سعید ستوده پارسا
عبدالصمد محمدی مقدم
محسن نریمانی ده نوی
ام البنین تنکابنی رضایی
محمدعلی رضائی برزانی
پریسا عطاریان
اکبر هدایی متنق
امروزه شاید بتوان مهریه را به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین دعوای موجود در دادگاه‌های خانواده دانست.
بسیاری از زوجین به دلیل دعوای مهریه به دادگاه مراجعه میکنند و سعی دارند تا از طریق قانونی به حق خود برسند.
مهریه یکی از اصلی‌ترین حقوق مالی زن میباشد که توسط شرع و قانون برای زوجه در نظر گرفته شده است. شاید در سال‌های نه‌چندان دور، مهریه به‌عنوان پشتیبان مالی برای زن در نظر گرفته میشد اما این روزها بیشتر به‌عنوان حربه‌ای برای تحت فشار قرار دادن زوج استفاده میگردد.
وجود قوانین سخت گیرانه باعث شده تا بسیاری از مردان به دلیل عدم توانایی در پرداخت مهریه به زندان فرستاده شوند. برخی از افراد نیز با دارا بودن تمکن مالی و توانایی پرداخت مهریه، از دادن آن سرباز می‌زنند. در این شرایط حبس زوج برای پرداخت وجه مهریه و حقوق مالی زن، توجیه‌پذیر است.
مهریه چیست؟
مهریه از جمله حقوق مالی است که به محض جاری شدن عقد به زن تعلق میگیرد. قانونگذار در ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی گفته است: «به مجرد عقد، زن مالک مهر میشود و میتواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید». از متن ماده مشخص است که بلافاصله بعد از عقد، زن میتواند مهریه خودش را مطالبه کند. هر چند این عمل بسیار نادر است اما قانونگذار هیچ نوع منع قانونی برای این کار در نظر نگرفته است.
امروزه به دلیل حجم زیاد پرونده‌های مربوط به دعوای مهریه ، قانونگذار رویه‌ای خاص برای آن در نظر گرفته است. قرار دادن ملاک ۱۱۰ سکه برای ازدواج یکی از آنان است. در خصوص این مسئله باید گفت که بر اساس قانون جدید نحوه اجرای محکومیتهای مالی، ضمانت اجرای حبس برای عدم پرداخت مهریه، تا سقف ۱۱۰ سکه است. یعنی فقط در صورتی که زوج توانایی مالی داشته باشد، زوجه میتواند نسبت به مازاد ۱۱۰ سکه علیه مرد اقدام قانونی انجام دهد و از او مهریه را مطالبه کند.
نکته‌ای که وجود دارد این است که بسیاری از افراد تصور میکنند که نمی‌توانند مهریه‌ای بیش از ۱۱۰ سکه تعیین کنند و یا تعیین سکه به بیش از مقدار ذکرشده کاری عبث و بیهوده‌ای است. در صورتی که اگر زن بتواند توانایی مالی مرد برای پرداخت مهریه را ثابت کند، میتواند مهریه را به هر میزان که باشد، دریافت نماید. حتی اگر تعداد سکه‌های مهریه به اندازه سال تولد زوجه باشد. بهتر است قبل از هرگونه اقدام در زمینه دعوای مهریه ، با متخصصین مجرب بنیاد وکلا مشورت نمایید.
مهریه عندالمطالبه
مهریه را میتوان به 2 نوع تقسیم‌بندی کرد. قانونگذار طرفین را برای انتخاب هرکدام از آنها آزاد گذاشته است و در ضمن عقد میتوان هرکدام از این دو مورد را برای نحوه پرداخت مهریه انتخاب کرد. در این نوع مهریه، هر زمان که زن مهریه خود را مطالبه کند، مرد موظف به پرداخت آن است. این نوع مهریه کاملاً به نفع زوجه بوده و میتواند امنیت مالی خوبی را برای او به همراه داشته باشد. نحوه وصول در این نوع مهریه با سرعت بیشتری همراه است.
