در این پژوهش با توجه به قوانین و مقررات حاکم بر شرکت های اشخاص و مواد قانونی مرتبط با شرکت تضامنی به بررسی تخصصی این نوع شرکتها از دیدگاه قانون پرداخته شده است. مطالعه این مقاله به وکلا، داوطلبین آزمون وکالت، دانشجویان حقوق و مدیران، بازرسان و هر شخصی که قصد فعالیت در زمینه شرکت ها را دارد پیشنهاد میشود.
به طور کلی طبق نظر دکترین برجسته حقوق ایران و روح قوانین تجاری، شرکت تضامنی، نسبی و مختلط غیرسهامی جزء شرکت های اشخاص (در مقابل شرکت های سرمایه) قرار می گیرند.
قبل از ورود به مباحث شکلی و ماهوی شرکت تضامنی چند اثر بارز از آثار شخصیت حقوقی (در مقابل شخص حقیقی که همان افراد انسان هستند) شمرده میشود:
۱- استقلال شخصیت حقوقی از شخصیت های حقیقی موسس شرکت، سرمایه گذاران، سهامداران( یا شرکاء دارای سهم الشرکه)، مدیران و بازرسان
۲- استقلال دارائی (اموال، دیون و مطالبات) شرکت از دارائی شرکاء
۳- عدم وجود رابطه لازم و ملزومی در ورشکستگی شرکت با ورشکستگی شرکاء ویا بالعکس
۴- حق تقدم طلبکاران شرکت نسبت به دارائی شرکت در زمان ورشکستگی شرکت نسبت به طلبکاران شخصی شرکاء
۵- تفکیک اقامتگاه شرکت از اقامتگاه شرکاء
۶- تفکیک تابعیت شرکت از تابعیت شرکاء
تعریف شرکت تضامنی
مطابق ماده ۱۱۶ قانون تجارت شرکت تضامنی شرکتی است که در تحت اسم مخصوص برای امور تجارتی بین دو یا چند نفر با مسئولیت تضامنی تشکیل میشود.
در شرکت تضامنی اگر دارائی شرکت برای تادیه تمام دیون شرکت کافی نباشد، با توجه به مسئولیت تضامنی شرکاء، هر یک از ایشان مسئول پرداخت تمام دیون شرکت یا میزان باقی مانده می باشند. در ضمن شرکاء نمی توانند فی مابین خویش قراردادی جهت تحدید مسئولیتشان در مقابل اشخاص ثالث منعقد نمایند و اینگونه قراردادها فاقد اعتبار و اثر قانونی هستند. لکن شرکاء در روابط فی مابین خویش امکان تحدید مسئولیت نسبت به یکدیگر را دارند.
مهمترین نکات مرتبط با تشکیل شرکت تضامنی:
- حداقل بایستی دو شریک وجود داشته باشد. شرکاء می توانند شخص حقیقی یا حقوقی باشند. نکته قابل تامل این است که از نظر قانونی در حقوق ایران شرکت تک شریک وجود ندارد(البته شرکت های دولتی تحت شرایطی به این امر مبادرت می نمایند). در حالی که در اکثر کشورهای جهان مانند حقوق فرانسه که قسمتهای زیادی از قوانین ایران از آن اقتباس گردیده است، شرکت تک شریک را پذیرفته اند.
- لزومی ندارد که شرکاء تاجر باشند و اهلیت مدنی کافی است. این موضوع آثاری دارد، مثلا دادخواست اعسار از شریک غیرتاجر شرکت تضامنی قبول میشود.
- جهت تاسیس این شرکت، آورده نقدی بایستی بصورت نقد تادیه شود و آورده غیرنقدی نیز بصورت نقد(از نظر زمان) بایستی تقویم و تسلیم شود.
- موضوع این نوع شرکت حتما باید فعالیت تجاری باشد و نمی تواند جهت امور غیرتجاری تاسیس شود.
- شرکت نامه باید کتبی باشد. تمام شرکاء امضاء نموده باشند و بصورت سند رسمی ثبت شود.
- بعضی از فعالیت ها مطابق قانون حتما باید در این نوع شرکت انجام شوند، مانند عملیات صرافی.
- در شرکت تضامنی برخلاف شرکت های سرمایه مانند سهامی عام و سهامی خاص، اندوخته قانونی توسط قانونگذار پیش بینی نگردیده است. لکن توصیه میشود که شرکاء و مدیران این گونه از شرکت ها نسبت به ایجاد یک اندوخته اعتباری مشابه اندوخته قانونی اقدام نمایند تا در واقع یک اندوخته احتیاطی داشته باشند. این امر از ورشکستگی ناگهانی و پنهان شرکت جلوگیری می نماید.
- ممنوعیت تجارت مشابه؛ هیچ یک از شرکاء نمی تواند بدون رضایت سایر شرکاء، تجارتی از نوع فعالیت شرکت انجام دهد ویا به عنوان شریک ضامن یا شریک با مسئولیت محدود در شرکت دیگری که نظیر آن تجارت را دارد داخل شود.
- امکان تبدیل این نوع شرکت به شرکت سهامی با رعایت شرایط قانونی راجع به شرکت سهامی پیش بینی شده است.
