کلاهبرداری یکی از مهم‌ترین جرایم علیه اموال و مالکیت است. اساس جرم کلاهبرداری فریب و تقلب است، در واقع فرد یا افرادی سعی دارند اموال دیگری را با حیله و به منظور کسب سود و منفعت با رضایت از او بگیرند.
از آن جایی که تعاریف و مصادیق بی شماری برای فریب و تقلب وجود دارد، جرم کلاهبرداری بسیار متنوع، گسترده و پیچیده است و تشخیص آن کار دشواری می‌باشد.
شما می‌توانید در راستای دریافت اطلاعات تکمیلی به شیوه برخط با وکیل آنلاین بنیاد وکلا گفتگو نمایید.
جرم کلاهبرداری
تعریف کلاهبرداری در ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری این چنین آمده است:
هر کس از راه حیله و تقلب مردم را به وجود شرکت‌ها یا تجارتخانه‌های یا کارخانه‌ها یا موسسات موهوم یا به داشتن اموال و اختیارات واهی فریب دهد یا به امور غیرواقع امیدوار نماید یا از حوادث و پیش آمدهای غیر واقع بترساند و یا اسم و یا عنوان مجعول اختیار کند و به یکی از وسایل مذکور و یا وسایل تقلبی دیگر وجوه و یا اموال یا اسناد یا حوالجات یا قبوض یا مفاصا حساب (سند تسویه بدهی) و امثال آنها تحصیل کرده و از این راه مال دیگری را ببرد کلاهبردار محسوب می‌شود.
وجه تمایز کلاهبرداری با سایر جرایم مالی استفاده از خدعه، فریب، نیرنگ و تقلب است. در کلاهبرداری بر خلاف سایر جرایم مالی کلاهبردار شرایطی را به وجود می‌آورد که فرد با اختیار و رضایت و با امید به کسب سود، اموالش را در اختیار او قرار دهد.
اما در سایر جرایم مالی مانند سرقت، سارق هیچ گونه عملیات متقلبانه‌ای انجام نمی‌دهد و اموال مردم را بدون رضایت و گاها با توسل به زور و خشونت می‌رباید.
اغلب کسانی که مرتکب کلاهبرداری میشوند دارای مقام و منصب هستند، از این رو برخی این جرم را از جرایم “یقه سفیدها” می‌دانند. کلاهبرداری از جمله جرائم کیفری به حساب می‌آید، برای طرح دعوای کلاهبرداری مراجعه به وکیل کلاهبرداری با تجربه و متخصص ضروری است.
عناصر جرم کلاهبرداری
عناصر جرم، در واقع اجزای تشکیلدهنده جرم هستند که باید لزوما وجود داشته باشد تا بتوانیم عملی را جرم بنامیم. عناصر تشکیلدهنده جرم عبارتند از: عنصر قانونی، عنصر مادی و عنصر معنوی.
متخصصان و کارشناسان مجرب در بنیاد وکلا آماده‌اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی کلاهبرداری به سوالات شما پیرامون جرم کلاهبرداری و عناصر تشکیل دهنده آن پاسخ دهند.
عنصر قانونی جرم کلاهبرداری
منظور از عنصر قانونی جرم، ماده قانونی است که در آن قانونگذار جرم را تعریف و برای آن مجازات تعیین کرده است. بنابراین عنصر قانونی جرم کلاهبرداری، ماده ۱ و دو تبصره قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری می‌باشد که به شرح زیر است:
هر کس از راه حیله و تقلب مردم را به وجود شرکت‌ها یا تجارتخانه‌ها یا کارخانه‌ها یا موسسات موهوم یا به داشتن اموال و اختیارات واهی فریب دهد یا به امور غیر واقع امیدوار نماید یا از حوادث و پیشامدهای غیر واقع بترساند و یا اسم و یا عنوان مجعول اختیار کند و به یکی از وسایل مذکور و یا وسایل تقلبی دیگر وجوه و یا اموال یا اسناد یا حوالجات یا قبوض یا مفاصا حساب و امثال آنها تحصیل کرده و از این راه مال دیگری را ببرد، کلاهبردار محسوب و علاوه بر رد مال به صاحبش، به حبس از یک تا هفت سال و پرداخت جزای نقدی معادل مالی که اخذ کرده است محکوم می‌شود.
