یکی از مسائل مهمی که در رابطه با مفهوم شهروند و شهروندی وجود دارد این است که چگونه می‌توان آن را تعلیم و آموزش داد تا بر اساس آن شاهد اجرای صحیح آن در جامعه و شناخت وظایف و تکالیف مبتنی بر آن بود.
در این رابطه صاحب نظران مدرسه را بهترین مکان برای آموزش و تعلیم این مقوله می‌دانند، آن‌ها معتقدند چون مدرسه بعد از خانه دومین محیطی است که کودکان و نوجوانان قسمت اعظم وقت خود را در آن سپری می‌کنند، و نقش مهمی در رشد شخصیت و انتقال دانش و مهارت‌های زندگی به آن‌ها دارد.
در نتیجه آشنایی با شهروند و شهروندی نیز از جمله مهارت‌هایی است که در مدرسه باید آموزش داده شود و دانش آموزان رده‌های مختلف تحصیلی باید حقوق، تکالیف و مسئولیت‌های شهروندی را در مدرسه فرابگیرند.
به عبارت دیگر گنجاندن مطالب مهم و ضروری در مورد حقوق شهروندی براساس اصول و قواعد در برنامه درسی و کاربردی ساختن آن‌ها توسط نظام آموزش و پرورش حاکم بر هر کشوری، افراد متعهد و مسئول و آگاه را پرورش خواهد داد که خواهند توانست نظام نماینده – شهروند را (که نظامی عادل و قانونمند است) بنا نهند؛ نظامی که افراد جامعه در آن حق آزادی، حق مشارکت، حق انتخاب و غیره را داشته باشند.
برخی از صاحب نظران نیز ضرورت آموزش شهروندی را پرورش قابلیت‌هایی در فرد که با افراد دیگر جامعه همزیستی اجتماعی سالمی پیدا کنند می‌دانند.
در واقع فرد با آموزش‌هایی که در زمینه حقوق شهروندی از طریق نظام آموزشی و مدارس دریافت می‌کنند به فردی مستقل که دارای حس مسئولیت‌های اخلاقی و اجتماعی رشد یافته ای باشد تبدیل شود و عضو سودمندی برای جامعه گردد.
به همین دلیل آشنا شدن با این حقوق و ضرورت آموزش آن‌ها به شهروندان توسط وکیل و سایر متخصصین، مزایای زیادی می‌تواند داشته باشد. بنابراین آموزش حقوق شهروندی در مدارس ضرورت پیدا خواهد کرد.
حقوق شهروندی چیست؟
شهروندی از جمله مفاهیم نو پدیدی است که به طور ویژه‌ای به برابری و عدالت توجه دارد و در نظریات اجتماعی، سیاسی و حقوقی جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است.
مقوله شهروندی وقتی تحقق می‌یابد که همه افراد یک جامعه از کلیه حقوق مدنی و سیاسی برخوردار باشند و همچنین به فرصت‌های مورد نظر زندگی از حیث اقتصادی و اجتماعی دسترسی آسان داشته باشند.
ضمن اینکه شهروندان به عنوان اعضای یک جامعه در حوزه‌های مختلف مشارکت دارند و در برابر حقوقی که دارند، مسئولیت‌هایی را نیز در راستای اداره بهتر جامعه و ایجاد نظم بر عهده می‌گیرند، و شناخت این حقوق و تکالیف نقش مؤثری در ارتقاء شهروندی و ایجاد جامعه‌ای بر اساس نظم و عدالت دارد.
اسلام به عنوان یک دین فراگیر که به همه ابعاد زندگی بشر توجه نموده است، دستورات صریح و شفافی برای روابط اجتماعی انسان‌ها دارد و نه تنها به کمال معنوی انسان‌ها توجه نموده است بلکه به چگونگی ساختن جامعه‌ای نمونه نیز توجه دارد.
از جمله مسائل مهم حقوق شهروندی در اسلام توجه به کرامت انسان‌ها به عنوان اشرف مخلوقات، ارزش حیات و زندگی افراد، برابری بدون توجه به نژاد، رنگ، پوست و غیره، هدفمند نمودن خلفت انسان‌ها و بیهوده نبودن زندگی انسان می‌باشد.
