شاید در نگاه اول، قانون ایران قانونی مردسالارانه به نظر آید. اما با کمی دقت متوجه خواهیم شد که قوانین ایران در خصوص حقوق مالی زن در دوران ازدواج عملکرد مناسبی داشته و توانسته است امنیت مالی خوبی را برای زنان فراهم آورد. اجرت المثل ایام زناشویی یکی از مهم‌ترین حقوق مالی است که قانون‌گذار برای زوجه در نظر گرفته است. ما در گروه بنیاد وکلا قصد داریم تا شما را با اجرت المثل، نحوه دریافت اجرت المثل و میزان آن آشنا سازیم. با ما همراه باشید.
اجرت المثل چیست؟
باید توجه داشت که هیچ مردی نمی‌تواند بدون دلیل موجه همسر خود را طلاق داده و حقوق مالی او را پرداخت نکند. در صورتی که مردی بخواهد همسر خود را بدون دلیل موجه طلاق دهد، دادگاه شرایط سختی را برای او در نظر میگیرد. مرد در این شرایط باید علاوه بر مهریه و نفقه، دیگر حقوق مالی زن ازجمله اجرت المثل را نیز پرداخت کند.
نکته‌ای که قبل از توضیح اجرت المثل باید بیان کرد این است که زن هیچ‌گونه وظیفه‌ای از قبیل آشپزی کردن، مراقبت از کودک و دیگر فعالیت‌های روزمره را ندارد و در صورتی که قصدش از انجام این کارها به صورت مجانی نباشد، میتواند اجرت المثل تمامی فعالیت‌های روزانه خود را از شوهر خود بگیرد. یکی از حقوق ویژه‌ای که شرع و قانون برای زن در نظر گرفته است، اجرت المثل فعالیت‌هایی است که زن موظف به انجام نبوده ولی انجام داده است. اجرت المثل به این معنا است که اگر این کار را فردی غیر از زوجه انجام می‌داد، چه مبلغی به او پرداخته می‌شد، به همان میزان زن مستحق دریافت اجرت است.
بر طبق قانون قصد افراد از انجام کار دریافت مزد است و فرض بر این است که هیچ‌کس به قصد تبرع و مجانی، عملی را انجام نمی‌دهد به همین دلیل عمل زن در خانه نیز مستحق دستمزد بوده مگر اینکه مرد بتواند ثابت کند که قصد زن، انجام کارهای روزانه به صورت مجانی بوده است.
دریافت اجرت المثل در قانون
ماده‌ای که زن را مستحق دریافت اجرت المثل میکند، تبصره ماده واحده اصلاح مقررات مربوط به طلاق مصوب سال 1371 میباشد که توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام تصویب شده است. در تبصره مذکور آمده که «چنانچه طلاق به درخواست زوجه نبوده و نیز تقاضای طلاق ناشی از تخلف زن از وظایف همسری یا سوء اخلاق و رفتار وی نباشد دادگاه به ترتیب زیر عمل میکند: در صورتی که زوجه کارهایی که شرعاً به عهده او نبوده است را به دستور زوج انجام دهد و قصد تبرع نیز نداشته باشد و این برای دادگاه احراز شود، اجرت المثل کارهای انجام‌شده با نظر کارشناس محاسبه و به زوجه پرداخت میشود. زوج ملزم به پرداخت اجرت المثل به زن خواهد بود.»
اما در صورتی که زن نتواند در دادگاه اثبات کند که کارهای انجام گرفته به دستور زوج بوده است و بدین طریق نتواند اجرت المثل مد نظر را دریافت نماید، دادگاه مبلغی را به‌عنوان نحله برای او در نظر میگیرد. میزان اجرت المثل و نحله در نظر گرفته‌شده توسط دادگاه رابطه مستقیمی با میزان فعالیت‌های انجام‌شده و سال‌های زندگی مشترک دارد.
