قیومیت فرزند
قیم در لغت به معنی سرپرست و تکیه گاه است. قیم به کسی می گویند که توسط قاضی برای نگهداری از طفل صغیر یا دیوانه یا غیر رشید که پدر یا جد پدری نداشته باشد، انتخاب شده باشد و بیشتر امور مالی و حقوقی مربوط به اموالی که به فرزند رسیده است را بر عهده دارد.
در اصطلاح قانونی قیم نماینده قانونی محجور است.
- برای چه کسانی قیم انتخاب می شود؟
- ولی قهری به چه کسی می گویند؟
- در مبحث قیومیت فرزند وصی به چه کسی گفته می شود؟
- در چه صورتی ولی قهری از قیومیت فرزند عزل می شود؟
- شرایط فردی که قیومیت فرزند را بر عهده دارد، چیست؟
- وظایف شخصی که قیومیت فرزند را بر عهده دارد توسط چه کسی مشخص می شود؟
- انواع قیم
- شرایط قیم شدن مادر برای فرزند
- نظارت بر عملکرد قیم
- مدارک مورد نیاز برای دریافت قیومیت فرزند فاقد ولی قهری
- طی چه مدت زمانی حکم قیومیت فرزند صادر می شود؟
طبق قانون محجور به چه کسانی گفته میشود؟
مطابق قانون تمامی افراد چه دختر و چه پسر کمتر از ۱۸ سال تمام شمسی غیر رشید محسوب می شوند و حق دخل و تصرف در امور مالی ندارند.
پسران کمتر از ۱۵ سال و دختران کمتر از ۹ سال طفل محسوب می شوند و در امور غیر مالی هم نیازمند سرپرست هستند.
تمامی افرادی که توانایی ذهنی ندارند یعنی سفیه یا مجنون شناخته شوند و توسط پزشک اثبات شده باشد، توانایی اداره اموال را ندارند و نیازمند سرپرستی هستند.
به همه کسانی که در بالا شرایطشان ذکر شد محجور گفته می شود.
قانون اسلامی شرایطی برای قیومیت فرزند در نظر گرفته است که در ادامه به آن می پردازیم.
برای چه کسانی قیم انتخاب می شود؟
طبق ماده ۱۲۱۸ قانون مدنی برای افراد زیر قیم منصوب می شود.
برای صغاری که ولی خاص ندارند (یعنی اشخاصی که هنوز به سن بلوغ نرسیده اند و دارای پدر و جد پدری و یا وصی منصوب از طرف آنها نباشد).
برای مجانین و اشخاص غیر رشید که جنون یا عدم رشد آنها متصل به زمان صغر آنها بوده و ولی خاص نداشته باشند. (این یعنی اینکه برای کسانی که مجنون و سفیه هستند و این حالت از کودکی آن ها وجود داشته باشد و حالا که به سن بلوغ رسیده اند ولی هیچ یک از پدر و جد پدری و وصی منصوب از طرف آنها وجود نداشته باشد).
برای مجانین و اشخاص غیر رشید که جنون یا عدم رشد آنها متصل به زمان صغر آنها نباشد (یعنی افرادی که در ابتدا سالم به دنیا آمده اند و در کمال صحت و سلامت عقلی رشد کرده اند اما بعدا در زمانی که بالغ شده اند طی حادثه یا بیماری عارضه عقلی در آنها به وجود آمده باشد. برای این چنین افرادی نیز باید قیم تعیین شود).
ولی قهری به چه کسی می گویند؟
در اصطلاحات حقوقی به پدر یا جد پدری (پدر بزرگ پدری) ولی قهری گفته می شود.
سرپرستی طفل، فرد غیر رشید یا مجنون و سفیه بر عهده ولی قهری است و در صورت زنده بودن آنها نوبت به قیم نمی رسد.
در نتیجه وقتی نیاز به تعیین و انتصاب قیم است که پدر و پدر بزرگ پدری زنده نباشند.
