گاهی تنش‌ها و مشکلاتی در روابط میان افراد پیش می‌آید که منجر به درگیری و برخورد فیزیکی میان آن‌ها میشود. این درگیری‌ها گاهی باعث ضرب و جرح طرفین شده و مشکلاتی را برای افراد به وجود می‌آورد.
ضرب و جرح از جرایمی است که در زمره جنایات بر عضو دسته‌بندی میشود. مجازات ضرب و جرح شامل جنایت بر عضو به آسیب‌هایی کمتر از قتل می‌گویند. مواردی مانند قطع عضو و صدمه‌های همراه با زخم و خونریزی و غیره.
ضرب و جرح گاهی بر اثر یک حادثه و درگیری اتفاقی روی می‌دهد و گاهی نیز از پیش تعیین شده است. اینکه ضارب قصد و انگیزه‌ای در این کار داشته یا نداشته باشد، نوع آن فرق کرده و مجازات مختلفی اجرا میشود.
امروزه پرونده‌های مربوط به ضرب و جرح، آمار بالایی را در دادگاه‌های کیفری به خود اختصاص داده‌اند. با بنیاد وکلا همراه باشید تا درباره ضرب و جرح و مجازات آن در قانون، بیشتر بدانید.
تعریف ضرب و جرح
ضربه در لغت به معنی زدن می‌باشد و در عرف منظور صدماتی است که بدون خونریزی و شکستگی است. ضرب باعث تغییر رنگ پوست مجنی علیه و تورم آن میشود. بدون اینکه پوست و گوشت آن را زخمی نماید.
جرح در نقطه مقابل ضرب قرار داشته و به معنای زخم زدن است. جرح در عرف به معنای آسیب‌هایی است که منجز به قطع عضو، بریدگی، شکستگی استخوان و خراشیدگی همراه با خونریزی و غیره میشود. جرح معمولا باعث ضایعه نسجی، عضوی یا بافتی در بدن میشود.
البته جرم دیگری به نام ضرب و شتم وجود دارد که گاهی با ضرب و جرح اشتباه گرفته میشود. ضرب و شتم به معنای آسیب منجر به تورم و کبودی همراه با فحاشی است که مجازات جداگانه‌ای برای آن تعریف شده است. در این خصوص اطلاعات بیشتر را از وکیل تلفنی دریافت نمایید.
انواع ضرب و جرح
طبق قانون مجازات اسلامی دو نوع ضرب و جرح وجود دارد. ضرب و جرح عمدی و غیر عمدی. قانونگذار در ماده ۲۹۰ قانون مجازات اسلامی، شرایطی را برای جنایت عمدی بیان کرده که می‌توان با توجه به آن مشخص نمود که آیا ضرب و جرح عمدی بوده یا خیر.
- اگر مرتکب کاری را به قصد صدمه زدن به فرد یا افرادی معین یا فرد و افرادی غیر معین از یک جمع انجام دهد. و در عمل نیز جنایت مورد نظرش یا مانند آن رخ دهد. خواه کار وی موجب وقوع آن جنایت یا مثل آن شود یا نشود، جنایت صورت گرفته عمدی است.
- اگر مرتکب عمدا کاری را انجام دهد که می‌داند موجب ایجاد جنایت و مانند آن میشود، حتی اگر قصد و انگیزه ارتکاب آن جرم را نداشته باشد، جرم صورت گرفته عمدی محسوب میشود. مثلا می‌داند حمله کردن با چاقو می‌تواند باعث ایجاد جراحت شود، هرچند قصد وارد کردن جراحت را ندارد اما باز هم اینکار را انجام دهد و باعث ایجاد ضرب و جرح در فرد شد، مرتکب ضرب و جرح عمدی شده است. اگر مرتکب بتواند ثابت کند که فاقد آگاهی و توجه بوده، جنایت غیرعمدی محسوب میشود.