حقوق شهروندی هدیه الهی و جزو حقوق ذاتی و فطری انسان‌هاست. از صفات انسانی محسوب می‌شود، کسی نمی‌تواند هدیه کند، غیرقابل انتقال است، تقسیم ناپذیر است، عناصر آن لازم و ملزوم یکدیگر هستند، جهانی است.
زیرا حق مسلم هر عضو خانواده بشری است و هر فرد در هر مکانی که باشد و از هر رنگ، نژاد، جنس، زبان و مذهبی که باشد استحقاق برخورداری از آن را دارد، حقوق شهروندی منبعث از تعالیم اسلام می‌باشد؛ این مفاهیم امروزه جهانی شده و ارزش معنوی پیدا کرده است.
حقوق شهروندی در محتوای قانون اساسی
محتوای قانون اساسی در رابطه با حقوق شهروندی به ۳ دسته تقسیم می‌شود:
- دسته نخست: حقوقی که بدون قید و شرط حق همه افراد جامعه شناخته می‌شود که بیشترین اصول (۱۶ اصل) به حقوق شهروندی مربوط می‌شود، مانند تامین امنیت قضایی عادلانه شهروند، مسکن، انتخاب شغل.
- دسته دوم: قوانینی است که در متن اصل قانون مقید و محدود شده که قید حکم به قانون تعیین گردیده است تبعید ممنوع است، مگر به حکم قانون.
- دسته سوم: قوانینی است که ناظر بر (حقوق مشروط) شهروندان است که اصل شرط در متن قانون لحاظ شده است.
در کل شهروندی ﻋﺒﺎرت اﺳـﺖ از روش زﯾﺴـﺘﻦ در ﯾـﮏ ﺷﻬﺮ ﺑـﺮ ﻃﺒﻖ اﺻﻮل و قواعد و ﻗﻮاﻧﯿﻦ خاص. هیچکس با حق و حقوق به دنیا نمی‌آید و این جوامع هستند که تصمیم می‌گیرند که چه حقوقی به شهروندان خود بدهند و چه قوانینی را در نظر بگیرند.
آنچه مسلم است خانواده، امن‌ترین و سالم‌ترین کانون در دوره رشد کودک است، به همین دلیل لازم است در چنین کانونی آموزش‌های اولیه برای هوشیاری کودکان در برابر حقوق شهروندی و خطرات بی‌توجهی به قانون ارائه شود و این آموزش‌ها می‌تواند در مدرسه تکمیل شود.
آموزش و پرورش و شهروندی
آموزش و پرورش در جوامع امروزی به عنوان کلیدی‌ترین نهاد آموزشی در جهت توسعه همه جانبه به شمار می‌رود. چرا که در پرتو آموزش است که انسان‌ها متحول می‌شوند.
بر پایه نظام آموزشی و تربیتی یک جامعه است که نظم و انضباط اجتماعی حالت نهادی به خود می‌گیرد و عامه مردم به طرف فرهنگ ترقی و توسعه حرکت می‌کنند.
انسان باید ارزش پیدا کند و تربیت او مبنای توسعه قرار گیرد. چون هدف از آموزش و سرمایه گذاری آموزشی کشف و توسعه منابع انسانی در جهت تعالی بخشی ارزش‌ها و استعدادها و بهینه کردن آن است چون محور اصلاحات اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی در کلیه ممالک توسعه یافته، انسان بوده می‌باشد.
آموزش مهم ترین رکن برنامه ریزی جامعه است و کلیدی ترین عنصر در توسعه یک جامعه مردم آن جامعه هستند که باید از فرهنگ، آگاهی و مهارت‌های گوناگون برخوردار باشند.
این منبع پایان ناپذیر است. باید آن را ترکیب کرده، تمرین داده، مجهز ساخت. این قدرت دفاعی خواه ناخواه، در یک آینده نزدیک گرانبهاترین ثروت مشترک همه بشریت خواهد بود.