کلمه قهری در لغت به معنی اجباری است؛ به این علت به این اشخاص، ولی قهری گفته میشود که نمایندگی این افراد به حکم «قانون» است و اختیاری نیست.
در مبحث قیومیت فرزند وصی به چه کسی گفته می شود؟
هر کدام از ولی قهری (پدر یا جد پدری) می توانند برای بعد از مرگ خود وصیت کنند و فردی را به عنوان وصی برای سرپرستی از کودک و مجنون مشخص کند.
در این حالت که وصی برای فرد محجور تعیین شده باشد نوبت به قیم نمی رسد. بنابراین در صورت عدم وجود پدر، جد پدری و یا وصی منصوب آنها نوبت به تعیین قیم (سرپرست قانونی) می رسد.
وصی هم به نوعی ولی قهری محسوب می شود.
در چه صورتی ولی قهری از قیومیت فرزند عزل می شود؟
مطابق ماده ۱۱۸۴ قانون مدنی اصلاحی ۱/۳/۱۳۷۹ “هرگاه ولی قهری طفل رعایت غبطه صغیر را ننماید و مرتکب اقداماتی شود که موجب ضرر مولیعلیه گردد به تقاضای یکی از اقارب وی و یا به درخواست رئیس حوزه قضایی پس از اثبات، دادگاه ولی مذکور را عزل و از تصرف در اموال صغیر منع و برای اداره امور مالی طفل فرد صالحی را به عنوان قیم تعیین می نماید.”
به بیان ساده یعنی اینکه اگر ولی قهری (پدر یا جد پدری) رعایت مصلحت طفل را نکند و باعث زیان دیدن او شود به درخواست یکی از بستگان و اثبات آن، دادگاه ولی قهری را از قیومیت فرزند عزل می کند و به جای آن قیم تعیین می کند.
“همچنین اگر ولی قهری به واسطه کبر سن و یا بیماری و امثال آن قادر به اداره اموال مولی علیه نباشد و شخصی را هم برای این امر تعیین نماید طبق مقررات این ماده فردی به عنوان امین به ولی قهری منضم میگردد.”
یعنی ولی قهری (پدر یا جد پدری) در صورت بیماری و یا کهولت توانایی اداره امور محجور را نداشته باشد؛ در این صورت دادگاه پس از تشخیص فردی را به عنوان امین همراه ولی قهری می کند.
شرایط فردی که قیومیت فرزند را بر عهده دارد، چیست؟
- اگر برای طفل صغیری که مسلمان است قیم انتخاب می شود، قیم وی نیز باید مسلمان باشد.
- قیم باید عاقل، بالغ، بصیر، آگاه به مسئله قیومیت فرزند باشد.
- قیم باید دارای شایستگی اخلاقی ، اهلیت کامل، امین و قابل اعتماد باشد.
- قیم باید دلسوز محجور بوده و صرفه و صلاح او را درنظر داشته باشد
- قیم خودش نباید تحت ولایت یا قیومت باشد.
- قیم نباید سوء سابقه داشته باشد.
- اگر شخصی ورشکسته باشد شرایط قیومیت فرزند را ندارد.
- کسی که قیومیت فرزند را بر عهده میگیرد خودش و بستگان درجه یک او نباید دعوائی بر محجور داشته باشند.
- زن برای اینکه قیم فرد صغیری شود باید از شوهرش رضایت داشته باشد.
- اختیارات فردی که قیومیت فرزند را بر عهده گرفته است
- شخصی که قیومیت فرزند را بر عهده گرفته است نماینده قانونی فرد محجور است پس مواظبت از همه ی امور مالی فرزند بر عهده قیم است.
- قیم باید لیست کامل از اموال و دارایی های بالقوه و بالفعل شخص محجور تهیه کند و به دادسرایی که رسیدگی بر امور را بر عهده دارد تحویل دهد و اگر به صورت عمد پنهان کاری کند از قیومیت عزل می شود.