- گاهی فرد قصد انجام جنایت یا ضرب و جرح را نداشته و کاری هم که انجام داده معمولا باعث ایجاد جنایت و ضرب و جرح نمی‌شود. اما مجنی علیه در وضعیت خاصی مانند پیری، بیماری، ضعف و غیره قرار داشته یا در مکان و زمانی خاص حضور داشته که معمولا باعث رخ دادن جنایت یا ضرب و جرح می‌شده است. در این صورت نیز جنایت وارده عمدی است. البته به این شرط که مرتکب از وضعیت نامتعارف مجنی علیه یا وضعیت خاص مکانی و زمانی آن آگاه بوده باشد. در این مورد نیز باید آگاهی و توجه مرتکب نسبت وضعیت مجنی علیه ثابت شود، والا جنایت غیر عمدی است.
- اگر مرتکب بدون اینکه فرد یا جمع معینی را در نظر داشته باشد، به قصد انجام جنایت آن را انجام دهد و به مقصود خود نیز برسد، جنایت وی عمدی بوده است. مانند بمب گذاری در اماکن عمومی.
انواع جراحات
در قانون مجازات اسلامی، جراحات به چند نوع تقسیم شده و هر کدام تعریف جداگانه‌ای دارند:
- حارصه: به خراش پوست بدون جاری شدن خون گویند.
- دامیه: جراحتی است که کمی وارد گوشت شده و مقداری خون کم یا زیاد بیاید.
- متلاحمه: جراحتی که باعث بریدگی عمیق در گوشت شده ولی به پوست نازک روی استخوان نرسیده باشد.
- سمحاق: جراحتی که به پوست نازک روی استخوان رسیده باشد.
- موضحه: جراحتی که پوست نازک روی استخوان را کنار زده و استخوان را آشکار سازد.
- هاشمه: جنایتی که موجب شکستگی استخوان شود، بدون ایجاد جراحت و خونریزی.
- منقله: زمانی که استخوان جابه جا شده باشد.
- مأمومه: جراحتی که باعث صدمه دیدن کیسه مغز شود.
- دامغه: جراحتی که باعث پاره شدن کیسه مغز گردد.
- جائفه: جراحتی که به وسیله ابزاری چون چاقو به درون بدن وارد شود. مانند شکم، سینه، پشت و پهلو و موجب یک سوم دیه کامل شود. اگر وسیله استفاده شده از یک طرف وارد و از طرفی دیگر خارج شود، در حکم دو جراحت جائفه است.
- نافذه: جراحتی که با فرو رفتن وسیله‌هایی مانند گلوله یا نیزه در دست و پا ایجاد می‌گردد.
مجازات ضرب و جرح عمدی
همانطور که گفته شد، ضرب و جرح در زمره جنایت بر اعضا محسوب شده و با توجه به نوع آن، مجازات‌های متفاوتی از جمله قصاص، دیه و زندان دارد.
در ماده ۶۱۴ کتاب پنج تعزیرات، در مورد مجازات ضرب و جرح عمدی آمده است:
هر کس عمدا به دیگری جرح یا ضربی وارد آورد که موجب نقصان یا شکستن یا از کار افتادن عضوی از اعضا یا منتهی به مرض دائمی یا فقدان یا نقص یکی از حواس یا منافع یا زوال عقل مجنی‌علیه شود، در مواردی که قصاص امکان نداشته باشد، چنانچه اقدام مرتکب باعث اخلال در نظم، امنیت جامعه یا بیم تجری مرتکب یا دیگران باشد، به دو تا پنج سال حبس محکوم خواهد شد. در صورت تقاضای آسیب دیده، مرتکب به پرداخت دیه نیز محکوم میشود.
البته طبق اصلاحیه قانون کاهش مجازات حبس‌های تعزیری در سال ۱۳۹۹، مجازات این جرم تغییر کرده و مجرم به حبس درجه شش، از شش ماه تا دو سال محکوم میشود.
مجازات قصاص در ضرب و جرح عمدی
چنان که در تعریف جرح آمد، جرح گاهی باعث قطع عضو میشود. در این صورت مجنی علیه می‌تواند درخواست قصاص کند. البته طبق ماده ۲۹۰ قانون مجازات اسلامی، برای اجرای مجازات قصاص در ضرب و جرح عمدی، باید این شرایط فراهم باشد:
- محل عضوی که قرار است قصاص شود، با عضوی که مورد جنایت قرار گرفته، باید یکی باشد.