در کشور ژاپن تربیت انسان‌ها، بهترین مسئله است و کسانی که در نظام آموزشی کار می‌کنند افراد بسیار محترم و با پرستیژ اجتماعی والایی هستند همین آموزش دهندگان هستند که در واقع، توسعه و زمینه‌های آن را (از طریق تربیت شهروندانی آگاه و مسئول) فراهم می‌آورند و ارزشمندترین سرمایه‌های انسان‌های با فرهنگ، آموزش دیده و با شخصیت آن جامعه (شهروندان مدنی) هستند.
بنابراین زمانی آموزش و پرورش در رسیدن به اهداف و آرمان‌هایش موفق خواهد بود که بتواند شهروندانی آگاه، مسئول و خلاق بپرورد و این امر میسر نیست مگر از طریق آموزش بهینه شهروندی و نیز ارتقاء فرهنگ شهروندی
آموزش شهروندی چیست؟
آموزش شهروندی عبارت از رشد و پرورش دادن ظرفیت‌های افراد و گروه‌ها برای مشارکت و تصمیم گیری و عمل آگاهانه و مسئولانه در زندگی اجتماعی و سیاسی و اقتصادی و فرهنگی است.
این آموزش‌ها شامل حقوق انسانی، رشد مستمر و همه جانبه، اخلاق و ارزش‌ها، صلح و مسالمت جویی، برابری اجتماعی و حرمت نهادن به تفاوت‌هاست.
از آنجا که رسانه‌های عمومی (تلویزیون، رادیو، اینترنت، روزنامه‌ها و مجلات) نقش مهمی در شکل گیری و تغییر نگرش و اندیشه و رفتار شهروندان دارند و ممکن است حقوق انسانی آنان را مخدوش کنند و از آن جایی که این کار در همه جای جهان صورت می‌گیرد، آموزش و شناخت روش‌ها و عملکردهای رسانه‌ها و چگونگی اطلاع رسانی درست و نادرست و قضاوت عینی در قبال رسانه‌ها ضرورت می‌یابد.
در مورد دانش و هنرها نیز، که در عصر کنونی تاثیر عظیمی بر بینش و نگرش و رفتار شهروندان، به ویژه کودکان و نوجوانان و جوانان دارند لازم است آموزش‌های کافی به دانش آموزان داده شود.
به علاوه آموزش شهروندی مهم است چون افراد جامعه باید یاد بگیرند که به نحوی موثر در بهبود بخشیدن به امور گوناگون جامعه محلی و ملی و جهانی مشارکت کنند. تربیت شهروندان فعال و مسئول کمک بزرگی به پیشرفت فردی و اجتماعی و حفاظت از طبیعت و محیط زندگی است.
این آموزش‌ها می‌تواند توسط خانواده و مدرسه و رسانه‌های همگانی و نهادهای اجتماعی صورت گیرد، اما مسئولیت اصلی آن بر دوش نظام آموزش و پرورش است که باید به گونه ای عملی و در جریان ارتباط‌های دانش آموزان با یکدیگر و با سایر افراد و گروه‌ها از آنان شهروندانی فعال و مسئول بسازد.
از آنجا که ادراک افراد از حقوق و مسئولیت‌های شهروندی متفاوت (و گاهی متعارض) است، همه افراد نیازمند آموزش شهروندی برای کنش و واکنش مسالمت آمیز در برخورد با تفاوت‌ها هستند.
این آموزش‌ها می‌تواند در برگیرنده راهبردهای گفت و گو، مصالحه، آگاهی یافتن از فوائد تفاوت‌های فردی و اجتماعی، رشد ویژگی‌های درونی پذیرش تفاوت‌ها و آگاهی از تعارض‌های تهدید کننده حقوق انسانی ( مانند نژاد پرستی، تبعیض جنسی، برتربینی گروه‌های معین اجتماعی و فرهنگی و تعصبات فرقه گرایانه) و ضرورت مقابله با آن‌هاست.
