ارتکاب جنایت علیه جسم اشخاص می‌تواند با مجازات‌های مختلفی رو به رو شود. قانون مجازات اسلامی انواع مجازات را به حدود، قصاص، دیات و تعزیرات تقسیم‌بندی می‌کند. وقتی فردی آسیبی به جسم فرد دیگر می‌زند ممکن است با مجازات قصاص یا دیه رو به رو شود.
گاهی در دنیای حقوق کیفری به سراغ مجازات دیه می‌رویم که هم نوعی مجازات و هم نوعی جبران خسارت برای قربانی است. دیه در کنار قصاص یکی از شیوه‌های مقابله با جرایم علیه تمامیت جسمانی اشخاص می‌باشد.
مجازات دیه در فقه اسلامی به معنای مالی است که در جنایت قتل یا جنایات مادون قتل از طرف مرتکب جنایت به قربانی یا اولیای دم پرداخت می‌شود.
بنابراین دیه مبلغی معین است که در برابر ارتکاب جنایت علیه تمامیت جسمانی اشخاص باید پرداخت گردد. قانونگذار فرمول محاسبه دیه اعضای مختلف بدن مانند دیه در آوردن چشم را ذکر کرده است که از روی نرخ دیه کامل انسان انجام می‌شود.
این نرخ در سال ۱۴۰۱ معادل ۶۰۰ میلیون تومان است. از روی این نرخ می‌توان مبلغ دیه اعضای بدن را به کمک وکیل کیفری محاسبه کرد.
در چه مواردی دیه به عنوان مجازات تعیین می‌شود؟
در جرایم عمدی علیه تمامیت جسمانی اشخاص مجازات اولیه و اصلی قصاص است. با این حال تحت شرایطی ممکن است مجازات دیه جایگزین قصاص شود.
برای مثال وقتی مجنی‌علیه (شخصی که جنایت بر او انجام شده است) یا اولیای دم عفو می‌نمایند، مجازات قصاص برداشته می‌شود و دیه جایگزین آن می‌شود. همچنین در حالتی که شرایط شرعی و قانونی انجام قصاص وجود نداشته باشد، قصاص به دیه تبدیل می‌شود.
در جرایم غیرعمدی علیه تمامیت جسمانی اشخاص نیز به طور کلی حکم به پرداخت دیه داده می‌شود. در این موارد مرتکب جنایت از روی عمد به جسم دیگری آسیب نرسانده است، بنابراین مجازات او قصاص نیست و باید دیه بپردازد.
آیا دیه انواع مختلف دارد؟
قانون مجازات اسلامی در تعریف دیه مقرر می‌دارد: دیه اعم از مقدر و غیرمقدر، مالی است که در شرع مقدس برای ایراد جنایت غیرعمدی بر نفس، اعضاء و منافع و یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد به موجب قانون مقرر می‌شود.
از این تعریف معلوم می‌شود که قانونگذار دیه را به مقدر و غیرمقدر تقسیم کرده است. همانطور که در بالا اشاره کردیم در بسیاری از موارد مبلغ دیه از قبل مشخص است و طبق قانون تعیین می‌شود و دادگاه نقشی در تعیین آن ندارد. مبلغی که در اینگونه موارد پرداخت می‌شود دیه مقدر نام دارد.
بنابراین دیه‌ای مقدر و تعیین‌شده است. برای مثال قانونگذار ذکر کرده است که دیه دو چشم بینا معادل دیه کامل است. این یعنی دیه دو چشم توسط قانونگذار معین شده است. با این حال در برخی دیگر از موارد دیه در قانون معین نشده است.
طبیعتا تمام آسیب‌هایی که ممکن است فردی به جسم فرد دیگر وارد نماید در قانون احصا نشده است و تعیین دیه در این موارد بر عهده قاضی گذاشته شده است. مبلغی که در اینگونه موارد توسط قاضی تعیین می‌شود دیه غیر مقدر یا ارش نام دارد.
قانونگذار درباره چگونگی تعیین ارش مقرر کرده است: ارش، دیه غیر مقدر است که میزان آن در شرع تعیین نشده است و دادگاه با لحاظ نوع و کیفیت جنایت و تاثیر آن بر سلامت مجنی علیه و میزان خسارت وارده با در نظر گرفتن دیه مقدر و با جلب نظر کارشناس میزان آن را تعیین می‌کند. مقررات دیه مقدر در مورد ارش نیز جریان دارد مگر اینکه در این قانون ترتیب دیگری مقرر شود.
تا بدین جا با مفهوم دیه و انواع آن آشنا شدیم. پرسش ما در اینجا آن است که دیه از بین بردن یا در آوردن چشم از کدام نوع دیه است، میزان آن چقدر است و چگونه محاسبه می‌شود؟ برای رسیدن به پاسخ پرسش‌های مذکور در ادامه مقاله با ما همراه باشید.