- قصاص و جنایت باید با یکدیگر مساوی باشد. مانند چشم در برابر چشم. نه اینکه دست یا پا در برابر چشم قصاص شود.
- قصاص جان مرتکب را به خطر نیاندازد و باعث از بین رفتن عضو دیگر وی نشود.
- عضو سالم نباید در برابر عضو ناسالم قصاص شود. مثلا اگر کسی چشم فردی که نابیناست را زخمی کند، نمی‌توان چشم سالم مرتکب را قصاص نمود.
- در قصاص باید اعضا مساوی باشند. مثلا اگر پنج انگشت فرد صدمه دیده، پنج انگشت مرتکب نیز قصاص میشود.
- در قصاص عضو، مرد و زن برابر هستند. مرد مجرم به دلیل جرحی که بر زن وارد کرده و مرتکب نقص عضو وی شده، به قصاص همان عضو محکوم میشود.
اگر تمامی این شرایط محیا بود، مرتکب به دلیل نقص عضو مجنی علیه به قصاص مجازات میشود. اما در مجازات قصاص استثنائاتی وجود دارد که گاهی مجازات قصاص اعمال نمی‌گردد. این استثنائات عبارتند از:
اگر مجنی علیه به دریافت دیه از جانی رضایت داده و با وی به توافق رسیده باشد، قصاص تبدیل به دیه شده و مجازات قصاص از وی برداشته میشود.
طبق ماده ۳۰۱ قانون مجازات اسلامی، اگر مرتکب جنایت پدر یا جد پدری مجنی علیه باشد یا اینکه مجنی علیه عاقل نبوده و مجنون باشد، مجازات قصاص برای مرتکب جنایت اجرا نمی‌شود.
مطابق ماده ۴۰ قانون مجازات اسلامی، جراحاتی که به عنوان مامومه، دامغه، جائفه، هاشمه، منقله معرفی شده‌اند، حتی در صورت عمدی بودن ضرب و جرح مشمول مجازات قصاص نمی‌شوند و مرتکب به دیه و حبس محکوم خواهد شد.
طبق ماده ۶۱۴ قانون مجازات اسلامی از دیگر مواردی که باعث برداشتن مجازات قصاص میشود، زمانی است که جراحت بر اعضایی وارد شده که قابل قصاص نیست. مثلا جنایت صورت گرفته موجب از کار افتادن عضو بزه دیده، مبتلا شدن به بیماری دائم، از بین رفتن یا نقص حواس پنجگانه و یا زایل شدن عقل وی شده است.
در این صورت مرتکب به پرداخت دیه محکوم میشود و اگر اقدامات وی باعث اخلال در نظم و امنیت جامعه شده و یا بیم آن برود که دوباره مرتکب آن شود، به حبس از ۲ تا ۵ سال نیز محکوم خواهد شد.
ضرب و جرح غیر عمدی
اگر ثابت شود که ضرب و جرح عمدی نبوده، غیر عمد محسوب میشود. در ضرب و جرح غیر عمدی مرتکب قصد انجام فعل که ممکن است منتهی به جنایت باشد را دارد، اما قصد جنایت واقع شده و ماننده آن را ندارد. اگر جنایت به دلیل تقصیر مرتکب صورت بگیرد، غیر عمدی محسوب میشود. مانند ضرب و جرحی که در اثر تصادفات رانندگی حاصل میشود.
ضرب و جرح غیر عمدی به دو نوع شبه عمد و خطای محض تقسم میشود. که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت. اگر در این زمینه احتیاج به مشاوره حقوقی دارید با ما در ارتباط باشید.
ضرب و جرح غیر عمدی از نوع شبه عمد
در ماده ۲۹۱ قانون مجازات اسلامی، ضرب و جرح غیر عمدی از نوع شبه عمد این چنین تعریف شده است: اگر مرتکب قصد رفتار و انجام عمل را داشته، اما قصد ایراد جنایت بر مجنی علیه را نداشته باشد؛ در صورتی که مرتکب نسبت به موضوع جاهل باشد، جنایت وارده ناشی از تقصیر مرتکب بوده و جنایت غیر عمدی از نوع شبه عمد به شمار می‌رود.