از آن جا که شهروندی یک فرایند مر بوط به تمام عمر است. همه افراد در تمام طول زندگی خود نیازمند آموزش‌های متناسب با شهروندی در مراحل گوناگون زندگی هستند.
دانش آموزان نیز نیازمند آن هستند که در زمینه‌های اخلاقی، رشد اجتماعی و دانش و درک درست از جهان آموزش ببینند، در تمام تصمیم‌گیری‌های مربوط به خودشان در خانه و مدرسه و جامعه مشارکت کنند و به عنوان یک شهروند، به صورتی فعال در مناسبات اجتماعی متناسب با احوال خودشان قرار گیرند.
آموزش و پرورش باید به کودکان و نوجوانان کمک کنند تا شهروندانی مسئول، مشارکت کنندگانی فعال در امور زندگی اجتماعی و فرهنگی، یادگیرندگانی موفق و علاقه‌مند و افرادی متکی به خود و قابل اعتماد بار آیند.
وقتی که دانش آموزان به سن نوجوانی و جوانی می‌رسند مدرسه باید به آنان بیاموزد که چگونه یک زندگی مستقل برای خود ایجاد کنند و علاوه بر مهارت‌های ضروری، مشاوره حقوقی آنلاین و حضوری و آموزش لازم در زمینه ادامه تحصیلات، پیدا کردن شغل، استقلال یافتن از خانواده، مدیریت امور مالی خود و آشنایی با قوانین و برقراری ارتباط با ادارات و مسئولان دولتی به آنان آموزش دهد.
نوجوانان و جوانان نیازمند ترکیب پیچیده ای از شایستگی‌های فکری و رفتاری و مهارت‌های گوناگون نظری و عملی برای آغاز زندگی مستقل خود هستند و مدرسه باید نقش خود در کمک به آنان را در این امور پیچیده ایفا کند تا بتوانند به زندگی اجتماعی وارد شوند و نقش مستقل خود به عنوان یک شهروند مسئول را ایفا کنند.
چگونگی آموزش حقوق شهروندی
طییعتا آموزش حقوق شهروندی از وظایف نظام آموزشی و بالاخص مدرسه می‌باشد در مدارس، آموزش حقوق شهروندی باید از تمام مراحل برنامه درسی ملحوظ شود و چنین نباشد که رشته ای جداگانه تشکیل دهد و در بعضی مقاطع به کار برده شود و در بعضی مقاطع دیگر به کار برده نشود.
در دوره دبستان آموزش حقوق شهروندی و حقوق بشر از طریق قصه، حکایت، نمایشنامه و بازی انجام می‌گیرد.
همچنین در دوره دبستان به منظور آموزش حقوق شهروندی، به کاربردن روش‌های مبتنی بر شرکت فعالانه دانش آموزان توصیه شده است و در برنامه‌های آموزشی دوره دبیرستان مسلما فرصت بیشتری برای آموزش حقوق شهروندی به دانش آموزان نسبت به دوره دبستان وجود دارد.
در این دوره آموزش مستقیم این حقوق در دروس تاریخ، مطالعات اجتماعی، تعلیمات دینی و ادبیات انجام می‌گیرد. همچنین دراین دوره دانش آموزان برخلاف دوره ابتدایی که از طریق فعالیت‌های ملموس و عینی با این حقوق آشنا می‌شوند، می‌توانند از طریق مطالعه کتب و اسنادی که به آموزش این حقوق پرداخته است آشنایی کافی با این حقوق پیدا کنند.
نقش آموزش و پرورش در آموزش حقوق شهروندی
متاسفانه در کشور به آموزش حقوق شهروندی مردم کمتر پرداخته شده است. حقوق شهروندی یک موضوع جدید و عام بوده و بیشتر بحث آموزش آن در دنیا مطرح است. هر چند که کشور در این زمینه عقب مانده است اما این عقب ماندگی به معنای بی توجهی به این موضوع نبوده بلکه می‌توان گفت به کلیت این حقیقت کمتر پرداخته شده است.
