ماده ۱۴۱ قانون آیین دادرسی مدنی در واقع به جای تعریف دعوای تقابل یا متقابل، اختیاری را که به خوانده دعوا برای حفظ حقوقش همراه با شرایط آن اعطا نموده است، به عنوان تعریف دعوای متقابل اعلام نموده است.
شرایط دعوای تقابل
از مهمترین شرایط استماع این دعوا، اتحاد منشا، ارتباط کامل و مهلت اقامه آن است که می‌بایست تا پایان اولین جلسه دادرسی اقامه گردد.
ممکن است دو دعوا وحدت منشا داشته باشند؛ ولی ارتباطی با هم نداشته باشند؛ مثلا در دعوی تخلیه به لحاظ انقضای مدت، اگر خوانده، مطالبه مبالغی به عنوان هزینه و خرجی که به اذن صاحب ملک در عین مستاجره نموده را به عنوان دعوای تقابل طرح نماید.
هر چند دو دعوی ارتباط منشا دارند؛ اما ارتباطی با یکدیگر ندارند و باید پذیرفت که دعوی اول جداگانه ادامه می‌یابد و به دعوای دوم هم جداگانه رسیدگی می‌شود.
اما در جایی که جواز پذیرش دعوای متقابل، ارتباط کامل دو دعواست، یعنی اتخاذ تصمیم در هر یک موثر در دیگری باشد، این احتمال متصور است که با زوال دعوی اصلی دعوای تقابل هم قابل استماع نباشد. این نکته‌ایست که وکیل خوانده باید در جریان رسیدگی به او گوشزد کند.
با از بین رفتن و منتفی شدن دعوای اصلی، وضعیت ادامه رسیدگی به دعوای تقابل چه خواهد شد؟
بعضی محاکم معتقدند دعوای متقابل، از سنخ دعاوی طاری است که با دعوای اصلی رسیدگی می‌شود و با انتفا رسیدگی به دعوای اصلی، به علت استرداد دادخواست مربوط به دعوای اصلی و صدور قرار ابطال دادخواست، رسیدگی به دعوای طاری هم منتفی می‌شود و موجبی برای اظهارنظر ماهوی در دعوای طاری وجود ندارد.
در عمل بسیاری از قضات بر این عقیده موافقت دارند که دعوای اصلی و تقابل با یکدیگر پیوند داشته و با زوال دعوی اصلی به هر طریق قانونی دادگاه حق ندارد به بهانه اینکه دعوای متقابل در پاسخ به دعوای اصلی طرح گردیده، دعوای تقابل را رد نماید؛ دادگاه باید نسبت به دعوای تقابل رسیدگی ماهیتی نموده و تصمیم قطعی اتخاذ نماید.
وقتی قانونگذار از خوانده به عنوان کسی که حق دارد در مقابل ادعای مدعی، اقامه دعوا کند، استفاده نموده است، بنابراین خواندگان دعاوی جلب ثالث و ورود ثالث نیز حق اقامه دعوای تقابل را دارند.
اشخاصی که به منزله ثالث در دعوایی وارد می‌شوند، اگر برای خود به طور مستقل مدعی وجود حقی شوند، از آن جا که در حقیقت دعوایی را علیه طرف‌های دعوا یا یکی از آن‌ها اقامه می‌کنند و خواهان به مفهوم دقیق کلمه بوده و طرف مقابل آن‌ها خوانده محسوب می‌شود، می‌توانند خوانده دعوی تقابل قرار گیرند.
ولی، اگر وارد ثالث برای خود به طور مستقل مدعی وجود حقی نباشد، بلکه خود را ذی‌نفع در محق شدن یکی از طرف‌های دعوا می‌داند، نمی‌تواند از این لحاظ مشمول عنوان خواهان و خوانده به مفهوم دقیق کلمه قرار گیرد.
بنابراین نمی‌توان در این مورد به امکان طرح دعوای متقابل از سوی آنان یا علیه آن‌ها اظهار نظر کرد. از جمله نکات دیگر برای طرح دعوی متقابل به شرح زیر می‌باشد:
- طرح دعوای متقابل علیه خواهان دعوای متقابل مجاز نیست.
- دعوای متقابل در مرحله تجدید نظر در صورتی که در مرحله بدوی به آن رسیدگی نشده باشد، قابل طرح نیست.
- در هنگام واخواهی هم می‌توان اقدام به تنظیم دادخواست تقابل و ارائه آن نمود.
- طرح دعوای متقابل در دعوای اعتراض ثالث و در مورد اعاده دادرسی امکان پذیر نیست.
- چنانچه رسیدگی به دعوای تقابل در صلاحیت ذاتی دادگاه نباشد، دادگاه مکلف است قرار عدم صلاحیت صادر نماید و پرونده را به دادگاه صلاحیت دار بفرستد.
- چنانچه دعوای متقابل در صلاحیت محلی دادگاهی به جز دادگاهی که دعوای اصلی در آن اقامه شده است، دادگاه مرجع دعوای اصلی در صورتی که صلاحیت ذاتی داشته باشد، به دعوای تقابل نیز همراه با دعوای اصلی رسیدگی کرده و اصولا یک رای صادر می‌کند.
مستندات قانونی
ماده ۱۴۱ قانون آئین دادرسی مدنی: خوانده می‌تواند در مقابل ادعای خواهان اقامه دعوا نماید. چنین دعوایی درصورتی که با دعوای اصلی ناشی از یک منشاء بوده یا ارتباط کامل داشته باشد، دعوای متقابل نامیده شده و تواما رسیدگی می‌شود و چنانچه دعوای متقابل نباشد، در دادگاه صالح به طور جداگانه رسیدگی خواهد شد.
بین دو دعوا وقتی ارتباط کامل موجود است که اتخاذ تصمیم در هر یک موثر در دیگری باشد.
ماده ۱۴۲ قانون آئین دادرسی مدنی:
دعوای متقابل به موجب دادخواست اقامه می‌شود، لیکن دعاوی تهاتر، صلح، فسخ، رد خواسته و امثال آن که برای دفاع از دعوای اصلی اظهار می‌شود، دعوای متقابل محسوب نمی‌شود و نیاز به تقدیم دادخواست جداگانه ندارد.
ماده ۱۴۳ قانون آئین دادرسی مدنی:
دادخواست دعوای متقابل باید تا پایان اولین جلسه دادرسی تقدیم شود و اگر خواهان دعوای متقابل را در جلسه دادرسی اقامه نماید، خوانده می‌تواند برای تهیه پاسخ و ادله خود تاخیر جلسه را درخواست نماید. شرایط و موارد رد یا ابطال دادخواست همانند مقررات دادخواست اصلی خواهد بود.
در صورت نیاز به دریافت مشاوره حقوقی قبل از طرح دعوای خود می‌توانید از متخصصین ما در بنیاد وکلا استفاده نمایید.