مثلا مرتکب به تصور اینکه حیوان است کاری کند که به انسانی جراحت وارد نماید. اگر بتواند جهل و عدم آگاهی خود به موضوع را ثابت نماید، جنایت غیر عمد است.
ضرب و جرح غیر عمدی از نوع خطای محض
در ماده ۲۹۲ نیز ضرب و جرح غیر عمدی از نوع خطای محض چنین تعریف شده است: اگر مرتکب نه قصد انجام فعل مجرمانه و نه قصد وارد کردن جراحت به مجنی علیه را داشته باشد. یا اینکه مرتکب صغیر یا مجنون بوده و یا در حالت خواب و بیهوشی مرتکب جنایت شده باشد نیز ضرب و جرح غیر عمدی از نوع خطای محض محسوب میشود.
مجازات دیه برای ضرب و جرح غیر عمدی
در جنایت غیر عمدی چه از نوع شبه عمد و چه از نوع خطای محض، قصاص جایز نیست. در این گونه جنایات به درخواست مجنی علیه یا ولی دم وی، مرتکب به پرداخت دیه محکوم میشود. البته آن‌ها می‌توانند به نحو دیگری نیز با هم مصالحه نمایند.
در ضرب و جرح غیر عمدی دادگاه بنابر جراحت وارد شده، مجرم را به پرداخت دیه یا ارش محکوم می‌نماید. البته مقدار دیه در هنگامی که جراحتی به فرد وارد میشود، در قانون مشخص شده و هر ساله لیست جدیدی از مقدار دیه مشخص میشود.
در ماده ۷۰۹ قانون مجازات اسلامی، دیه جراحات سر و صورت بدین شکل محاسبه می‌گردد:
- حارصه: یک صدم دیه کامل.
- دامیه: دو صدم دیه کامل.
- متلاحمه: سه صدم دیه کامل.
- سمحاق: چهار صدم دیه کامل.
- موضحه: پنج صدم دیه کامل.
- هاشمه: ده صدم دیه کامل.
- منقله: پانزده صدم دیه کامل.
- مامومه: یک سوم دیه کامل.
- دامغه: یک سوم دیه کامل به علاوه ارش.
بر اساس ماده ۷۱۴ و ۷۱۵ قانون مجازات اسلامی، دیه کبودی و دیگر آسیب‌های ناشی از ضرب به این شکل محاسبه میشود:
- سیاه شدن پوست صورت، شش هزارم دیه کامل.
- کبودی، سه هزارم دیه کامل.
- سرخ شدن، یک و نیم هزارم دیه کامل.
گفتنی است این مقادیر، در ضربی که منجر به تغییر رنگ پوست سایر اعضای بدن شود، نصف می‌گردد.
صدمات دارای ارش
ارش به مالی گفته میشود که به عنوان جبران خسارت مالی یا بدنی پرداخت میشود. مهم‌ترین تفاوت ارش و دیه این است که مقدار ارش در قانون تعیین نشده است.
اگر ضربه‌ای که به مجنی علیه وارد شده، همراه با تغییر رنگ پوست و تورم باشد، برای آن ارش تعیین میشود. مقدار ارش را قاضی پرونده با در نظر گرفتن نظر پزشکی قانونی، تعیین می‌کند.
مجازات تعزیری برای ضرب و جرح
ضرب و جرح وارد به افراد می‌تواند صدمات جبران ناپذیری به آن‌ها وارد نماید. هر چند که ضرب و جرح جزو جرایمی است که شاکی خصوصی داشته و فرد تنها به دیه و قصاص محکوم میشود، اما گاهی این جرم جز جرایم تعزیری محسوب شده و طبق ماده ۶۱۴ قانون مجازات اسلامی محاکمه میشود.