این طور بگویم حقوق شهروندی بیشتر در دامنه جوانان تعریف شده و هیچگونه تفکیکی در گروه‌های سنی و جنسی وجود ندارد اما متاسفانه در حال حاضر در کشور به علت عدم توجه به آموزش حقوق شهروندی این حوزه دچار خلاء شده است و جوانان در این زمینه با کمبود اطلاعات از حقوق و وظایفشان مواجه هستند.
حقوق شهروندی در جامعه بحثی دوسویه دارد، یک سری وظایف و تکالیفی است که باید شهروندان انجام دهند و یک سری حقوقی است که شهروندان از دولت و حاکمیت طلب دارند که این دو امر بایستی در جامعه آموزش داده شود.
اگر بتوان موضوع حقوق شهروندی را از طریق آموزش و پرورش، مدارس و دانشگاه‌ها برای جوانان آموزش داد، قطعا آنان خواهند توانست در آینده حق خود را در جامعه مطالبه کنند.
چرا که بخشی از حقوق شهروندی به نظارت عمومی، همگانی و عملکرد دولت بر می‌گردد و جوانان با آشنایی از حقوق خود توانسته عملکرد نظام را از جنبه رعایت این حقوق ارزیابی کنند
برخورداری دانش آموزان از حقوق شهروندی
برای اینکه دانش اموز بتواند از حقوق شهروندی برخوردار باشد و از آن‌ها استفاده کند نیاز است که مهارت‌هایی را آموزش ببیند. از جمله این مهارت‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- کار در گروهی: کار گروهی باعث رشد اجتماعی دانش اموزان می‌شود و با جهت دهی گروه همسالان در مدرسه یا در گروه‌های فوق برنامه می‌توان کودکان را با حقوق شهروندی آشنا کرد.
- هوشیاری در برابرسوء استفاده: یکی از مولفه‌های مهم در حقوق شهروندی، دادن هوشیاری در جهت جلوگیری از سوءاستفاده دیگران است. و آموزش این مسئله می‌تواند از بسیاری از معضلات جلوگیری به عمل آورد.
- انجام تعهد: دانش اموزانی که متعهد هستند و به وعده‌هایی که می‌دهند عمل می‌کنند و مسولیتی را که به عهده شان گذاشته شده است انجام می‌دهند از رشد اجتماعی خوبی برخوردار هستند.
- مسولیت نسبت به جامعه و احساس تعلق: نیاز است که دانش اموزان در برابر جامعه احساس مسولیت کنند و درک درستی از موثر بودن در جامعه داشته باشند.
- برقراری ارتباط با دیگران: ارتباط موثر و مثبت با دیگران در زندگی اجتماعی بسیار مهم است و می‌تواند به کودکان کمک کند که از حقوق شهروندی خود به خوبی استفاده کنند.
- مشارکت: مشارکت در خانواده، جامعه و زندگی اجتماعی می‌تواند بر پررنگ شدن دانش اموزان در جامعه تاثیر گذار باشد.
- در نظر گرفتن دیگران: به کودکان بیاموزیم حقوق شهروندی دیگران را رعایت کنند و آنچه را که انتظار دارند در مورد آن‌ها رعایت شود برای دیگران هم در نظر داشته باشند.
- موثر بودن حقوق شهروندی درزندگی اجتماعی دانش آموزان
- حریم خصوصی: دانش اموزان هم نیاز به حریم خصوصی دارند و ورود به زوایای زندگی آن‌ها در صورتی مجاز است که آن‌ها خود تمایل داشته باشند و دلیل ورود به مسایل خصوصی توسط دیگران را درک کنند.
- استاندارد مطلوب زندگی: هر شهروندی حق دارد از حداقل امکانات انسانی برخوردار باشد و زمانی حقوق شهروندی کودکان رعایت می‌شود که از امکان خدمات بهداشتی و آموزشی تغذیه مناسب و سرپناهی برای زندگی برخوردار باشند.
- ملاقات با دوستان و بازی کردن: برای اینکه دانش اموزان رشد بهتری در اجتماع داشته باشند باید بتوانند با دوستان و همسالان مراوده داشته باشند و این مسئله جز حقوق آن‌ها محسوب می‌شود.