مهریه عندالاستطاعه چیست
در این نوع از مهریه، پرداخت آن از طرف مرد به شرط وجود توانایی مالی است. در این نوع از مهریه، اصل بر این است که مرد توانایی مالی برای پرداخت مهریه به صورت کامل را ندارد. اما اگر زن بتواند ملائت و توانایی مالی مرد را ثابت کند، میتواند تمام مهریه خود را به‌صورت کامل و در اسرع وقت دریافت نماید.
یکی از نکاتی که میتواند جالب توجه باشد این است که میتوان بخشی از مهریه را به‌صورت عندالمطالبه و بخش دیگر را به صورت عندالاستطاعه در نظر گرفت. در صورتی که توافق طرفین بدین صورت باشد، هر بخش از مهریه، تابع قواعد و مقررات مربوط به خود است.
مهریه در قرآن
دین اسلام در بحث حمایت اقتصادی از زنان عملکرد بسیار مناسبی داشته و توانسته است تا حد زیادی در بعد اقتصادی از زنان حمایت نماید. یکی از اصلی ترین نمودهای این حمایت را میتوان در نهاد مهریه یافت. خداوند در ایات مختلفی از قران کریم در خصوص مهریه صحبت کرده است.سوره نسا با اشاره به این موضوع مهریه را به عنوان هدیه ای از طرف مرد در نظر گرفته و ان را برای زنان حلال و گوارا میداند. واژه مهریه به صراحت در قران کریم به کار نرفته است و از ان به عنوان صداق یاد شده است اما از نظر ماهیت تفاوتی میان این دو مسئله وجود ندارد.
شرایط ندادن مهریه
قانونگذار، زن را مستحق دریافت مهریه میداند و شرایط ندادن مهریه بسیار محدود است. زن در صورتی که به صورت صحیح و قانونی، به عقد مردی درآید، میتواند مهریه خود را مطالبه کند. در صورتی که طلاق توافقی باشد، طرفین میتوانند بر سر مهریه به توافق برسند و مرد در صورت راضی کردن زن، میتواند مهریه او را پرداخت نکند. بر طبق ماده ۱۰۸۹ قانون مدنی در صورتی که عقد ازدواج باطل باشد و بین زن و مرد نزدیکی واقع نشده باشد، زن حق دریافت مهریه را ندارد. در صورتی که نکاح بین طرفین فسخ گردد نیز اثاری بر ازدواج مترتب نبوده و زن مستحق دریافت مهریه نخواهد بود.
- در دو صورت نیز زن مستحق دریافت نصف مهریه است و مرد از پرداخت نصف دیگر آن معاف خواهد بود.
- در صورتی که زن در هنگام طلاق باکره باشد.
- در صورتی که فسخ نکاح به دلیل عنن باشد. یعنی مرد توانایی برقراری رابطه زناشویی را نداشته باشد.
قانون جدید مهریه
در سال ۱۳۹۱ قانونگذار رویه جدیدی را برای پرونده های مربوط به مهریه در پیش گرفت. بر طبق این رویه، در صورتی که شوهر مالی نداشته باشد، مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه ضمانت اجرای جلب دارد. یعنی در صورتی که کرد تا ۱۱۰ سکه را پرداخت نکند، زن میتواند حکم جلب او را از دادگاه بگیرد اما پس از آن یعنی برای سکه ۱۱۱ ام، امکان زندانی کردن مرد وجود ندارد و زن تنها زمانی میتواند ما بقی مهریه خود را دریافت کند که مالی را از طرف زوج به دادگاه معرفی نماید.
قانون جدید مهریه در مجلس
در سال ۱۳۹۷، برخی زمزمه هایی در خصوص کاهش سقف سکه در خصوص جلب زوج به گوش میرسید. برخی این تعداد را تا ۵۵ سکه بیان کرده اند. یعنی در صورتی که مرد تا ۵۵ سکه را به صورت اقساط و یا یکجا پرداخت کند، برای سکه های بعدی، امکان جلب و زندانی کردن اووجود نخواهد داشت. هرچند این طرح به هیچ نتیجه ای نرسیده است و هنوز تصویب نگردیده است اما به نظر میرسد در اینده نه چندان دور قابل بررسی و نتیجه گیری باشد.