- برخلاف شرکت سهامی، سرمایه در میزان رای ملاک نیست و هر شریک یک حق رای دارد. مگر اینکه در شرکت نامه تعداد و طریق دیگری پیش بینی شده باشد. علت تک رای بودن شرکاء، مسئولیت تضامنی ایشان در زمان ورشکستگی شرکت است.
نحوه نقل و انتقال سهم الشرکه
اصل بر عدم قابلیت نقل و انتقال سهم الشرکه در شرکت تضامنی است. بدین جهت حتما در انتقال ارادی باید رضایت تمام شرکاء کسب شود.
در انتقال غیر ارادی و قهری نیز در قانون فوت شریک پیش بینی شده است. رضایت تمام شرکاء جهت ورود ورثه، رضایت تمام ورثه جهت ورود به شرکت موجود لازم می باشد. مهلت اعلام رضایت ورثه یک ماه از تاریخ فوت است که در صورت سکوت، در حکم اعلام رضایت است. (از موارد استثنائی که قانون سکوت را به منزله رضایت فرض نموده است)
سوالی در اینجا قابل طرح است که آیا بعد از خروج احد از شرکاء از شرکت، آن شریک ضامن بدهی های بعد از خروجش نیز هست؟
در پاسخ باید به نوع خروج دقت نمود. اگر خروج شریک غیرقانونی باشد ایشان مسئولیت دیون پس از خروجش را بر عهده دارد. لکن اگر بصورت قانونی و با کسب رضایت تمام شرکاء خارج شده باشد،دیگر مسئولیتی نسبت به دیون آینده ندارد.
مبحث بعدی، تقسیم سود، محاسبه زیان و تهیه بیلان شرکت است. قانون تجارت ایران در این موارد ساکت بوده و به طور کلی قاعده تعیین میزان سود بر اساس میزان سهم الشرکه را ذکر کرده است. در واقع به شرکاء مجوز تعیین مقدار سود و نحوه تقسیم آن را در شرکت نامه اعطاء نموده است. ولی از نظر عملی توصیه میشود که مدیران شرکت دوره مالی را مشخص و در پایان هر دوره، سود و زیان را محاسبه و مفاصا حساب ها را پرداخت نمایند.
مدیر در شرکت تضامنی
مدیران شرکت تضامنی، وکیل شرکت تلقی شده اند. اگر در شرکت نامه یا توافقات بعدی شرکاء، اختیاراتی برای مدیر تعیین شده باشد، همان حدود اختیار مدیر است. لکن اگر مشخص نباشد، مدیر همانند وکیل در برابر موکل است و تا زمانی که تعدی و تفریط نکرده باشد مسئولیتی ندارد.
نحوه انتخاب مدیر:
تشکیل شرکت تضامنی منوط به تعیین و انتصاب مدیر نیست. مدیر می تواند یکی از شرکاء باشد یا یک نفر شخص خارج از شرکت و در این زمینه محدودیای وجود ندارد.
پایان دوره مدیریت:
- فوت مدیر
- حجر مدیر
- ورشکستگی مدیر
- استعفای مدیر
- عزل مدیر( اگر مدیر شخص خارج از شرکت باشد، به اتفاق آراء شرکاء عزل میشود. لکن اگر مدیر از شرکاء باشد، اتفاق آراء سایر شرکاء غیر از مدیر ملاک است).
- انقضای مدت مدیریت در صورتی که در شرکت نامه مهلتی برای دوره مدیریت تعیین شده باشد.
موارد انحلال شرکت تضامنی
انحلال قهری(این نوع انحلال نیاز به صدور حکم انحلال بوسیله مرجع قضایی ندارد):
فوت شریک
محجوریت شریک
ورشکستگی احد از شرکاء( در صورت عدم حصول رضایت طلبکاران شریک ورشکسته یا عدم پرداخت سهم الشرکه ایشان)
انحلال غیر قهری:
انتفای تعدد شرکاء( تک شریک شدن شرکت)
ورشکستگی شرکت
تصمیم تمام شرکاء مبنی بر انحلال
تقاضای احد از شرکاء از دادگاه با ارائه دلایلی جهت انحلال و صدور حکم انحلال
ایرادی که در انحلال شرکت به علت حجر شریک به نظر می رسد، این است که فکر و ایده ی شریک محجور در تجارت مهم بوده است و قیم اصولا فردی است که از امور تجارتی بی اطلاع و تخصصی ندارد. لذا این احتمال وجود دارد که نتواند همانند محجور تصمیمات تجاری بگیرد که این موضوع به نفع شرکت و شریک محجور نیست.
به نظر بهتر است که این موضوع بدین روش اصلاح گردد: در زمان حجر و حتی فوت احد از شرکاء شرکت تضامنی، شرکت به شرکت مختلط غیرسهامی تبدیل شود. شرکاء زنده و رشید و عاقل، شرکاء ضامن باشند و شریک محجور یا ورثه، به میزان سهم الشرکه دارای مسئولیت باشد. البته در این تبدیل رضایت تمام شرکاء، قیم یا قائم مقام متوفی حسب مورد لازم است.