در صورتی که شخص مرتکب بر خلاف واقع عنوان یا سمت ماموریت از طرف سازمان‌ها یا مؤسسات دولتی یا وابسته به دولت یا شرکت‌های دولتی یا شهرداری‌ها یا نهادهای انقلابی و به طور کلی قوای سه گانه و همچنین نیروهای مسلح و نهادها و مؤسسات مامور به خدمت عمومی اتخاذ کرده یا این که جرم با استفاده از تبلیغ عامه از طریق وسایل ارتباط جمعی از قبیل رادیو، تلویزیون، روزنامه و مجله یا نطق در مجامع و یا انتشار آگهی چاپی یا خطی صورت گرفته باشد یا مرتکب از کارکنان دولت یا مؤسسات و سازمان‌های دولتی یا وابسته به دولت یا شهرداری‌ها یا نهادهای انقلابی و یا به طور کلی از قوای سه گانه و همچنین نیروهای مسلح و مأمورین به خدمت عمومی باشد، علاوه بر رد اصل مال به صاحبش، از دو تا ده سال و انفصال ابد از خدمات دولتی و پرداخت جزای نقدی معادل مالی که اخذ کرده است محکوم می‌شود.
- تبصره ۱: در کلیه موارد مذکور در این ماده در صورت وجود جهات و کیفیات مخففه دادگاه می‌تواند با اعمال ضوابط مربوط به تخفیف، مجازات مرتکب را فقط تا حداقل مجازات مقرر در این ماده (حبس) و انفصال ابد از خدمات دولتی تقلیل دهد ولی نمی‌تواند به تعلیق اجرای کیفر حکم دهد.
- تبصره ۲: مجازات شروع به کلاهبرداری حسب مورد حداقل مجازات مقرر در همان مورد خواهد بود و در صورتی که نفس عمل انجام شده نیز جرم باشد، شروعکننده به مجازات آن جرم نیز محکوم می‌شود.
مستخدمان دولتی علاوه بر مجازات مذکور چنانچه در مرتبه مدیر کل یا بالاتر یا هم تراز آنها باشند، به انفصال دائم از خدمات دولتی و در صورتی که در مراتب پایین‌تر باشند به شش ماه تا سه سال انفصال موقت از خدمات دولتی محکوم میشوند.
عنصر مادی جرم کلاهبرداری
عنصر مادی جرم در واقع رفتارهایی است که مطابق قانون مورد جرمانگاری قرار گرفته و قانونگذار برای آنها مجازات تعیین کرده است. این رفتارها شامل فعل و ترک فعل می‌شود.
به عبارت دیگر علاوه بر این که انجام دادن یک فعل می‌تواند جرم باشد، گاها انجام ندادن یا خودداری از انجام یک کار هم می‌تواند جرم تلقی شود.
عنصر مادی در جرم کلاهبرداری به معنای رفتار فیزیکی و مجرمانه و نمود خارجی آن است، بنابراین برای تحقق جرم کلاهبرداری، مجرم باید یک فعل مثبت را انجام دهد.
به عبارت دیگر کلاهبرداری با ترک فعل محقق نمی‌شود حتی اگر این ترک فعل همراه با سوء نیت باشد و ضرر مالی هم برای شخص دیگری داشته باشد باز هم نمی‌تواند از مصادیق جرم کلاهبرداری باشد.
برای مثال تظاهر به وجود موسسه یا شرکتی که وجود خارجی ندارد، رفتار مجرمانه در کلاهبرداری محسوب می‌گردد.
عنصر معنوی جرم کلاهبرداری
عنصر سوم مورد نیاز برای تشکیل جرم، عنصر معنوی است که به آن عنصر روانی هم میگویند. عنصر معنوی در واقع همان قصد، اراده و سوء نیت مجرمانه در مجرم می‌باشد.
