در ذات ورزش احتمال حادثه وجود دارد و مثلاً در ورزش‌های رزمی، کوه‌نوردی، شنا، موتورسواری و اتومبیل‌رانی این احتمال خیلی بیشتر است. بنابراین لازم است در کنار قوانین عمومی مدنی و جزایی، در هر رشته ورزشی مقررات خاصی وجود داشته باشد تا همه در چارچوب آن عمل کنند و اگر حادثه‌ای رخ داد بر اساس آن قوانین و مقررات بررسی شود. نگاه اولیه به حوادث ورزشی نگاه جرم و جنایت نیست بلکه اگر در چارچوب مقررات و آیین‌نامه‌های ورزشی باشد و به صورت غیر عمدی یا غیرمتعارف اتفاق بیفتد خطا محسوب می‌شود. بنابراین قوانین به نوعی از ورزش و ورزشکار حمایت می‌کند.
البته در دنیای ورزش نیز اعمال خلاف قوانین و عرف پیش می‌آید که مرتکب آن مسئول است و باید خسارت‌ها را جبران کند و از اینجا حقوق ورزشی مطرح می‌شود که در این مطلب نگاهی به آن می‌اندازیم.
حقوق ورزش و ورزشکاران
حقوق ورزش درباره مسئولیت مدنی و کیفری در حوادث ورزشی صحبت می‌کند و این حقوق فقط شامل ورزشکاران نمی‌شود! بلکه همه دست‌اندرکاران ورزشی را در بر می‌گیرد؛ مانند مربیان، تماشاگران، مدیران و حتی سازندگان وسایل ورزشی. همچنین حقوق ورزشی در همه فضاها و میدان‌های ورزشی، چه در حین تمرین یا در هنگام مسابقه رسمی و غیررسمی، وجود دارد. گاهی هم حقوق ورزش به حقوق مدنی اشخاص از جهت سلامتی، دارایی، شرافتی و… مربوط می‌شود.
بنابراین حوزه حقوق ورزش خیلی گسترده است و ما در اینجا بیشتر به حقوق ورزشی در حین تمرین و ایجاد آسیب‌دیدگی تمرکز می‌کنیم.
مسئولیت مدنی و جزایی در تمرین ورزشی
در حوادث ورزشی به دو قانون «مسئولیت مدنی» و «مجازات اسلامی» استناد می‌شود.
قانون مسئولیت مدنی
قانون مسئولیت مدنی در اردیبهشت ۱۳۳۹ تصویب شده است. در ماده اول این قانون به مسئولیت عمومی افراد نسبت به اعمال خود اشاره می‌کند که در ورزش نیز کاربرد دارد:
«هر کس بدون مجوز قانونی عمداً یا در نتیجه بی‌احتیاطی به جان یا سلامتی یا مال یا آزادی یا حیثیت یا شهرت تجارتی یا به هر حق دیگر‌که به موجب قانون برای افراد ایجاد گردیده لطمه‌ای وارد نماید که موجب ضرر مادی یا معنوی دیگری شود مسئول جبران خسارت ناشی از عمل خود می‌باشد.»
حقوق‌دانان بر اساس این ماده به تعریف جرم یا خطای ورزشی پرداخته‌اند که خلاصه مهم‌ترین موارد آن چنین است:
- ۱. بدون مجوز قانونی
در ابتدای این ماده، به «بدون مجوز قانونی» تصریح می‌کند. بنابراین اگر همه دست‌اندرکاران و بویژه ورزشکاران با اخذ مجوز و رعایت مقررات قانونی به تمرین ورزشی بپردازند و حادثه‌ای ورزشی مثل مصدوم شدن افراد رخ دهد، جرم و جنایت محسوب نمی‌شود و مسئولیتی متوجه آنها نیست. در اینجا بیمه مسئولیت مدنی راهکار مناسب قانونی است.
- ۲. رفتار عمدی یا بی‌احتیاطی
در این ماده به «عمدی بودن و بی احتیاطی» تصریح کرده است. از نظر حقوقی، عمد یا بی‌احتیاطی در دو حالت فعل یا ترک فعل وجود دارد؛ یعنی در موضوع ما که تمرین ورزشی است دو حالت پیش می‌آید:
الف. حادثه بر اثر انجام کاری در حین تمرین ورزشی و به صورت عمدی و خارج از مقررات ورزشی اتفاق افتاده است؛ مثل ضربه زدن عمدی به پا به جای توپ در بازی فوتبال.
ب. حادثه ورزشی به خاطر انجام ندادن کاری پیش می‌آید که طبق مقررات باید انجام می‌شده است؛ مثلاً مربی یا داور مسابقه تمرینی، ورزشکار یا وسایل ورزشی را از جهت شرایط آیین‌نامه‌ای بررسی و بازبینی نکند و حادثه به آن مربوط باشد. یا در تمرین صخره‌نوردی، شنا و ژیمناستیک، از وسایل معیوب استفاده شود، یا وسیله ایمنی یا نجات وجود نداشته باشد یا شخص مسئول مانند غریق نجات در شنا، ترک فعل کند و وظیفه‌اش را که نجات فرد غرق است انجام ندهد.