در چه صورتی اجرت المثل پرداخت میشود؟
نکته‌ای که در شرایط پرداخت اجرت المثل وجود دارد این است که حقوق مالی زن، در شرایط خاصی به او پرداخت میشود. ازجمله شرایطی که برای دریافت اجرت المثل وجود دارد این است که طلاق نباید از طرف زن باشد. در صورتی که زن خواهان طلاق باشد، مرد ملزم به پرداخت اجرت المثل نخواهد بود. اجرت المثل تنها در صورتی به زن پرداخت خواهد شد که مرد بخواهد بدون دلیل موجه، زندگی زناشویی را ترک گفته و همسر خود را طلاق دهد. در صورتی که زن سوء اخلاق و یا سوء معاشرت داشته باشد و مرد بتواند آن را در دادگاه اثبات کند، زن مستحق دریافت اجرت المثل نخواهد بود.
برخی از زنان تصور می‌کنند که در صورتی که طلاق توافقی باشد، نمی‌توانند اجرت المثل دوران زندگی مشترک را از شوهر دریافت نمایند. در صورتی که در طلاق توافقی، همه‌چیز مبتنی بر نظر و توافق طرفین است. اگر زوجین به مبلغ مشخصی برای اجرت المثل به توافق برسند، دادگاه آن را محترم شمرده و با اهمیت دادن به آن مرد را ملزم به پرداخت میزان توافق شده به زن میکند.
در برخی از توافق‌ها، طرفین توافق به انتقال نصف دارایی می‌کنند. در این صورت توافق صورت گرفته مقدم بر اجرت المثل بوده و دادگاه حکمی مبنی بر پرداخت اجرت المثل صادر نمی‌کند. در صورتی که ممکن است اجرت المثل سال‌های زندگی مشترک، بیش از نصف دارایی مرد و یا کمتر از آن باشد.
نحوه دریافت اجرت المثل
امروزه با توجه به وجود مشکلات مالی و همچنین بی‌سرپرست شدن زنان در صورت جدایی، بهتر است تمامی حقوق مالی زن دریافت شود. به همین دلیل نیز در صورتی که با این مسئله مواجه شده‌اید، ما به شما پیشنهاد می‌کنیم که با متخصصین باتجربه ازجمله متخصصین بنیاد وکلا مشورت نمایید. زوجه میتواند شخصاً و یا توسط وکیل خود، دادخواستی مبتنی بر مطالبه اجرت المثل ارائه دهد. برای طرح دادخواست نیاز به شناسنامه، کارت ملی و عقدنامه خواهید داشت. در این صورت دادگاه با تشکیل جلسه، طرفین را دعوت کرده و با توجه به دلایل و مدارک استنادی آن‌ها اقدام به صدور رأی خواهد کرد.
عموماً رویه دادگاه‌ها بر این است که حکم به دریافت اجرت المثل می‌دهند. اما برخی از شعب دادگاه بر این عقیده‌اند که زنان به صورت مجانی در خانه‌ها کار می‌کنند و عرف جامعه مجانی بودن فعالیت‌های روزانه را می‌پذیرد. به همین دلیل اثبات قصد عدم تبرع در دادگاه ممکن است با مشکل مواجه شود. بهتر است قبل از هرگونه اقدام در این زمینه با وکلای بنیاد وکلا مشورت نمایید.
میزان اجرت المثل
یکی از سوالاتی که همواره ذهن بسیاری از افراد را درگیر کرده است این است که میزان اجرت المثل زنان به چه اندازه است؟ در پاسخ به این سؤال باید گفت که میزان دقیقی برای اجرت المثل وجود ندارد و این مسئله کاملاً وابسته به شخص است. یعنی ملاک مبلغ اجرت المثل کاملاً شخصی است و دادگاه با توجه به تعداد سال‌های زندگی مشترک، تحصیلات زوجه، تعداد فرزندان، محیط زندگی، امکانات زندگی، وضعیت زوج، وضعیت اشتغال زوجه و ... اقدام به صدور حکم مبنی بر دریافت اجرت المثل میکند.