- زندگی در محیط سالم: محیطی سالم و بدون خطر که سلامت جسمی و روانی کودک را تهدید نکند از حقوق شهروندی به حساب می‌آید.
- برخورداری از امکانات مشابه: استفاده از خدمات شهری بدون توجه به نژاد، مذهب و جنسیت از حقوق مسلم کودکان محسوب می‌شود.
توجه به حقوق شهروندی در کتاب‌های کودک، رسانه ها و توجه به تولید برنامه‌های آموزشی به خصوص در صدا و سیما و مدرسه می‌تواند کودکان را با حقوق شهروندی شان آشنا کند و با آموزش‌های تکمیلی در خانواده و مدرسه می‌توانیم کودکانی آشنا به حقوق شهروندی و اجتماعی تربیت کنیم.
در قبال حقوقی که برای کودکان در نظر گرفته شده است احترام به دیگران، رعایت حقوق دیگران، خودداری از توهین و بی‌احترامی به شهروندان، رعایت ادب در کلام، توجه به افراد سالمند، محبت به سایر کودکان و غیره را از کودکان انتظار داریم که انجام هر یک با آموزش‌های اصولی و مداوم در خانه و مدرسه امکان پذیر هستند.
نظام آموزشی مردم سالار لازمه تربیت شهروندی
به عقیده بسیاری از دانشمندان تعلیم و تربیت، وظیفه آموزش و پرورش، تربیت شهروندانی است که بتواند برای رشد و شکوفایی جامعه مردم سالار و تجدید بنای آن تلاش کند.
نظام آموزشی مردم سالار، درصدد تربیت نسلی است که بتواند در دنیای پیچیده کنونی، هم بر سرمایه دانش خود بیفزاید و هم با افزایش قابلیت همبستگی و نقش پذیری خود در ایجاد فضای گروهی که مسئولیت چند جانبه و جمعی به بار می‌آورد، کوشش نماید در چنین جامعه ای از ما می‌خواهند که همه با هم برای درک دنیای یکدیگر تلاش کنیم و چشم انداز مشترکی بسازیم که ما را قادر می‌سازد از یکدیگر بیاموزیم و در حالی که واقعیت کثرت گرایی را حفظ می‌کنیم بر خود حکومت کنیم.
تعلیم و تربیت در جامعه اسلامی بر توسعه فرآیند آموزش مردم سالاری دینی تکیه دارد؛ فرایند پویایی که هم می‌تواند به حالت انسجام و وابستگی درونی فرد عقل او و کارکردهای اجتماعی او بیندیشد و هم می‌تواند او را به ارزش‌های اخلاقی و اصول اعتقادی که در جهت تکریم مقام و منزلت انسانی قرار دارد، پایبند نماید.
از این رو آن چه که می‌تواند رسالت و فلسفه اصلی شکل گیری و توسعه مدارس را در دوران کنونی توجیه کند، تربیت شهروندی و به عبارت دیگر عمل کردن مدارس به عنوان «مدرسه زندگی است در راستای احراز ویژگی‌های شهروندی، مدرسه باید مکانی برای تدارک فرصت‌های لازم و مناسب برای تجربه و تمرین در عرصه‌های مختلف زندگی باشد تا از این رهگذار، زمینه‌های لازم برای برطرف کردن نیازهای فردی، خانوادگی و اجتماعی دانش آموزان فراهم آید.
فعالیت‌های ساختن حقوق شهروندی در کودک
فعالیت‌هایی برای ساختن حقوق شهروندی در کودک است که باید مورد توجه قرار گیرد از جمله:
- موقع رای دادن حتما فرزندانتان را همراه خود ببرید.
- در تصمیمات خانوادگی فرزندانتان را وارد کنید.
- همراه با فرزندانتان روزنامه بخوانید و درمورد موضوعاتی مثل مسائل محلی، مخصوصا آن‌هایی که به کودکان مرتبط است، با آن‌ها حرف بزنید.
- همراه هم در جلسات مدرسه شرکت کنید.