- ۳. انواع ضرر مادی و معنوی
در ماده اول قانون مسئولیت مدنی تصریح شده است که مسئولیت در مقابل ضرر و زیان شامل ضرر مادی و معنوی به دیگران می‌شود. همچنین این ضرر و خسارت می‌تواند به جان، سلامتی، مال، آزادی، حیثیت، شهرت تجارتی یا هر حق قانونی دیگران وارد شده باشد.
بنابراین در تمرین ورزشی، فقط آسیب مادی و فیزیکی مثل صدمه بدنی مسئولیت‌‌آور نیست بلکه اگر با لحاظ شرایط قبلی (عمد یا بی‌احتیاطی و بدون مجوز قانونی)، به حقوق معنوی افراد مانند آبروی ایشان یا به وسایل ورزشی (مثل تشک تمرین) آسیب زده شود، باز هم مسئولیت مدنی و جبران خسارات و اعمال قانون وجود دارد.
حقوق ورزش مانند بقیه مسائل حقوقی پیچیدگی‌های خاص خود را دارد. برای مثال، در حادثه ورزشی در حین تمرین باید رابطه علیت بین حادثه و عامل آن احراز شود. بنابراین اگر گرفتار مشکل حقوقی در تمرین ورزشی شده‌اید حتماً از خدمت مشاوره با وکیل متخصص بنیاد وکلا استفاده کنید که کیفیت آن تضمین شده است.
قانون مجازات اسلامی
قانون مجازات اسلامي در سال ۱۳۹۲ تصویب شده است. فصل دوم آن درباره مواردی است که مسئولیت کیفری وجود ندارد. بند ث ماده ۱۵۸ قانون مجازات اسلامی که در فصل دوم آن است، موانع کیفری در ورزش را بیان می‌کند:
«عمليات ورزشی و حوادث ناشی از آن، مشروط بر اين كه سبب حوادث، نقض مقررات مربوط به آن ورزش نباشد و اين مقررات هم مغایر با موازين شرعی نباشد، قابل مجازات نیست.»
در این بند نیز نسبت به حوادث ورزشی در حین ورزش اصولی وجود دارد که می شود بر مبنای آن شکوائیه تنظیم کرد:
- ۱. رعایت قانون و مقررات
در این بند به نقض مقررات ورزشی، قوانین مجازات اسلامی و احکام شرعی اشاره می‌کند. بنابراین اگر در عملیات یا تمرین ورزشی حادثه‌ای رخ دهد که علت آن نقص مقررات خاص ورزشی و دیگر قوانین کشور و احکام شرعی نباشد جرم ورزشی محسوب نمی‌شود.
در اینجا به این نکات دقت شود:
ـ در این بند به مقررات مربوط به هر ورزش اشاره شده است؛ بنابراین اگر حادثه ورزشی در تمرین ناشی از عدم رعایت قوانین دیگری باشد مسئولیت مدنی جزایی وجود دارد.
ـ هچنین اگر مقررات و آیین‌نامه ای وجود نداشته باشد یا حادثه و خطای پیش‌بینی نشده در مقررات پیش بیاید باید به عرف و رویه ورزشی رجوع کرد و قضات دادگاه‌ها به این موضوع توجه دارند.
ـ خود ورزش و اماکن ورزشی برای کسی مصونیت ایجاد نمی‌کند؛ چون در ورزش و فضاهای ورزشی، در حالت تمرین یا مسابقه، باید همه قوانین و مقررات ورزشی و غیر ورزشی، احکام شرعی و عرف ورزشی رعایت شود.
- ۲. عملیات ورزشی
در این بند به «عملیات ورزشی» تصریح شده است. از نظر حقوقی از این عبارت چند مطلب فهمیده می‌شود:
ـ ورزش در این عبازت شامل همه ورزش‌های عرفی می‌شود هرچند رسمی و دارای فدراسیون نباشند.
ـ فقط شامل ورزشکاران می‌شود نه همه دست‌اندرکاران ورزشی؛ چون تنها آنها در عملیات ورزشی حضور دارند.
ـ فقط شامل حرکات ورزشی می‌شود نه همه افعال ورزشکار. مثلاً فحاشی و زدوخورد در وسط تمرین ورزشی را شامل نمی‌شود.
ـ حوادث ورزشی در عملیات ورزشی هم شامل تمرین می‌شود و هم مسابقات. بنابراین در تمرین ورزشی نیز اگر به ورزشکار مقابل آسیب زده شود و دیگر شرایط مجرمانه آن وجود داشته باید ورزشکار خطاکار مسئولیت قانونی دارد.
نکته پایانی اینکه حوادث ورزشی بر اساس این دو قانون و مفاد حقوقی انها قضاوت می‌شود. مهم‌ترین موارد در آنها، رعایت همه قوانین ورزشی و غیر ورزشی، احکام اسلامی و عرف ورزشی در کنار عنصر روانی و ارادی حادثه یعنی عمد یا بی‌احتیاطی است. از این نظر، در حادثه ورزشی هنگام تمرین باید به این دو مورد دقت و توجه کرد و این جاست که فقط کارشناس یا وکیل متخصص باسابقه در امور ورزشی بنیاد وکلا می‌تواند به شما کمک کند.