اگر ضرب و جرح وارده این شرایط را داشته باشد، مرتکب به شش ماه تا دو سال حبس محکوم میشود:
- اگر امکان قصاص وجود نداشته باشد و اقدام فرد باعث ایجاد اخلال در نظم و امنیت جامعه شود.
- دادگاه تشخیص دهد که فرد ممکن است دوباره این کار را انجام دهد یا دیگران از وی تقلید نمایند.
- مرتکب از آلت جرح مانند اسلحه یا چاقو و غیره استفاده کرده باشد، حتی اگر جرحی به فرد وارد نشده باشد نیز مشمول حبس میشود.
البته همانطور که گفته شد، این مجازات به حبس درجه شش یعنی شش ماه تا دو سال کاهش یافته است.
ضرب و جرح بدون اثر
گاهی در درگیری که بین افراد رخ می‌دهد هیچ اثری چون کبودی یا تورم در وی ایجاد نمی‌شود. در این مورد هر چند شامل دیه و قصاص نخواهد شد اما ممکن است مرتکب به مجازات حبس محکوم گردد.
در ماده ۵۶۷ قانون مجازات اسلامی آمده است: زمانی که رفتار مرتکب نه موجب آسیب و عیبی در بدن شود و نه اثری از خود باقی گذارد ضمان منتفی است اما در موارد عمدی در صورت عدم تصالح، مرتکب به حبس (نود و یک روز تا شش ماه) یا شلاق تعزیری (یازده تا سی ضربه) درجه هفت محکوم میشود.
مجازات ضرب و جرح در نزاع‌های دسته جمعی
گاهی درگیری‌ها بین چندین نفر رخ می‌دهد و ممکن است عده‌ای به طور همزمان به فردی آسیب وارد کنند. در این مورد خاص طبق ماده ۶۱۵ قانون مجازات اسلامی، مجازات هر کدام از شرکت کنندگان در ضرب و جرح به شرح زیر است:
- اگر نزاع باعث ایجاد ضرب و جرح شود، هر کدام از افراد به حبس از سه ماه تا یک سال محکوم می‌شوند.
- اگر نزاع باعث قطع عضو شود، مجازات هر کدام حبس از شش ماه تا سه سال خواهد بود.
- در درگیری‌های دسته جمعی، مقررات قصاص و دیه نیز برای مرتکبین اعمال میشود.
پیگیری مجازات ضرب و جرح با بنیاد وکلا
امروزه حجم بالایی از پرونده‌های مطرحه در دادگاه‌های کیفری مربوط به ایراد ضرب و جرح است که به طرق گوناگون ایجاد میشود. از آن جایی که این‌گونه پرونده‌ها، چالش‌های خاص خود را دارند، نیاز به یک مشاور و وکیل کیفری ضروری است.
مجموعه حقوقی بنیاد وکلا با داشتن بیش از هزار وکیل و مشاور حقوقی، می‌تواند خدمات مشاوره حقوقی آنلاین و تلفنی را به شما ارائه دهد.
قابل گذشت بودن ضرب و جرح
پرونده‌های ضرب و جرح به دلیل اینکه نیاز به شاکی خصوصی دارند، در مواردی قابل گذشت هستند. اگر مجازات جراحت وارد قصاص باشد، این جرم با رضایت شاکی در هر مرحله‌ای که باشد، بخشیده میشود.
اما اگر جزو موارد مطرح شده در ماده ۶۱۴ باشد و بخشیدن وی باعث بهم ریختن نظم عمومی جامعه شود، مجازات حتما اجرا خواهد شد.
ضرب و جرح زن توسط همسر
گاهی درگیری‌های بین خانواده‌ها به جاهای باریکی کشیده شده و به ایجاد ضرب و جرح منتهی میشود. ضرب و جرحی که توسط همسر ایجاد میشود نیز مانند دیگر پرونده‌ها قابل پیگیری است.
اگر ضرب و جرح وارده منجر به دیه یا قصاص یا حبس شود، مطابق قانون با آن برخورد خواهد شد. ضمن اینکه این مسئله می‌تواند مصداق عسر و حرج زن قرار گرفته و با اثبات آن درخواست طلاق نماید.