- همراه با هم در خدمات اجتماعی شرکت کنیدو ازاموزش بی اثر ،فقدان مفهوم،فقدان تمرکزبر حقوق،یادگیری منفعل و از موضوعات بحث انگیز خودداری شودو در این خصوص انتظاراتی از آموزش و پرورش کارآمد و منطبق با نیازهای امروزی هست که عبارتند از:
- آموزش مفید، اثربخش و کاربردی
- تربیت نسل جوان و نوجوان براساس معیارهای مورد قبول جامعه
- تسهیل در فرایند جامعه پذیری افراد و یادگیری هرچه بهتر استانداردهای زندگی سالم
- هدایت نسل جوان و نوجوان در جهت ترقی و توسعه مطلوب
- تربیت انسان‌های قانونمند، مشارکت پذیر، منظم، مسئول و پرتلاش از طریق نهادینه سازی قانون و پرهیز از زور و خشونت و سلطه گری و جلوگیری از تنش و تن دادن به آن
- جا انداختن فرهنگ تحزب گرایی و تمرین مشارکت در اداره امور مدرسه و جامعه
- تقویت ایمان، روحیه شجاعت، اعتماد به نفس، شکیبایی در برابر مصائب و رنج‌ها، عدالت جویی، وجدان کاری و انضباط اجتماعی، مشورت، تعاون و ایثار.
خانواده و مدرسه امن‌ترین و سالم‌ترین کانون برای رشد کودک محسوب می‌شود، از این رو لازم است در چنین کانونی آموزش‌های اولیه برای هوشیاری کودکان در برابر حقوق شهروندی و خطرات بی‌توجهی به قانون ارائه شود.
در این عرصه تامین محصولات فرهنگ و خوراک فکری برای کودکان می‌تواند تاثیر به‌سزایی در آموزش‌های اولیه پیرامون حقوق شهروندی داشته باشداگر شیوه‌ها و سبک‌های زندگی خود را بر اساس روش‌های تربیتی و اخلاقی در اسلام منطبق سازیم بسیاری از آموزه‌های مهم در جامعه فرهنگ سازی می‌شود و حتی حقوق شهروندی نیز مبتنی بر اخلاق اسلامی و شیوه‌های دینی در جامعه تبیین می‌شود.
اگر اخلاق در جامعه شکل بگیرد بسیاری از ناهنجاری‌ها از میان خواهد رفت از این رو باید در آموزه‌های خود به کودکان از همان ابتدای کودکی توجه خاصی به اخلاق و شیوه‌های اسلامی داشته باشیم و اخلاق اسلامی را به شیوه تئوری و عملی برای حفظ حقوق دیگران به فرزندانمان یاد بدهیم.
تحقیق‌های انجام شده نشان می‌دهد میزان توجه به تربیت شهروندی در برنامهریزی درسی در سطح چندان مطلوبی قرار ندارد و تاکید بر افزایش آگاهی و شناخت شهروندان است، تا افزایش توانایی و مهارت‌ها و ارتقا نگرش دانش آموزان محتوای کتاب‌های تعلیمات اجتماعی و سایر کتب مرتبط در این زمینه کمتر موجب تحریک فکری دانش آموزان می‌شود و عمدتا سطوح شناختی را مد نظر قرار می‌دهد.
با عنایت به مطالب فوق، از جمله وظایف و کارکردهای اساسی دستگاه آموزش و پرورش، تربیت شهروندان خوبی است که از بینش، نگرش و مهارت‌های شهروندی برخوردار باشند تا ضمن احساس دلبستگی به میهن و سرزمین خود و رعایت قانون در همه زمینه‌های زندگی، نقش شهروندی خود را به درستی ایفا نموده و جامعه پذیر شوند و در نهایت بتوانند مشارکت فعالانه ای در عرصه‌های متنوع؛ اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و غیره داشته باشند.
جامعه پذیر نمودن افراد، مستلزم استفاده از کلیه ظرفیت‌ها وامکانات موجود در سطح جامعه و مدرسه است که در قلب آن برنامه‌های درسی قرار دارند.
