جرم و انواع مجازات ها
در ابتدای بحث قبل از ورود به بحث حبس تعزیری بر خود لازم می‌دانم مختصر توضیحی در خصوص جرم و انواع مجازات ها برای درک بهتر بیان نمایم.
در ماده یک قانون مجازات اسلامی آمده است که قانون مجازات اسلامی مشتمل بر جرایم و مجازات های حدود، قصاص، دیات و تعزیرات، اقدامات تامینی و تربیتی، شرایط و موانع مسئولیت کیفری و قواعد حاکم بر آنها است و ماده ۲ قانون مجازات اسلامی هر رفتاری اعم از فعل یا ترک فعل که در قانون برای آن مجازات تعیین شده است را جرم می‌داند.
پس اعمال مجرمانه افراد که طبق قانون برایش مجازات تعیین شده باشد جرم میباشد و بر طبق قانون یکی از مجازات های نامبرده اعمال می شود.
- در صورتی که مجازاتی نوع و میزان آن در شرع مشخص شده باشد، مجازات حدی است؛ یعنی به‌طور مشخص تعیین شده است که فرد در صورت ارتکاب چه نوع رفتاری با این نوع مجازات‌ها روبه‌رو خواهد شد و نمی‌توان جز برای آنچه که مشخص شده است، این مجازات‌ها را اعمال کرد مانند مجازات های شلاق، حبس ابد، اعدام، سنگسار و تبعید … .
- قصاص برای تعرض و آسیب عمدی یک انسان به جسم انسان دیگر وضع شده است.
- دیه برای تعرض و آسیب غیرعمدی یک انسان به جسم انسان دیگر وضع شده است.
- تعزیر به مجازات‌هایی از قبیل حبس، جزای نقدی و شلاق گفته می‌شود که میزان و نوع آن در شرع مشخص نشده است، بلکه حاکم (یعنی قانون‌گذار) حسب مورد نوع و میزان آن را تعیین می‌کند.
یک نکته مهم در خصوص این نوع مجازات آن است که میزان مجازات تعزیری نمی‌تواند از مجازات‌های حدی بیشتر باشد.
آشنایی با مفهوم واژه حبس و هدف از وضع حبس
حبس یکی از مجازات های رایج در نظام های حقوقی است و نظام حقوقی اسلام نیز آن را پذیرفته است؛ باید درنظر داشت که مجازات های بیان شده در قانون هر یک با هدفی وضع شده است و حبس تعزیری نیز از این شمول خارج نمی باشد و اصولا چهار هدف بر وضع مجازات ها کفته شده است که عبارتند از:
- انتقام جویی
- سزادهی
- ارعاب
- اصلاح
و حال با توجه به شرایطی که بر جامعه مان حاکم است حبس را می توانیم بعنوان مجازاتی که خصیصه تربیتی آن به نسبت سایر مجازات ها بیشتر است، معرفی کنیم گرچه امروزه بیشتر جوامع زندان را مدرسه تعلیم جرم می دانند و حقیقت این است که به کانونی برای جلوگیری از رسیدن ضرر و شر به جامعه تعریف شده است و نه اصلاح و درمان مجرم.
تعریف حبس تعزیری
حبس تعزیری یکی از مجازات‌های تعزیری است که میزان آن در شرع مشخص نشده است و تعیین میزان آن با قانون‌گذار است، اما در هر صورت، میزان آن نباید از مجازات‌های حدی بیشتر باشد و در میان مجازات های حدی فقط یک نوع حبس وجود دارد و آن حبس حدی است که میزان حبس تعزیری نباید از آن بیشتر باشد؛ بنابراین حبس ابد نمی تواند بعنوان حبس تعزیری درنظر گرفته شود.
آثار حبس تعزیری چیست؟
- تعویق صدور حکم
- تعلیق اجرای مجازات
- مجازات های جایگزین حبس
در خصوص مورد یک یعنی تعویق صدور حکم ماده ۴۰ قانون مجازات اسلامی بیان داشته در صورتی که حبس، تعزیری بوده و میزان آن دو سال یا کمتر از دو سال باشد با وجود برخی شرایط مانند وجود جهات تخفیف مجازات یا پیش بینی اصلاح مرتکب یا جبران ضرر و زیان یا فقدان سابقه میفری، قاضی می‌تواند برای مدت ۶ ماه تا ۲ سال صدور حکم را به تعویق بیندازد و در این مدت، به جای زندانی کردن فرد برای وی اموری همچون انجام فعالیت‌های حرفه‌ای خاص تعیین کند (تعویق مراقبتی) و پس از سپری شدن مدت مقرر و براساس پای‌بندی فرد مجرم به دستورات دادگاه، برای فرد حکم صادر کند، به تعیین کیفر یا صدور حکم معافیت از کیفر که در این صورت اگر فرد به تمامی دستورات دادگاه در این مدت عمل کرده باشد، امکان این را دارد که از همه‌ی مجازات حبس به طور کلی معاف شود.
در این حالت حبس این فرد حبس تعزیری است.
درخصوص مورد دو یعنی تعلیق اجرای مجازات در ماده ۴۶ قانون مجازات اسلامی در برخی از جرایم در صورتی که مجازات تعیین شده برای یک جرم، حبس تعزیری بوده و میزان آن ۱۵ سال یا کمتر از ۱۵ سال باشد، قاضی می‌تواند پس از صدور حکم و در صورت وجود شرایطی که قانون‌گذار تعیین کرده است، اجرای تمام حبس یا قسمتی از آن را برای مدت یک تا پنج سال معلق نماید.
پس از تعلیق اجرای حبس تعزیری، کسی که اجرای حکم مجازات وی به طور کلی معلق شده است، اگر در بازداشت باشد فوری، آزاد می‌شود
در خصوص مورد سه یعنی مجازات های جایگزین حبس به موجب ماده‌ی ۶۴ قانون مجازات اسلامی افرادی که در جرایم عمدی به یک سال یا کمتر از یک سال حبس تعزیری محکوم می‌شوند، به مجازات‌های جایگزین از قبیل جزای نقدی و انجام خدمات عمومی رایگان محکوم می‌شوند.
این جایگزین‌های حبس صرفا در مورد حبس تعزیری اعمال می‌شوند و مرتکبین جرایم غیرعمدی اصولا به مجازات جایگزین حبس محکوم می گردند، مگر اینکه مجازات قانونی آنان بیش از دو سال حبس یاشد که در این صورت اعمال مجازات جایگزین حبس برای این افراد اختیاری است.
