یکی از شایع ترین دعاوی مطرح شده در دادگاهها دعاوی تصرف هستند.
دعاوی تصرف را می توان شامل سه دسته تصرف عدوانی ، ممانعت از حق و مزاحمت دانست.
با وجود اینکه هر یک از دعاوی مذکور قواعد ویژه و خاص خود را دارند، اما نقاط مشترکی نیز با یکدیگر دارند؛ از جمله در خصوص چگونگی تصرف، مال مورد تصرف و مدت تصرف.
بنابراین در این مقاله به بررسی انواع دعاوی تصرف و قواعد مشترک مربوط به انواع دعاوی تصرف خواهیم پرداخت.
انواع دعاوی تصرف
یک دعوا در صورتی از جمله دعاوی تصرف محسوب می شود که:
- اولا؛ دعوا بر اساس تصرفات قبلی خواهان یعنی در اختیار داشتن عملی مال توسط وی باشد.
- و ثانیا؛ اینکه ملک عدوانا از تصرف وی خارج شده باشد.
بر همین اساس، قانونگذار قواعدی را تدوین کرده است که بر اساس آن بتوان علیه او اقامه دعوا نمود.
در قانون آیین دادرسی مدنی سه نوع از دعاوی تصرف پیش بینی شده است که شامل دعوای تصرف عدوانی، دعوای ممانعت از حق و دعوای مزاحمت است که در مقاله های جداگانه به قواعد و ویژگی های خاص هرکدام از آنها پرداخته شده است، اما از آن رو که این سه نوع دعوا جزء دعاوی تصرف به شمار می روند، قواعد مشترکی نیز دارند که در قسمت بعد به آنها پرداخته خواهد شد.
قواعد مشترک مربوط به انواع دعاوی تصرف
همانگونه که گفتیم، انواع دعاوی تصرف علاوه بر اینکه قواعد خاص و ویژه ای دارند ، یکسری از مقررات مربوط به انواع دعاوی تصرف مشترک هستند، به همین دلیل، می توان آنها را در سه دسته ذیل ارائه نمود:
- چگونگی تصرف
همانگونه که گفتیم، در دعاوی تصرف، خواهان (یعنی کسی که یکی از انواع دعاوی تصرف را مطرح می کند)، سابقا متصرف آن مال بوده است و خوانده آن را عدوانا از تصرف او خارج نموده است.
اما برای اثبات دعوای تصرف، لازم نیست که تصرف خواهان در گذشته مالکانه بوده باشد یا اینکه مشروع باشد ( یعنی لازم نیست که خواهان برای دادگاه ثابت کند که تصرف سابق او بر مبنای مالکیت بوده یا حتی نیازی نیست که مشروع بودن تصرف سابق خود را ثابت کند).
همین که خواهان بتواند ثابت کند که قبلا در ملک متصرف بوده است و خوانده ملکی که در تصرف او بوده را عدوانا تصرف نموده و یا مزاحمت یا ممانعت از حق استفاده خواهان کرده است کافیست تا دادگاه به نفع وی حکم بدهد.
منظور از اینکه خوانده آن را عدوانا از تصرف وی خارج کرده باشد ، این است که مال غیر منقول، بدون رضایت متصرف سابق و بطور غیر قانونی از تصرف وی خارج شده باشد؛ بنابراین، نیازی نیست که خواهان حتما مالک بوده باشد.
در اصل، دادگاه هم این موضوع را بررسی نمی کند . برای حکم دادن قاضی همین کافیست که خواهان بتواند تصرف سابق خود را و اینکه خوانده آن را عدوانا از تصرف وی خارج کرده را ثابت کند.
- مدت تصرف
قانون قدیم آیین دادرسی مدنی یکی از شرایط پیروزی در دعوای تصرف را منوط به این دانسته بود که خواهان لااقل یکسال متصرف آن ملک بوده باشد.
در واقع، خواهان برای اینکه سبق تصرف خودش را ثابت کند، می بایست تصرف لااقل یکساله خود را ثابت می نمود، اما در قانون جدید این مدت یکساله حذف شده است.
به هر حال در شرایط فعلی خواهان بایستی تصرف سابق خود را ثابت کند که مدت آن به نظر دادگاه بستگی دارد؛ علاوه بر این، مطابق قانون قدیم، خواهان بایستی ظرف یکسال از تاریخ وقوع تصرف عدوانی، مزاحمت یا ممانعت از حق ، اقامه دعوی می نمود، اما در حال حاضر این ماده نیز حذف شده است و بنابراین برای تصرف و اقامه دعوی مهلتی تعیین نشده است.
- مال مورد تصرف
مالی که نسبت به آن دعوای تصرف اقامه شده است باید لزوما یک مال غیر منقول باشد؛ مانند زمین و خانه.
در صورتی هم که یک یا چند نفر مال غیر منقولی را به طور مشترک در تصرف خود داشته باشند و بعضی از آنها مانع تصرف دیگران یا مزاحم تصرف آنان شوند، نیز می توان علیه آنان دعوای تصرف اقامه نمود.