ابتدا حالات مختلف مطرح شده در قانون را ذکر کرده و میزان دیه مقدر برای هر حالت را بررسی می‌کنیم و سپس به این موضوع خواهیم پرداخت که تحت چه شرایطی دیه غیر مقدر یا ارش تعیین خواهد شد.
در آوردن و یا از بین بردن چشم
یکی از جرایمی که ممکن است علیه تمامیت جسمانی اشخاص انجام شود در آوردن و یا از بین بردن چشم است. این جرم اصولا دارای مجازات قصاص است و طبق ماده ۴۰۲ قانون مجازات اسلامی اگر شخصی یک چشم کسی را درآورد یا کور کند قصاص می‌شود.
قانونگذار همچنین تصریح کرده است که حتی اگر چشم‌های مجنی‌علیه (قربانی) از لحاظ دید یا شکل متعارف نباشند، باز هم چشم‌های سالم مرتکب در برابر آن قصاص می‌شوند.
با این حال گاهی ممکن است این جرم به طور غیرعمدی رخ داده باشد، شرایط قصاص وجود نداشته باشد، مجنی‌علیه عفو کند یا با مرتکب نسبت به دریافت دیه توافق نماید. در موارد مذکور مجازات دیه تعیین خواهد شد. حال باید ببینیم میزان دیه چشم چقدر است و چگونه محاسبه می‌شود.
مقدار دیه تعیین شده برای چشم در قانون مجازات اسلامی یک مقدار ثابت نیست و بسته به حالات و شرایط مختلف متفاوت است. اینکه چه نوع آسیبی به چشم رسیده است، چشمی که به آن آسیب رسیده بینا بوده است یا نابینا و غیره در میزان دیه تاثیر دارند.
طبق قانون، دیه هر یک از اعضای زوج (مثل چشم، لب، دست، پا، گوش، پستان، …) معادل نصف دیه کامل و دیه از بین بردن هردوی آن‌ها معادل دیه کامل است.
با این حال همانطور که گفتیم مقدار دیه چشم در شرایط مختلف متفاوت است. برای مثال دیه از بین بردن یک چشم کسی که دو چشم بینا دارد با دیه از بین بردن یک چشم کسی که همان یک چشم بینا را دارد متفاوت است.
حالت‌های مختلفی که دیه چشم به طور مقدر در قانون تعیین شده است عبارتند از:
- دیه در آوردن و یا از بین بردن یک یا دو چشم بینا
- دیه در آوردن و یا از بین بردن چشم بینای کسی که فقط یک چشم بینا دارد
- دیه در آوردن و یا از بین بردن چشم نابینا
در ذیل به بررسی حالت‌های مختلف این موضوع پرداخته و میزان دیه را در حالت‌های مختلف با استناد به مشاوره حقوقی تلفنی بیان می‌کنیم.
دیه در آوردن و یا از بین بردن یک یا دو چشم بینا
اولین حالت در جایی است که فرد دو چشم بینا دارد و یک یا هر دوی این چشم‌ها از بین برده می‌شوند. طبق فرمولی که در بالا در خصوص اعضای زوج بدن ذکر شد، دیه در آوردن و یا از بین بردن دو چشم بینا، معادل دیه کامل یعنی ۶۰۰ میلیون تومان و دیه در آوردن و یا از بین بردن یکی از دو چشم بینا معادل نصف دیه کامل یعنی ۳۰۰ میلیون تومان در سال ۱۴۰۱ است.
در اینجا بینا بودن چشم کافیست و مواردی مانند منحرف بودن یا شب‌کوری تغییری در این حکم ایجاد نمی‌کند. در ذیل مشاهده خواهید کرد که در جایی که چشم فرد قربانی از قبل نابینا بوده باشد با حکم متفاوتی رو به رو خواهیم بود اما در اینجا ضعف بینایی تاثیری ندارد و صرفا بینا بودن چشم مد نظر است.
قانون مجازات اسلامی در این باره مقرر می‌نماید: در آوردن و یا از بین بردن دو چشم بینا دیه کامل و هر یک از آن‌ها نصف دیه دارد. چشم‌هایی که بینایی دارند در این حکم یکسانند هر چند میزان بینایی آن‌ها متفاوت باشد یا از جهات دیگر مانند شب کوری و منحرف بودن با هم فرق داشته باشند.
دیه در آوردن و یا از بین بردن چشم بینای کسی که فقط یک چشم بینا دارد
در برخی موارد ممکن است فرد فقط یک چشم بینا داشته باشد و مرتکب جنایت نیز همان یک چشم بینای او را از بین ببرد یا درآورد. در صورتی که فرد فقط یک چشم بینا داشته باشد، باید ببینیم علت نابینایی چشم دیگر فرد چیست.
