مقدمه
ماده ی ۳۹۶ را قانون گذار در ذیل مبحث پنجم قانون مدنی و در ذیل فقره ی اول در خیارات ذکر کرده است.
ماده ی ۳۹۶ مقرر داشته است:
(خیارات از قرار ذیل اند:
- خیار مجلس
- خیار حیوان
- خیار شرط
- خیار تاخیر ثمن
- خیار رؤیت و تخلف وصف
- خیار غبن
- خیارعیب
- خیار تدلیسف
- خیار تبعض صفقه
- خیار تخلف شرط
خیارات مختص به عقد بیع
ماده ی ۴۵۶ قانون مدنی:
تمام انواع خیار در جمیع معاملات لازمه ممکن است موجود باشد، مگر خیار مجلس و حیوان و تاخیر ثمن که مخصوص بیع است.
قانونگذار در این ماده سه تا خیار را مختص عقد بیع دانسته است.
خیار مجلس
در فقه، مبنای این خیار روایتی است که وارد شده تحت این عنوان البیعان بالخیار ما لم یفترقا، متبایعین، طرفین قرارداد بیع دارای خیار هستند تا زمانی که متفرق نشدند، تا زمانی که از هم جدا نشدند.
دو نفر قرارداد بیعی منعقد کردند، تا زمانی که از هم جدا نشدند می توانند این معامله را فسخ کنند.
قانون مدنی در ماده ی ۳۹۷ به صراحت به ا ین خیار ا شاره کرده است. (هر یک از متبایعین بعد از عقد فی المجلس و مادام که متفرق نشده اند اختیار فسخ معامله را دارند).
شرط زوال خیار مجلس
شرط زوال خیار مجلس ا ین ا ست که طرفین یا طرف قرارداد بیع با اختیار از یک دیگر جدا بشوند؛ یعنی تفرقشان اختیاری باشد به صورت اکراهی و اجباری نباشد. البته اگر به صورت اکراهی باشد بعد از اینکه اکراه برطرف شد در صورتی که فرد رضایت بدهد بله در این صورت هم خیار زائل است، اما ملاک اصلی این است که با اختیار از هم جدا بشوند.
اگر یک نفر در مجلس عقد حضور داشت طرف دیگر از مجلس عقد خارج شد در این جا تفرق حاصل شده است، پس خیار مجلس زائل می شود اگر یکی از طرفین قرارداد در مجلس عقد فوت کرد، در این جا هم خیار مجلس زائل می شود چون با فوت، افتراق حاصل شده است.
خیاری که اختصاص به عقد بیع دارد خیار حیوان
این خیار مخصوص مشتری است اگر چه اختلاف نظر وجود دارد، اما از آنجایی که خیار یک حکم خلاف قاعده است در خلاف قاعده باید به قدر متیقنش اکتفا بشود، پس باید بگوییم این مخصوص مشتری است.
خیار حیوان یک سری شرائطی باید داشته باشد:
- مبیع باید حیوان باشد.
- مبیع ممکن است عین معین، یا کلی در معین، یا کلی ما فی الذمه باشد؛ کلی مثل: زنبورعسل یا کرم ابریشم
- سوم اینکه مبیع لازم نیست حتما بزر گ یا کوچک باشد ممکن است بزرگ باشد ممکن است کوچک باشد، ولی از شرائط ایجاد خیار حیوان این است که حیوان زنده باشد
ماده ی ۳۹۸ قانون مدنی در رابطه با خیار حیوان این طور مقرر داشته است: (اگر مبیع، حیوان باشد مشتری، تا سه روز از حین عقد اختیار فسخ معامله را دارد).
از نظر قانونی هم خیار حیوان اختصاص به مشتری دارد تا سه روز از حین عقد.
خیار تاخیر ثمن
ماده ی ۴۰۲ قانون مدنی (هرگاه مبیع عین خارجی و یا در حکم آن بوده و برای تادیه ی ثمن یا تسلیم مبیع بین متبایعین اجلی معین نشده باشد، اگر سه روز از تاریخ بیع بگذرد و در این مدت نه بایع مبیع را تسلیم مشتری نماید و نه مشتری تمام ثمن را به بایع بدهد، بایع مختار در فسخ معامله می شود).
برای این که خیار تاخیر ثمن به و جود بیاید یک سری شرائطی لازم است که وجود داشته باشد:
- اولین شرط این است که، مبیع عین خارجی یا در حکم آن باشد.
در حکم آن باشد یعنی کلی در معین باشد.
اگر مبیع کلی ما فی الذمه با شد خر یدار ثمن معامله را ظرف سه روز به بایع تسلیم نکند در این جا خیار تاخیر ثمن به وجود نمی آید، پس خیار تاخیر ثمن در مبیعی که کلی ما فی الذمه است راه ندارد.
- شرط دوم، تسلیم مبیع یا تادیه ی ثمن مدت نداشته باشد.
قانونگذار در ماده ی ۴۰۲ مقرر داشت برای تادیه ی ثمن یا تسلیم مبیع بین متبایعین اجلی معین نشده باشد، پس اگر برای مبیع یا ثمن یک مهلتی مقرر شده باشد دیگر خیار تاخیر ثمن این جا راه ندارد.
- سومین شرط، برای اینکه خیار تاخیر ثمن به وجود بیاید لازم است که نه تمام مبیع در مدت سه روز تسلیم شده باشد و نه تمام ثمن.
- شرط چهارم، از شرائطی که خیار تاخیر ثمن می توا ند اعمال بشود این ا ست که از زمانی که معامله منعقد می شود، سه روز بگذرد.
