌­گذاران آگاه و حرف‌ه­ای همواره پیش از ورود به هر قراردادی (از جمله قراردادهای سرمایه­‌گذاری که در قبال آورده در شرکت شریک شده و برگه سهام دریافت می­‌کنند) اقدام به مشاوره با یک وکیل متخصص در زمینه قرارداهای تجاری می­‌کنند.

یک وکیل متخصص و حرفه‌­ای می­‌تواند به سرمایه­‌گذاران کمک کند تا با درج شروط ضد رقیق سازی از اضرار سرمایه‌­گذار در صورت صدور سهام شناور جدید یا همان عرضه ثانویه جلوگیری نماید.

در واقع شروط ضد رقیق سازی، شروطی نیستند که مانع از عرضه سهام جدید شوند، بلکه این دسته از شروط در پی آن هستند تا با گنجاندن برخی موارد و راهکارها شرایط ایجاد شده بعد از عرضه سهام جدید را تعدیل نمایند و شرایط سهامداری که از چنین مزیتی برخوردار است را مانند سابق و پیش از صدور سهام جدید نمایند.

از جمله این تدابیر درج شرطی در قرارداد است که برای سرمایه‌­گذار این امنیت را ایجاد نماید تا در صورت صدور سهام جدید، شرکت موظف گردد سهام دارای تخفیفی (‌یا رایگانی) را به سرمایه‌­گذار ارائه دهد تا کاهش درصد مالکیت او جبران شود.

نمونه دیگر از این تدابیر درج حق اولویت برای خرید سهام جدید نیز یکی از مواردی است که می­‌تواند تا حدی ضرر ایجاد شده برای سرمایه‌گذار به دلیل کاهش میزان درصد سهامش را جبران نماید.

این مورد اگرچه نسبت به مورد قبلی دارای مزیت مالی کمتری است، اما از آن جایی که سود شرکت و سرمایه­‌گذار را به صورت همزمان در بر دارد، و با توجه به اینکه فرآیند چانه­‌زنی در مذاکرات باید به نحوی انجام شود که طرف مقابل احساس خطر نکند و متعاقبا از امضای قرارداد انصراف ندهد، در برخی موارد می­‌تواند گزینه مناسبی باشد.

در هر صورت بهتر است تشخیص اینکه چه شرطی با چه درجه­‌ای از نفع برای موکل و درصد مقبولیت و قابلیت پذیرش برای طرف مقابل، در قرارداد درج شود، به وکیلی سپرده شود که علاوه بر بهره‌مندی از دانش حقوقی دارای تجربه موثر و مفید در حوزه مورد قرارداد نیز باشد.

موارد برشمرده شده تنها قسمتی از تدابیر ممکن برای جلوگیری از ضرر سرمایه‌­گذار بر اثر رقیق شدن سهام است. وکلای و مشاورین حقوقی می­‌توانند با مشاوره اولیه‌­ای که با شما انجام می­‌دهند، بهترین مورد را با توجه به نیاز و شرایط شما، پیشنهاد بدهند.

در نظام حقوقی کامن‌لا و کشورهای انگلیسی زبان، برای چنین وضعیتی از عبارت Dilution استفاده می­‌شود که معادل رقیق شدن سهام است.

شایان ذکر است علاوه بر این مورد از عبارت dilution در جایی نیز استفاده می­‌شود که یک شرکت یا سازمان از نام تجاری یا علامتی مشابه با شرکت دیگر استفاده نماید، به گونه‌ای که باعث سردرگمی و وهن مصرف‌کننده گردد.