منظور از اراده آن است که مجرم آگاهانه و با انتخاب خود مجرمانه را مرتکب شود، حتی اگر قصد ایجاد جرم را نداشته و از آن بی اطلاع باشد. بنابراین اگر فردی که از نظر عقلی سالم نیست مال دیگری را بدزدد، چون فاقد قصد مجرمانه است، عنصر روانی در این مورد وجود ندارد و عمل انجام شده جرم نمی‌باشد.
عنصر معنوی در جرم کلاهبرداری به معنای وجود سوء نیت عام یا سوء نیت خاص در فاعل جرم است، یعنی اگر مجرم کارهای متقلبانه را عمدا، با آگاهی و اراده آزاد انجام دهد سوء نیت عام صورت گرفته و در صورتی که مجرم در حین انجام کارهای متقلبانه قصد تحقق نتیجه را داشته باشد یعنی قصد گرفتن و تصاحب مال فرد دیگری را داشته باشد سوء نیت خاص صورت گرفته است.
شاکی باید مدارکی مبنی بر سوء نیت به دادسرا ارائه دهد و اثبات این که فرد سوء نیت داشته یا نه بر عهده دادستان است و در صورتی که اثبات نشود متهم تبرئه می‌شود.
انواع جرم کلاهبرداری
به طور کلی مطابق قانون اساسی سه نوع کلاهبرداری داریم: کلاهبرداری ساده، کلاهبرداری مشدد و کلاهبرداری رایانه‌ای.
کلاهبرداری ساده
در صورتی که فردی با اقداماتی متقلبانه سعی در گرفتن اموال یا اسناد دیگری داشته باشد کلاهبرداری ساده اتفاق می‌افتد. مانند ترساندن مردم از وقایعی که اتفاق نمی‌افتد.
کلاهبرداری مشدد
در کلاهبرداری مشدد افرادی که دارای مقام و منصب در اداره‌ها و موسسات دولتی هستند و از طریق سمت و منصب خود مرتکب کلاهبرداری میشوند. مانند اختلاس کردن.
علاوه بر این جرمی که با استفاده از تبلیغ گسترده در ابزارهای رسانه عمومی مانند تلویزیون یا رادیو ارتکاب پیدا کند، از جرایم کلاهبرداری مشدد به حساب می‌آید.
کلاهبرداری رایانه‌ای
به کارهای خلاف قانونی که در بستر اینترنت و یا با استفاده از ابزارهایی که از اینترنت استفاده می‌کنند انجام می‌شود و سبب ایجاد ضرر مادی یا معنوی برای افراد می‌شود کلاهبرداری اینترنتی گفته می‌شود.
این نوع از کلاهبرداری این روزها با گسترش و توسعه فضای مجازی و رسانه‌های اجتماعی بسیار رایج است. در کلاهبرداری رایانه‌ای یا اینترنتی تنها راه تماس افراد با یکدیگر از راه اینترنت است و هیچگاه دیدار فیزیکی و حضوری ندارند.
در ادامه چند مورد از روش‌های کلاهبرداری اینترنتی را نام می‌بریم:
- دریافت پول از طریق فروشگاه‌های آنلاین تقلبی
- ایجاد اختلال در یک سایت و صفر کردن بدهی خود
- ساخت فیشینگ یا درگاه پرداخت اینترنتی جعلی
- ساخت کارت بانکی جعلی با افزودن قطعه سخت افزاری به دستگاه کارتخوان یا خودپرداز
- ساخت رسید بانکی جعلی
- سرقت اطلاعات با ایجاد ویروس‌ها در آگهی‌های تبلیغاتی
- سرقت اطلاعات هویتی از طریق ارسال ایمیل یا پیامک حاوی لینک‌های مختلف
- گرفتن پول از افراد به بهانه قرعه کشی
- سایت‌های شرطبندی مسابقات مختلف
در ادامه صورت‌های مختلف جرایمی را بررسی می‌کنیم که قانونگذار آنها را در حکم کلاهبرداری قلمداد کرده است و مجازات کلاهبرداری را در پی دارند.
