هر فردی زمانی که دعوای را مطرح می کند باید دلایل و مدارکی را برای اثبات ادعای خویش به مرجع قضایی ارائه نماید که از ادله اثبات جرم در امور کیفری می توان از اقرار، شهادت، قسامه و سوگند نام برد که قانونگذار آنها را در قانون مجازات اسلامی بیان کرده است.
قسامه از کلمه قسم برگرفته شده و به معنای به شهادت طلبیدن خداوند برای بیان امری به سود خود و به ضرر دیگری می باشد، قسامه باید به نام خداوند و صفات او باشد.
قسامه برای ثابت کردن بسیاری از جرایم کاربرد دارد و حتی اثبات قتل و جنایت وارد بر اعضا مانند نقص عضو نیز با قسم میسر است که البته با نظر قاضی پذیرفته می گردد.
به همین دلیل در این مقاله به بررسی قسامه چیست و اثبات دعوا با قسامه می پردازیم.
قسامه چیست؟
برای پاسخ به این سوال که قسامه چیست باید گفت که قسم یا قسامه به معنای سوگند خوردن یا گناه و شاهد قراردادن خداوند است، بر اینکه فرد ادا کننده سوگند بیانات خود را درست می گوید.
قسامه باید با نام خداوند متعال ادا شود و بین مسلمان و غیر مسلمان تفاوتی وجود ندارد.
از شرایط قسم خوردگان که باید برای اثبات جرم لحاظ شود جنسیت، رابطه خویشاوندی و معین کردن قاتل و مقتول و همچنین عالم بودن قسم خوردگان است که باید رعایت شود که در ذیل به بررسی مختصری از هر یک می پردازیم:
جنسیت قسم خوردگان، برای اقامه قسامه با توجه به شدت جرم دارای اهمیت است؛ برای مثال برای اثبات قتل عمد، مرد بودن قسم خوردگان شرط است و باید حتما مرد باشند، مگر اینکه خود مدعی جز قسم خوردگان باشد که جنسیت وی تفاوتی ایجاد نخواهد کرد.
رابطه خویشاوندی در مورد قسم خوردگان باید گفت که فقط خویشاوندان نسبی مجاز به قسم خوردن می باشند؛ به عنوان مثال برای اثبات قتل عمد جنسیت و رابطه خویشاوندی نسبی لازم است.
معین کردن قاتل و مقتول، کسانی که قسم می خورند در قتل موظفند قاتل و مقتول را با اطمینان معین کنند و به اینکه به تنهایی جرم را انجام داده است یا معاونی داشته و یا نداشته تصریح کنند و در صورتی که نتوانند بیان نمایند، قسامه آنها مورد پذیرش نخواهد بود.
از دیگر شرایطی که قسم خوردگان باید داشته باشند علم آگاهی است به این معنی که باید علم به ارتکاب قتل با یقین داشته باشند، به عبارت دیگر از روی گمان و شک نباشد و قاضی باید به اینکه آیا واقعا قسم خوردگان عالم هستند یا خیر علم پیدا کند.
قسامه دارای شرایطی است که قسم خوردگان باید دارای تمام آنها باشند.
اثبات دعوا با قسامه
همه جرایم و دعاوی مطرح در قانون با قسامه قابل اثبات نیست، بلکه فقط جرایمی که مجازات آن قصاص و دیه، ارش و ضرر و زیان ناشی از جرایم با قسامه یا سوگند قابل اثبات است و برخی از جرایمی که مجازات آن تعزیر و حدود است با قسامه ثابت نمی شود.
تعداد قسم یا قسامه با توجه به نوع جرم تعداد متفاوتی دارد به عنوان مثال حد نصاب قسامه در قتل عمد پنجاه قسم است ولی در قتل شبه عمد و خطای محض بیست و پنج قسم می باشد و همچنین در جراحات اگر موجب دیه کامل باشد شش قسم و در صورت کمترین جراحت با یک قسم انجام می شود.
نکته حائز اهمیت این است که در دعاوی مالی مانند دیه جنایات و همچنین دعاویی که مقصود از آن مال است؛ مانند جنایت خطائی و شبه عمدی موجب دیه برای مدعی خصوصی امکان اقامه بینه شرعی نباشد، وی می تواند با معرفی یک شاهد مرد یا دو شاهد زن به ضمیمه یک سوگند ادعاء خود را فقط از جنبه مالی اثبات کند.