از آنجا که فلسفه اصلی شکل گیری مدارس و طراحی برنامه‌های درسی، تربیت شهروندانی مؤثر و فعال برای اجتماع است، تدارک برنامه‌های درسی مناسب برای آموزش شهروندی از ضرورت‌های حیاتی است.
اهمیت و ضرورت پرداختن به تربیت شهروندی سبب شده که هم اکنون در بسیاری از کشورها، دروس مستقلی تحت عنوان تربیت شهروندی، مهارت‌های زندگی، تربیت مدنی و مانند آن در برنامه‌های درسی مدارس گنجانده شود و یا از ظرفیت‌ها و امکانات موجود در سطح مدرسه، جامعه محلی و نیز زمینه‌های موجود در دروس مختلف، برای آموزش شهروندی بهره گرفته شود.
در صورت تمایل با وکیل تلفنی بنیاد وکلا تماس بگیرید.
پیشنهاداتی برای آموزش شهروندی در نظام آموزش و پرورش
- مشارکت دانش آموزان در فعالیت‌های فوق برنامه چون علاوه بربرنامه درسی و تدریس در سطح مدرسه محیط‌های نظیر خانواده، گروه همسالان، مساجد، رسانه‌های گروهی بر یادگیری مدنی دانش آموزان موثر است.
- رویکرد موثر در آموزش شهروندی باید، حقوق و مسئولیت‌ها رامتقابلا مورد تاکید قرار دهد و علاوه بر شهر وند عمومی به شهروند خصوصی نیز توجه نماییم. بدین منظور لازم است با اتکاء به اخلاق مشارکت، یک پل ارتباطی میان حقوق و مسئولیت‌ها برقرار کنیم.
- ضرورت برنامه جامه آموزش شهروندی بین خانه، مدرسه و جامعه لذا نمی‌توان آن را منزله یک ماموریت تنها به مدرسه واگذار کرد.
- از آموزش شهروندی باید به عنوان یک ابزار در جهت وحدت و انسجام اجتماعی استفاده کرد. آموزش پرورش رسمی لازم است زمینه ایجاد وحدت ملی و وفاق و انسجام اجتماعی را فرهم کند. و در حد توان به استقرار نظم اجتماعی و انتقال فرهنگ دینی، ملی و بومی از نسلی به نسل بعد کمک کند.
- تدوین کتاب‌های کمک آموزشی برای کودکان به زباتن ساده در زمینه آموزش شهروندی و تدوین کتاب‌های آموزش برای معلمان.
- تاکید بر روش‌های تدریس فعال که برای آموزش سیاسی، اجتماعی ازقابلیت شهری برخوردار است به عنوان روش تدریس غالب از این روش‌های فعال می‌توان، به روش حل مسئله، تفکر انتقادی، پژوهش گروهی و ایفای نقش اشاره کرد.
- فراهم کردن زمینه مشارکت جدی بخش‌های دولتی و غیر دولتی که به ویژه در زمینه تربیت اجتماعی، سیاسی و مدنی فعال اند (همچون نیروی انتظامی، شهرداری‌ها، NGOهای فعال در زمینه آموزش شهروندی).
- مخاطب شناسی و ارائه مفاهیم شهودی مناسب با توانایی و ظرفیت روحی علمی.
- به کارگیری روش‌های تبلیغی صیحیح و منطقی در ایجاد و گرایش به حقوق شهروندی است. از آن جا که ایران کشوری مذهبی است و شهروند مطلوب در ایران شهروند مذهبی است. دین خواهی و احساس انگیزه برای پاسخگویی به نیازهای روحی و معنوی نیز می‌تواند یکی از راهکارهای ارتقای شهروندی در ایران باشد.
- آموزش خانواده‌ها در مورد شهروندی، چون خانواده یکی از نهادهای مهم تربیتی است و فرزندان در خانواده‌ها شخصیت روحی و تربیت ذهنی را برای ورود به اجتماع را می‌آموزند.
برای دریافت خدمات حقوقی می‌توانید از مشاوره حقوقی متخصصین ما بهره‌مند شوید.