کلاهبرداری در شرکت‌های تجاری
بنابر آنچه در قانون تجارت آمده است برخی از اعمال و رفتارها در شرکت‌های تجاری به عنوان کلاهبرداری شناخته میشوند. مصادیق کلاهبرداری در شرکت‌های سهامی در ماده ۲۴۹ لایحه قانون اصلاحی قانون تجارت این چنین آمده است:
هر کس با سوء نیت برای تشویق مردم به تعهد خرید اوراق بهادار شرکت سهامی به صدور اعلامیه پذیره نویسی سهام یا اطلاعیه انتشار اوراق قرضه که متضمن اطلاعات نادرست یا ناقص باشد مبادرت نماید و یا از روی سوء نیت جهت تهیه اعلامیه یا اطلاعیه مزبور اطلاعات نادرست یا ناقص داده باشد به مجازات شروع به کلاهبرداری محکوم خواهد شد و هرگاه اثری بر این اقدامات مترتب شده باشد مرتکب در حکم کلاهبردار بوده و به مجازات مقرر محکوم خواهد شد.
همچنین به موجب ماده ۱۱۵ قانون تجارت برای کلاهبرداری در شرکت با مسئولیت محدود اشخاص زیر کلاهبردار محسوب میشوند:
- الف) موسسین و مدیرانی که برخلاف واقع پرداخت تمام سهم‌الشرکه نقدی و تقویم و تسلیم سهم‌الشرکه غیرنقدی را در اوراق و اسنادی که باید برای ثبت شرکت بدهند اظهار کرده باشند.
- ب) کسانی که به وسیله متقلبانه سهم‌الشرکه غیرنقدی را بیش از قیمت واقعی آن تقویم کرده باشند.
- ج) مدیرانی که با نبودن صورت دارایی یا با استناد صورت دارایی مزور منافع موهومی را بین شرکاء تقسیم کنند.
کلاهبرداری در مسائل مربوط به ثبت ملک دیگری بر خلاف واقع
مطابق ماده ۱۰۵ قانون ثبت اسناد و املاک هر کس تقاضای ثبت ملکی را بنماید که قبلا به دیگری انتقال داده یا با علم به این که به نحوی از انحا قانونی سلب مالکیت از او شده است تقاضای ثبت نماید، کلاهبردار محسوب می‌شود.
همچنین است اگر در موقع تقاضا مالک بوده ولی در موقع ثبت ملک در دفتر ثبت املاک، مالک نبوده و مع هذا سند مالکیت بگیرد یا سند مالکیت نگرفته ولی پس از اخطار اداره ثبت، حاضر برای تصدیق حق طرف نباشد.
کلاهبرداری و تبانی برای بردن و انتقال مال غیر
در ماده ۱ قانون مجازات راجع به انتقال مال غیر آمده است کسی که مال غیر را با علم به اینکه مال غیر است به نحوی از انحاء عینا یا منفعتا بدون مجوز قانونی به دیگری منتقل کند کلاهبردار محسوب شده و محکوم می‌شود و همچنین است انتقال‌گیرنده که در حین معامله عالم به عدم مالکیت انتقال‌دهنده باشد.
اگر مالک از وقوع معامله مطلع شده و تا یک ماه پس از حصول اطلاع اظهاریه برای ابلاغ به انتقال‌گیرنده و مطلع کردن او از مالکیت خود به اداره ثبت اسناد یا دفتر بدایت یا صلحیه یا یکی از دوایر دیگر دولتی تسلیم ننماید معاون جرم محسوب خواهد شد.
هر یک از دوایر و دفاتر فوق مکلف هستند در مقابل اظهاریه مالک رسید داده آن را بدون فوت وقت به طرف برسانند.
دریافت گواهی انحصار ورثه بر خلاف واقع
بر حسب ماده ۹ قانون تصدیق انحصار وراثت هرگاه معلوم شود که مستدعی تصدیق با علم به عدم وراثت خود تحصیل تصدیق وراثت نموده و یا با علم به وجود وارثی غیر از خود تحصیل تصدیق بر خلاف حقیقت کرده است کلاهبردار محسوب و علاوه بر ادای خسارت به مجازاتی که به موجب قانون برای این جرم مقرر است محکوم خواهد شد.