مقدار مهریه
مقدار مهریه کاملا وابسته به نظر و توافق طرفین است و قانونگذار هیچ محدودیتی برای میزان ان قائل نشده است. تنها چیزی که مدنظر قانونگذار بوده این است که مهریه باید دارای ارزش مالی بوده و منفعت عقلایی داشته باشد. به عنوان مثال 5 کیلو پر مگس به دلیل عدم نفع مالی و همچنین غیر عقلانی بودن نمیتواند به عنوان مهریه قابل قبول باشد. اما در خصوص سکه هیچ گونه محدودیتی برای میزان و اندازه ان در نظر گرفته نشده است. در صورتی که در زمان عقد هیچ گونه توافقی مبنی بر مهریه زن صورت نگیرد، زن مستحق دریافت مهرالمثل خواهد بود. یعنی دادگاه با توجه به شرایط زن و در نظر گرفتن موقعیت ان برای او مهریه مناسب تعیین خواهد کرد.
انواع مهریه
مهریه در طلاق های مختلف دارای احکام متفاوتی است که در زیر به برخی از مهمترین انها اشاره خواهیم کرد:
مهریه در طلاق از طرف زن
برخی از زنان تصور میکنند، در صورتی که طلاق از طرف زوجه درخواست شود، زن حق دریافت هیچگونه حقوق مالی از جمله مهریه و نفقه ندارد. در صورتی که این مسئله یک باور اشتباه است. زن به محض جاری شدن خطبه عقد، مستحق دریافت مهریه است. در طول زندگی زناشویی میتواند آن را مطالبه کند یا حین ارائه دادخواست طلاق، آن را تقاضا نماید. به همین دلیل در صورتی که طلاق از طرف زن باشد نیز، میتوان مهریه را از زوج دریافت کرد.
مهریه در طلاق از طرف مرد
مرد موظف به پرداخت مهریه به زن در اکثر موارد است. حتی پس از مرگ مرد نیز، از اموال او بدهی‌هایش از جمله مهریه پرداخت میشود. به همین دلیل نیز در صورتی که مرد خواهان جدایی و ترک زندگی مشترک باشد، دادگاه شرایط سختی را پیش روی او خواهد گذاشت. مهریه یکی از حقوق مالی است که زوج موظف به پرداخت آن در صورت طلاق از طرف مرد است. در صورتی که مرد دلیل موجه‌ای برای طلاق نداشته باشد و نتواند در دادگاه حقانیت خود را اثبات کند، دادگاه علاوه بر مهریه، نفقه، اجرت‌المثل و یا نحله را نیز بر عهده او خواهد گذاشت.
مهریه در طلاق توافقی
در طلاق توافقی، همه چیز وابسته به توافق زوجین است. طرفین میتوانند توافق بر دریافت مهریه کنند و یا زن میتواند با رضایت، از مهریه خود گذشت کند. دادگاه در خصوص مسئله مهریه به نظر و توافق طرفین احترام گذاشته و بر طبق آن عمل میکند. در برخی از موارد، طرفین توافق میکنند که مبلغی بالاتر از مهریه به زن پرداخت شود. در این صورت نیز مرد موظف به پرداخت آنچه که توافق شده است، میباشد.
راه‌های قانونی دریافت مهریه
زوجه به ۲ طریق میتواند مهریه خود را دریافت کند.
از طریق اقامه دعوی در دادگاه حقوقی: یکی از رایج‌ترین راه‌های وصول مهریه، مراجعه به دادگاه و ارائه دادخواستی مبتنی بر مطالبه مهر و صداق است. در این روش، زوجه میتواند با ارائه دادخواست، خواهان مهریه خود باشد و پس از ثبت دادخواست، اظهارنامه‌ای برای زوج ارسال شده و زمان جلسه دادگاه برای او مشخص میشود.
