برای بررسی اینکه عقد مزارعه چیست ابتدا باید گفت عقد به معنای عبارت است از اینکه: "یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد به امری نمایند و مورد قبول آنها قرار بگیرد".
به بیان ساده تر وقتی یک نفر با یک نفر دیگر درباره موضوعی توافق می کنند، عقد صورت می گیرد و مزارعه در لغت به معنای زراعت کردن و عقد زراعت می باشد.
عقد مزارعه از جمله عقودی است که همانند برخی از عقود در جامعه کمتر شناخته شده است اما همواره کاربرد و تاثیرات خود را دارد.
عقد مزارعه در قانون مدنی بیان شده است و مواد ۵۱۸ الی ۵۴۲ این قانون به عقد مزارعه و ارکان و شرایط این عقد پرداخته شده است.
عقد مزارعه بدین صورت است که فردی زمین زراعی خود را مدتی به دیگری می دهد و فرد دیگر باید مقداری از محصول را به صاحب زمین بدهد، این تعریف بیان شده صورتی کلی از این عقد می باشد.
به عنوان مثال اگر شخصی زمین زراعت خود را برای مدت مشخصی به دست دوست یا بردار و یا همسایه می دهد، در ازای تقسیم محصولات یا ثمره زمین که این ثمره یا محصولات باید بین آن ها تقسیم شود.
به همین دلیل در این مقاله به بررسی عقد مزارعه چیست و ارکان عقد مزارعه می پردازیم.
در پاسخ به این که عقد مزارعه چیست، باید گفت این عقد یک عقد لازم است یعنی وقتی دو یا چند نفر با هم عقدی را منعقد می کنند، در واقع مایل اند هر یک بر سر تعهد خود بماند و آن را رعایت کند.
به عقد و قراردادی که هیچ کدام از دو طرف معامله حق فسخ آن را نداشته باشد، عقد لازم گفته می شود؛ مانند عقد بیع (خرید و فروش) و یا عقد اجاره؛ البته در قانون شرایطی معین شده است که طرفین می توانند حتی عقد لازم خود را هم بر هم بزنند و آن را فسخ کنند.
بر طبق ماده ۵۱۸ مزارعه عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین در عقد یا قرارداد زمینی را برای مدت معینی به طرف دیگر می دهد که آن را زراعت کرده و محصول یا ثمرات را تقسیم کنند.
به عبارت دیگر اگر دو نفر با هم عقد مزارعه را با هم منعقد کنند یعنی یکی از طرفین قرارداد زمین را به دیگری می دهد و طرف دیگر برروی زمین کار می کند و ثمره و محصولی که از آن زمین برداشت می کند بین خود و صاحب زمین تقسیم می کند.
به طور مثال اگر فردی زمینی داشته باشد که قبلا در آن برنج کاشته شد و در حال حاضر خود فرد مالک نمی تواند در آن زمین کشاورزی کند.
در این صورت می تواند با دیگری عقد به نام مزارعه منعقد کند و زمین را برای مدت معین در اختیار وی گذاشت تا کشاورز در آن کار کند و از برنجی که برداشت می شود نصف آن را بگیرد.
نکته قابل توجه این است که در عقد مزارعه سهم هر یک از مزارع (فردی که زراعت می کند) و عامل (صاحب زمین یا صاحب منافع زمین) باید به نحو اشاعه از قبیل ربع یا ثلث یا نصف و غیره معین گردد و اگر به نحو دیگر باشد احکام مزارعه جاری نخواهد شد.
ارکان عقد مزارعه
ارکان عقد مزارعه برای بررسی عقد مزارعه باید گفت زمانی که طرفین توافق می کنند با هم عقدی را منعقد کنند با شرایط و ارکان عقد را رعایت نمایند.
در خصوص عقد مزارعه نیز باید گفت طرفین باید شرایط و ارکان عقد مزارعه را رعایت نمایند.
عقد مزارعه عقدی است که بین کشاورز و متصرف زمین منعقد می شود؛ البته لزومی ندارد که مالک صاحب زمین باشد بلکه همین که مالک منفعت هم باشد کافی است.
به عنوان مثال در قرارداد اجاره، مستاجر مالک منافع خانه است نه مالک عین ملک.
نکته دیگر این که هم زارع و هم مالک باید اهلیت معامله را داشته باشند یعنی شایستگی ای که قانون به یک نفر می دهد تا آن فرد بتواند صاحب یک حق شود و یا آن را اجرا کند.
به مجموعه این صفات و ویژگی هایی که صلاحیت داشتن و یا اجرای یک حق را می دهد، اهلیت می گویند.
تعیین مدت در عقد مزارعه ضروری می باشد و باید مدت در عقد ذکر شود.
هر گاه کسی به مدت عمر خود مالک منافع زمینی بوده و آن را به مزارعه داده باشد، عقد مزارعه به فوت او منفسخ می شود.
تعیین نوع زراعت نوع زرع باید در عقد مزارعه معین باشد مگر اینکه بر حسب عرف بلد معلوم و یا عقد برای مطلق زراعت بوده باشد، در صورت اخیر عامل در اختیار نوع زراعت مختار خواهد بود.
تمامی موارد بالا به عنوان ارکان اصلی عقد، علاوه بر شروط کلی صحت معاملات که لازم از همواره در تمامی عقود رعایت شود، در عقد مزارعه باید وجود داشته باشد تا عقد مزارعه محقق گردد.
