در قانون آیین دادرسی مدنی مواردی تحت عنوان " ایرادات و موانع رسیدگی به دعوا " پیش بینی شده است که یکی از این ایرادات، ایراد رد دادرس می باشد و اصولا زمانی می توان ایراد رد دادرس در امور حقوقی را مطرح کرد که بنا به دلایلی بی طرفی دادرس در معرض شک و تردید قرار گیرد و به نوعی دادرس را دچار موقعیت تعارض منافع نماید.
در این صورت، علاوه بر اینکه دادرس باید از رسیدگی به دعوا امتناع کند، هر یک از طرفین که خروج دادرس از بی طرفی به زیان وی باشد نیز می تواند ایراد رد دادرس را مطرح نماید که البته طرح این ایراد در یک مهلت مشخص و زمان خاص امکان پذیر است.
به همین مناسبت در این مقاله قصد داریم پس از بررسی ایراد رد دادرس و موارد رد دادرس در امور حقوقی، مهلت و زمان طرح ایراد رد دادرس را مورد بررسی قرار دهیم.
ایراد رد دادرس چیست؟
از جمله مهم ترین اصول قضایی حین رسیدگی به دعوا، رعایت عدالت است که صرفا در شرایطی این امر تحقق می یابد که قاضی یا دادرس رسیدگی کننده به دعوا بی طرفی لازم نسبت به طرفین دعوا را داشته باشد؛ به همین دلیل هر امری که موجب خدشه اصل بی طرفی در دادرس شود، مذموم تلقی شده و باید از آن جلوگیری شود.
لذا در قانون آیین دادرسی مدنی و قانون آیین دادرسی کیفری مواردی تحت عنوان ایراد رد دادرس بر شمرده شده است که در صورت وجود آنها، هر یک از طرفین می تواند با استناد به این موارد، رد دادرس را تقاضا نماید.
در این صورت، دادرس باید از رسیدگی به این پرونده امتناع یا خودداری کرده و پرونده را به دادرسان دیگر دادگاه محول کند.
موارد رد دادرس در امور حقوقی
در قانون آیین دادرسی مدنی موارد رد دادرس در امور حقوقی مورد پیش بینی قرار گرفته است که به موجب آن، در صورت وجود داشتن یکی از موارد رد دادرس در آیین دادرسی مدنی، دادرس باید از رسیدگی به پرونده امتناع نموده و علاوه بر آن، هر یک از طرفین دعوا نیز می توانند ایراد رد دادرس را مطرح نمایند.
از جمله جهات رد دادرس در امور حقوقی بر اساس ماده ۹۱ قانون آیین دادرسی مدنی می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- الف – قرابت نسبی یا سببی تا درجه سوم از هر طبقه بین دادرس با یکی از اصحاب دعوا وجود داشته باشد.
- ب – دادرس قیم یا مخدوم یکی از طرفین باشد و یا یکی از طرفین مباشر یا متکفل امور دادرس یا همسر او باشد.
- ج – دادرس یا همسر یا فرزند او ، وارث یکی از اصحاب دعوا باشد.
- د – دادرس سابقا در موضوع دعواي اقامه شده به عنوان دادرس یا داور یا کارشناس یا گواه اظهارنظر کرده باشد.
- ه – بین دادرس و یکی از طرفین و یا همسر یا فرزند او دعوای حقوقی یا جزایی مطرح باشد و یا در سابق مطرح بوده و از تاریخ صدور حکم قطعی دو سال نگذشته باشد.
- و – دادرس یا همسر یا فرزند او دارای نفع شخصی در موضوع مطروح باشند.
ایراد رد دادرس تا چه زمانی قابل طرح است؟
در قسمت های قبل به توضیح اینکه رد دادرس به چه معناست و در چه مواردی می توان ایراد رد دادرس را مطرح کرد پرداخته شد؛ اما از آن جهت که طرح ایراد رد دادرس در امور حقوقی به نوعی یکی از ایرادات و موانع رسیدگی به دعوا محسوب می شود، طرح آن ها همانند سایر ایرادات و موانع رسیدگی منوط به یک مهلت و بازه زمانی است و صرفا در همان زمان قابلیت طرح خواهد داشت.
به همین دلیل در این قسمت قصد داریم به این پرسش پاسخ دهیم که ایراد رد دادرس تا چه زمانی قابل طرح است و به عبارت دیگر موعد و مهلت زمانی ایراد رد دادرس چقدر است؟
در پاسخ به این سوال، ماده ۸۷ قانون آیین دادرسی مدنی حائز اهمیت است که بر اساس این ماده "ایرادات و اعتراضات باید تا پایان اولین جلسه دادرسی به عمل آید؛ مگر این که سبب ایراد متعاقبا حادث شود".
بنابراین، در حالت کلی زمانی که شخصی نسبت به دادرس اعتراض داشته و قصد رد دادرس را دارد، تا پایان اولین جلسه ای که برای دادرسی تشکیل شده است فرصت و مهلت برای طرح ایراد رد دادرس را خواهد داشت.
البته بر اساس قسمت دوم این ماده، در صورتی که یکی از جهات و موارد رد دادرس پس از پایان اولین جلسه دادرسی حادث شد، عملا پس از پایان مهلت رد دادرس نیز می توان این ایراد را مطرح کرد.
به عنوان مثال یکی از موارد رد دادرس در امور حقوقی آن است که بین دادرس و یکی از طرفین و یا همسر یا فرزند او دعوای حقوقی یا جزایی مطرح باشد.
حال اگر این ایراد قبل از رسیدگی به پرونده در دادرس وجود داشت، شخص ذی نفع می تواند تا پایان جلسه اول به دادرس ایراد وارد کند؛ اما اگر پس از پایان یافتن جلسه اول دادرسی بین دادرس و یکی از طرفین دعوایی مطرح شود، باز هم می توان این ایراد را مطرح کرد و بنا به همین دلیل، دادرس باید از رسیدگی امتناع نماید و پرونده را به دادرسان دیگر دادگاه محول نماید.