فریب دادن در معاملات دولتی
در ماده ۵۹۹ قانون مجازات اسلامی آمده که هر شخصی عهده دار انجام معامله یا ساختن چیزی یا نظارت در ساختن یا امر به ساختن آن برای هر یک از ادارات و سازمان‌ها و موسسات مذکور در ماده (۵۹۸) بوده است به واسطه تدلیس یا فریب دادن در معامله از جهت تعیین مقدار یا صفت یا قیمت بیش از حد متعارف مورد معامله یا تقلب در ساختن آن چیز نفعی برای خود یا دیگری تحصیل کند، علاوه بر جبران خسارت وارده به حبس از شش ماه تا پنج سال محکوم خواهد شد.
معامله معارض
مطابق ماده ۱۱۷ قانون ثبت اسناد و املاک هر کس به موجب سند رسمی یا عادی نسبت به عین یا منفعت مالی (اعم از منقول یا غیرمنقول) حقی به شخص یا اشخاص داده و بعد نسبت به همان عین یا منفعت به موجب سند رسمی معامله یا تعهدی معارض با حق مزبور بنماید به حبس با اعمال شاقه از سه تا ده سال محکوم خواهد شد.
سوءاستفاده از ضعف نفس
بر اساس ماده ۵۹۶ قانون مجازات اسلامی هر کس با استفاده از ضعف نفس شخصی یا هوی و هوس او یا حوائج شخصی افراد غیر رشید به ضرر او نوشته یا سندی اعم از تجاری یا غیر تجاری از قبیل برات، سفته، چک، حواله، قبض و مفاصاحساب و یا هر گونه نوشته‌ای که موجب التزام وی یا برائت ذمه گیرنده سند یا هر شخص دیگر می‌شود به هر نحو تحصیل نماید علاوه بر جبران خسارت مالی به حبس از شش ماه تا دو سال و از یک میلیون تا ده میلیون ریال جزای نقدی محکوم می‌شود.
اگر مرتکب ولایت یا وصایت یا قیمومیت بر آن شخص داشته باشد، مجازات وی علاوه بر جبران خسارات مالی از سه تا هفت سال حبس خواهد بود.
مجازات کلاهبرداری
مجازات کلاهبرداری‌های ساده و مشدد
مطابق ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا و اختلاس و کلاهبرداری مجازات جرم کلاهبرداری با توجه به میزان شدت کلاهبرداری متفاوت است.
میزان مجازات در کلاهبرداری‌های ساده از یک تا هفت سال حبس و جزای نقدی معادل مقداری که اخذ کرده و برای کلاهبرداری‌های مشدد مجازات حبس از دو تا ده سال، جزای نقدی معادل مقداری که اخذ کرده و همچنین انفصال دائمی از خدمات دولتی می‌باشد.
مجازات شروع به جرم کلاهبرداری
به موجب تبصره ۲ در ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا و اختلاس و کلاهبرداری این ماده مجازات شروع به کلاهبرداری حسب مورد حداقل مجازات مقرر در همان مورد خواهد بود و در صورتی که نفس عمل انجام شده نیز جرم باشد، شروع کننده به مجازات آن جرم نیز محکوم می‌شود.
بنابراین اگر مجرم مرتکب کلاهبرداری ساده شده باشد مجازاتش یک سال حبس و در صورتی که مرتکب کلاهبرداری مشدد شده باشد مجازاتش دو سال حبس می‌باشد.
همچنین اگر مرتکب جرم از کارمندان دولتی در رتبه‌های بالا مثل مدیر کل باشد مجازاتش انفصال دائم از خدمات دولتی و اگر در رتبه‌های پایین‌تر باشد مجازاتش شش ماه تا سه سال انفصال موقت از خدمات دولتی خواهد بود.
