آیا می دانید داوری چیست و چه کاربردی دارد؟

داوری روشی برای حل اختلاف بدون نیاز به مراجعه به نهاد قضایی است.

]فی الواقع داوری یک راه کوتاه جهت حل اختلاف فیمابین طرفین است که طرفین به جای رجوع به دادگاه به یک یا چند داور مورد اعتماد خود مراجعه و از وی درخواست می کنند با استفاده از روش‌های قانونی و با رعایت عدالت و حقوق قانونی در خصوص اختلاف طرفین دعوا داوری و مبادرت به صدور رای نماید. 

نکته جالب توجه آن است که پس از صدور رای از سوی داور می توان آن را در دادگاه به اجرا گذارد، فلذا رای داور الزام آور و قطعی می باشد.

زمانی که طرفین توافق و تراضی بر داوری را در قراردادهای فی مابین خود تعیین می نمایند، دادگاه دیگر صلاحیت استماع دعوا را ندارد و نمی توان الزام به اجرای مفاد قرارداد را مستقیما در دادگاه مطرح نمود، مگر اینکه داور یا داوران نخواهند یا نتوانند به اختلاف رسیدگی کنند یا اصل قرارداد ارجاع به داوری یا رای داور ابطال شود.

مطابق ماده ۴۵۴ قانون آیین دادرسی مدنی کلیه اشخاصی که اهلیت اقامه دعوا را داشته باشند، می توانند با تراضی یکدیگر موضوع اختلاف را اعم از اینکه در دادگاه ها طرح شده یا نشده باشد در هر مرحله ای از رسیدگی که باشد به داوری یک یا چند نفر ارجاع دهند.

همچنین ماده ۴۵۵ قانون آیین دادرسی مدنی مقرر می دارد حتی قبل از بروز اختلاف و دعوا، متعاملین می توانند ضمن معامله یا به موجب قرارداد جداگانه تراضی نمایند که در صورت بروز اختلاف بین آنها به داوری مراجعه کنند و نیز می توانند داور یا داوران خود را قبل یا بعد از بروز اختلاف تعیین نمایند.

بنابراین، قاعده بر این است که اشخاص در ارجاع اختلافات خود به مرجع داوری و نیز در چگونگی تعیین داور از آزادی عمل برخوردارند. با این حال مواردی وجود دارد که آزادی اراده طرفین به انتخاب روش داوری و تعیین داور، با قواعد امری محدود شده است. این محدودیت هم شامل اشخاص خصوصی است و هم شامل اشخاص دولتی.

بنابراین با توجه به موارد فوق الذکر داوری یکی از نهادهای مترقی جهت حل اختلافات ناشی از قراردادها می باشد که بدون مراجعه به نهادهای قضایی قابل انجام بود و طرفین را از اطاله دادرسی و مراجعه به دادگاه رهایی می بخشد، اما داور نیز مانند قاضی شرایطی دارد و بعضی از اشخاص را حتی با تراضی نیز نمی توان به عنوان داور تعیین کرد. 

ماده ۴۶۶ قانون آیین دادرسی مدنی مشخصات این اشخاص را بیان کرده است: "اشخاصی که فاقد اهلیت قانونی هستند. اشخاصی که به موجب حکم قطعی دادگاه و یا در اثر آن از داوری محروم شده‌اند".

همچنین طبق ماده ۴۶۹ قانون مذکور برخی از اشخاص دارای محدودیت‌هایی هستنند که فقط با تراضی طرفین می‌توانند به عنوان داور تعیین شوند:

1. کسانی که سن آنان کمتر از ۲۵ سال تمام باشد.
2. کسانی که در دعوا ذی نفع باشند.
3. کسانی که قیم یا کفیل یا وکیل یا مباشر امور یکی از اصحاب دعوا هستند یا یکی از اصحاب دعوا مباشر امور آنان باشد.
4. کسانی که با یکی از اصحاب دعوا قرابت سببی یا نسبی تا درجه دوم از طبقه سوم داشته باشند.
5. کسانی که خود یا همسرانشان وارث یکی از اصحاب دعوا باشند.
6. کسانی که با یکی از اصحاب دعوا یا با اشخاصی که قرابت نسبی یا قرابت سببی تا درجه دوم از طبقه سوم با یکی از اصحاب دعوا دارند، در گذشته یا حال دادرسی کیفری داشته باشند.
7. کسانی که خود یا همسرانشان و یا یکی از اقربای سببی یا نسبی تا درجه دوم از طبقه سوم او با یکی از اصحاب دعوا یا زوجه و یا یک از اقربای نسبی یا سببی تا درجه دوم از طبقه سوم، دادرسی مدنی دارند و کارمندان دولت در حوزه ماموریت آنان همچنین کلیه قضات و کارمندان اداری شاغل در محاکم قضایی نمی‌توانند داوری کنند.

همانطور که در فوق گفته شد امروزه استفاده از روش‌ها و شیوه‌های جایگزین حل و فصل اختلاف مثل داوری و میانجیگری جایگاه خود را پیدا کرده و اکثریت کشور‌‌ها به مانند سابق صرفا از مراجع قضایی و دادگاه و قاضی استفاده نمی‌کنند؛ چرا که به سودمندی نهادهای دیگر مثل داوری پی برده اند.

اگرچه این روند در ایران به کندی پیش می رود اما نهاد داوری کمک بسیار بزرگی به سیستم قضایی ما می‌تواند بکند چرا که با توجه به حجم عظیم دعاوی مطروحه در دادگستری، نهاد داوری می‌تواند پذیرای بسیاری از پرونده‌ها و حل و فصل آن باشد. سرعت در حل و فصل اختلافات، بی طرفی داور، امکان اجرای بهتر رای داوری، حل مسالمت‌آمیز اختلافات را می‌تواند از جمله مزایای داوری برشمرد.