اگر چشم دیگرش نابینای مادرزادی باشد و یا به علت‌های غیرجنایی دیگر از بین رفته باشد، از بین بردن چشم بینای او موجب دیه کامل است. در اینجا گویی قانونگذار برای یک چشم به اندازه دو چشم ارزش قائل شده است.
این امر بدین خاطر است که فرد فقط همان یک چشم را داشته است و با آن می‌دیده است و از بین بردن آن به طور کلی به معنای از بین بردن بینایی اوست. به همین علت دیه از بین بردن همان یک چشم بینای او معادل دیه کامل یا همان ۶۰۰ میلیون تومان است.
با این وجود اگر فرد چشم دیگرش را در اثر قصاص یا در نتیجه جنایتی که استحقاق دیه آن را داشته است از دست داده باشد، از بین بردن چشم بینای او موجب نصف دیه کامل است.
قانون مجازات اسلامی در این باره مقرر می‌نماید: در آوردن و یا از بین بردن چشم بینای کسی که فقط یک چشم بینا دارد و چشم دیگرش نابینای مادرزادی و یا به علل غیرجنایی از بین رفته باشد موجب دیه کامل است لکن اگر چشم دیگرش را در اثر قصاص یا جنایتی که استحقاق دیه آن را داشته است از دست داده باشد دیه چشم بینا، نصف دیه کامل می‌باشد.
دیه در آوردن و یا از بین بردن چشم نابینا
تا اینجا در مورد در آوردن یا از بین بردن چشم یا چشم‌های بینا صحبت کردیم و میزان دیه از بین بردن یک یا دو چشم بینا را در حالتی که فرد دو چشم بینا دارد و نیز در حالتی که فقط یک چشم بینا دارد بررسی کردیم. اما به هر حال چشم نابینا هم عضوی از اعضای بدن شخص است و از بین بردن یا در آوردن آن نیز جنایت علیه تمامیت جسمانی شخص محسوب می‌شود.
بنابراین قانونگذار برای در آوردن و یا از بین بردن چشمی که بینایی ندارد نیز دیه معین کرده است و آن را بدون مجازات نگذاشته است. این مبلغ برای هر چشم معادل یک ششم دیه کامل، یعنی ۱۰۰ میلیون تومان در سال ۱۴۰۱ است. بنابراین اگر چشمی که نابینا است از بین برده شده یا درآورده شود دیه آن یک ششم دیه کامل انسان خواهد بود.
وجود لکه دائمی در چشم که موجب نابینایی جزئی گردد
ممکن است لکه‌ای دائمی در چشم ایجاد شود که مانع بینایی قسمتی از چشم گردد. در این حالت قانونگذار مقرر کرده است که اگر تعیین میزان این نابینایی ممکن باشد به همان نسبت از دیه آن چشم کسر می‌شود. با این حال اگر تعیین مقدار آن ممکن نباشد حکم به پرداخت ارش داده می‌شود.
همانطور که گفتیم در مواردی که قانونگذار دیه مشخصی تعیین نکرده است، قاضی با جلب نظر کارشناس و در نظر گرفتن تمام شرایط و اوضاع و احوال ارتکاب جرم مبلغی را که مرتکب باید پرداخت کند تعیین می‌نماید.
این مبلغ ارش نامیده می‌شود. از آن جا که ممکن است میزان نابینایی مذکور قابل تعیین نباشد و در هر مورد متفاوت باشد، قانونگذار مقرر کرده است که باید ارش تعیین گردد.
بدین ترتیب در هر مورد قاضی با لحاظ شرایط ارتکاب جرم و جلب نظر کارشناس مربوطه میزان ارش را تعیین می‌نماید و مرتکب جنایت باید آن را به قربانی بپردازد.
قانون مجازات اسلامی در این باره مقرر می‌نماید: هرگاه لکه دائمی موجود در چشم مانع بینایی قسمتی از چشم گردد، در صورتی که تعیین مقدار آن ممکن باشد به همان نسبت از دیه کسر و در غیر این صورت، ارش پرداخت می‌شود.
مشاوره حقوقی تخصصی درباره دیه در آوردن چشم و یا از بین بردن آن
در این مقاله به بررسی دیه در آوردن چشم و یا از بین بردن آن پرداختیم و میزان دیه را در حالت‌های مختلف ذکر کردیم. برای کسب اطلاعات بیشتر و طرح سوالات خود درباره دیه در آوردن و یا از بین بردن چشم، میزان دیه در حالت‌های مختلف در آوردن و یا از بین بردن چشم و دریافت مشاوره حقوقی در خصوص موضوعات مذکور با ما تماس بگیرید.
بنیاد وکلا آماده ارائه مشاوره حقوقی تخصصی به صورت حضوری، تلفنی و وکیل آنلاین می‌باشد.