- قیم باید تقریبا سالی یک بار مشروح اقدامات مالی که برای محجور انجام داده است را به دادسرا اعلام کند.
- اگر قیم در حفظ اموال شخص محجور کوتاهی کند و خسارتی وارد کند باید آن خسارت را جبران کند.
- اگر قیم زن باشد و ازدواج کند موظف است به دادگاه یا دادسرای مربوط به پرونده اعلام کند؛ در صورت عدم اعلام، این موضوع می تواند از علت های عزل او از قیومیت فرزند باشد.
- اگر زنی بخواهد قیومت شخص محجور را بر عهده بگیرد، دریافت اجازه از شوهرش الزامی است.
وظایف شخصی که قیومیت فرزند را بر عهده دارد توسط چه کسی مشخص می شود؟
وظایف قیم از سوی قانون مدنی و با قانون امور حسبی (به اموری گفته می شود که دادگاه ها مکلفند نسبت به آن امور اقدام نموده و تصمیمی اتخاذ کند، بدون اینکه در مورد آن امور، اختلاف و مرافعه ای بین اشخاص به وجود آمده باشد) تعیین می شود.
این وظایف به اموری بستگی دارد که برای آن قیم انتخاب می کنند. برای مثال اگر برای اداره اموال باشد، قوانین خاص خودش را دارد.
انواع قیم
انواع قیومیت فرزند به صورت دائمی و اتفاقی است که قیم اتفاقی می تواند در موارد خاص از طرف طفل اقامه دعوی کند.
قیومت دائمی یعنی قیم تا زمانی که طفل به سن قانونی می رسد وظایف قیومیت خود را انجام دهد، مگر اینکه مراجع قانونی او را عزل کند.
شرایط قیم شدن مادر برای فرزند
در صورتی که پدر و یا جد پدری وجود نداشته باشد، قیومیت فرزند پسر و دختر در صورتی که مادر توانایی انجام قیومیت و مدیریت امور را دارا باشد به مادر سپرده می شود؛ دادگاه بر اساس امور گذشته مادر تحقیق می کند و صلاحیت مادر را مشخص می کند.
در صورتی که مادر ازدواج مجدد کند باید طی مدت یک ماه از زمان ثبت عقد نامه به دادگاه اطلاع دهد تا دادگاه قیم جدیدی برای فرزند انتخاب کند.
تقدم مادر بر وصی زمانی اتفاق می افتد که مادر ادعا کند که صالح برای ولایت بر فرزند خود است و دادگاه اگر صلاحیت مادر را تشخیص دهد حکم به عزل وصی خواهد کرد و مادر قیومیت فرزند را بر عهده می گیرد.
نظارت بر عملکرد قیم
نظارت وظیفه دادستان است.
قیم در انجام وظایفی که دارد امین شناخته می شود و اگر خیانتی در امانت کند و یا نزدیکان و خویشاوندان کودک در این خصوص گزارشی ارائه دهند، دادستان باید امور را پیگیری کند و اگر خسارتی وارد شده بود، قیم را ملزم به جبران خسارت کند و او را از قیومیت فرزند عزل کند و فرد دیگری را منصوب کند.
مدارک مورد نیاز برای دریافت قیومیت فرزند فاقد ولی قهری
- شناسنامه و کارت ملی فردی که متقاضی قیومیت فرزند است.
- مدارک مربوط به فوت پدر کودک
- مدارک فوت پدر بزرگ کودک
- شناسنامه و کارت ملی کودک
طی چه مدت زمانی حکم قیومیت فرزند صادر می شود؟
منصوب کردن قیم برای فرزند صغیر فاقد ولی قهری حدود دو ماه به طول می انجامد.
برای انتصاب قیم برای فرد سفیه یا مجنون ابتدا باید گواهی از پزشک متخصص مغز و اعصاب یا اعصاب و روان و یا کارت بهزیستی دریافت کرد و سپس درخواست قیم شدن داد که چهار الی پنج ماه زمان می برد.