از طریق اداره ثبت: روشی دیگر که برای دریافت مهریه در نظر گرفته شده است، اقدام از طریق دفاتر ثبت میباشد. بدین طریق که میتوان به راحتی به دفترخانه ازدواجی که عقد نکاح در آن ثبت شده است مراجعه کرده و درخواست صدور اجراییه مبنی بر وصول مهریه را خواستار شد. در این روش مسیری راحت‌تر از پروسه دادگاه در پیش روی شما است. در صورتی که از توانایی مالی همسر خود آگاهی دارید، میتوانید لیست اموالی که به اسم او است را به دفاتر ثبت داده و خواهان دریافت مهریه خود باشید.
نکته‌ای که در دعوای مهریه باید به آن توجه داشته باشید این است که روش اقدام از طریق دفاتر ثبت، هزینه‌ای بیشتری برای دریافت مهریه در بر خواهد داشت. در صورتی که خواهان دریافت مهریه خود هستید، بهتر است قبل از هرگونه اقدام در خصوص دعوای مهریه ، با وکلای مجرب و زبده مشورت نمایید. استفاده از تجربیات متخصصین بنیاد وکلا میتواند بهترین روش برای وصول مهریه را به شما معرفی کند.
نحوه پرداخت مهریه
امروزه به دلیل مشکلات مالی، بسیاری از افراد توانایی پرداخت مهریه به‌صورت یکجا را ندارند. به همین دلیل نیز بسیاری از قضات حکم به تقسیط مهریه می‌دهند. در این روش دادگاه با توجه به میزان درآمد و توانایی مالی فرد، مهریه را قسط بندی کرده و مرد را ملزم به پرداخت مقدار معینی از مهریه در فاصله زمانی مشخصی میکند. زوجه میتواند به حکم دادگاه اعتراض کند و در صورتی که لیست مشخصی از اموال مرد داشته باشد میتواند به‌عنوان دلیلی بر اعتراض خود، در دادگاه ارائه کند. در صورتی که پس از گذشت مدت زمان مشخص، زن بتواند اموال جدیدی از مرد را کشف کند میتواند به دادگاه مراجعه کرده و تقاضای افزایش میزان اقساط کند. در صورتی که با چنین مشکلی در پرونده دعوای مهریه مواجه شدید، بهتر است حتماً با وکلای باتجربه در این زمینه مشورت نمایید.
مرد نیز میتواند با توجه به شرایط به وجود آمده تقاضای تقسیط میزان مهریه را بنماید. به‌عنوان مثال در صورتی که از کار برکنار شده باشد و یا با توجه به تورم، توانایی پرداخت مهریه قسط‌بندی شده را نداشته باشد، میتواند به دادگاه مراجعه کرده و تقاضای تعدیل مبلغ اقساط را بنماید. چنانچه در دعوای مهریه تقاضای تعدیل مبلغ اقساط مهریه را دارید، بهتر است از همراهی وکیل بنیاد وکلا بهره بگیرید.
خلاصه مطلب
مهریه یکی از اصلی‌ترین حقوق مالی در نظر گرفته شده برای زن است. متأسفانه بسیاری از مردان در خصوص این مسئله سر ناسازگاری گذاشته و قصد بر ضربه زدن به زن میکنند اما باید توجه داشت که بسیاری از زنان پس از طلاق کاملاً بی‌دفاع شده و محتاج دریافت مال و مهریه میشوند که حق آنها است. متأسفانه عدم پرداخت مهریه به زنان، موجب بروز فساد خواهد شد به همین دلیل نیز دادگاه نکته‌سنجی‌های زیادی در این خصوص به خرج میدهد.
یکی از نکاتی که باید به آن توجه کرد این است که مهریه حق زن بوده و به پاس زحماتی که در طول زندگی مشترک کشیده شده است، باید به او پرداخت شود. انصاف حکم میکند که از زن که جوانی‌اش را در خانه مرد سپری کرده است، قدردانی شود. یکی از راه‌های قدردانی، تأمین مالی بخشی از زندگی او پس از طلاق است. مهریه میتواند اندکی دلگرمی به زن برای داشتن یک زندگی مناسب ببخشد.