مجازات کلاهبرداری اینترنتی
برای مجازات کلاهبرداری‌های رایانه‌ای مطابق ماده ۱۳ قانون جرایم رایانه‌ای هر شخصی به طور غیر مجاز از شبکه‌ها و سامانه‌های اینترنتی یا مخابراتی با ارتکاب عمل‌هایی مانند وارد کردن، تغییر، محو کردن، ایجاد یا متوقف کردن داده‌ها یا مختل کردن سامانه وجه مشخص یا مال یا امتیازی را برای خود یا شخص دیگری تحصیل کند مرتکب جرم شده که علاوه بر رد مال به صاحبش به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی بیست میلیون ریال تا یکصد میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم می‌گردد.
البته در صورتی که مبلغ کلاهبرداری کمتر از ۱۰۰ میلیون تومان باشد، با رضایت شاکی پرونده بسته خواهد شد و جنبه عمومی ندارد.
شرایط تحقق جرم کلاهبرداری
برخی از مردم به اشتباه گمان می‌کنند که کلاهبرداری زمانی اتفاق می‌افتد که کسی به آنها دروغ گفته باشد، چك بلامحل به آنها داده باشد یا اصطلاحا پول آنها را خورده باشد و یا سهم شراکتشان را نداده باشد.
بنابراین شکایتشان را با این عناوین در دادسرا مطرح می‌کنند که کاملا اشتباه است و پرونده رد می‌شود. باید توجه داشت این موارد به تنهایی جرم محسوب نمی‌شود و صرف مالباخته بودن موجب تحقق جرم كلاهبردارى نيست.
عنوان كلاهبردارى تعريف خاصِ خود را دارد و بايد همه افعال مربوط به اين جرم با هم صورت بگيرد تا جرم كلاهبردارى محقق گردد. منظور قانونگذار از جرم کلاهبرداری دقیقا هر گونه اقدامی است که به قصد فریب دادن دیگری و گرفتن اموالش با تقلب و سود و منفعت بردن از آن باشد.
به عبارت دیگر اقدامات فرد کلاهبردار باید مصداق عمومی فریبکاری داشته باشد و فریب خوردن قربانی ناشی از این اقدامات باشد.
همانطور که پیشتر هم اشاره شد باید توجه نمود که در تحقق جرم کلاهبرداری، تنها در صورت فعل مثبت یا انجام فعل، جرم محقق می‌شود و ترک فعل وجود ندارد. برای مثال مثال اگر فروشنده‌ای کالای معیوب به خریدار بدهد و او را از این عیب مطلع نسازد دلیلی بر کلاهبرداری او نیست.
به طور کلی سه شرط برای تحقق جرم کلاه برداری وجود دارد:
- وسایل مورد استفاده کلاهبردار برای اغفال فرد باید متقلبانه باشد.
- فرد کلاهبردار با فریب و تقلب مال فرد را از او بگیرد. فرد مالباخته نباید از متقلبانه بودن وسیله کلاهبرداری آگاهی داشته باشد، در غیر این صورت جرم کلاهبرداری منتفی است.
- مال برده شده در نتیجه کلاهبرداری باید متعلق به غیر از فرد متهم باشد. به عبارت دیگر اگر کسی با حیله مالی را که متعلق به خودش است از دیگری پس بگیرد کلاهبردار محسوب نمی‌شود.
وکیل کلاهبرداری
بهترین و مطمئنترین راه برای مطرح کردن شکایت‌های مربوط به کلاهبرداری آن است که ابتدا با وکیل مجرب مشورت شود، چرا که اثبات کردن پرونده‌های کلاهبرداری بدون اطلاعات کافی کار دشواری است و نیاز به تخصص و تجربه در این زمینه دارد.
بنابراین وکیل داشتن و مکالمه با وکیل تلفنی و حضوری در مطرح کردن این نوع شکایت‌ها کمک زیادی به طرفین دعوا می‌کند و به نفع خواهان و یا خوانده دعوی است. بنیاد وکلا با در اختیار داشتن کادر مجرب در این زمینه دعاوی کیفری می‌تواند در کنار شما باشد.
شما می‌توانید جهت اطلاع و آگاهی صحیح از ماهیت جرم کلاهبرداری و نحوه تنظیم شکوائیه و سایر امور آن، از بهترین وکلا و مشاوران حقوقی در دعاوی کیفری بهرهمند شوید.
