کارگرانی که در معادن کار می کنند، کسانی که کارشان بر روی دکل ها است، کارگران جوشکاری داخل مخازن و از همه این موارد خطرناک تر، کسانی که در معرض تشعشعات رادیواکتیو مشغول به کار اند، بیشتر از دیگر کارگران در معرض خطرات هستند.
قانونگذار در انجام وظیفه حمایتی خود از کارگران، برای این دسته از کارگران تدابیر بیشتری اندیشیده است.
به همین منظور ما در این مقاله به چیستی مشاغل سخت و زیان آور می پردازیم.
کار سخت و زیان آور چیست؟
بر اساس تبصره ۲ ماده ۷۶ قانون بیمه تامین اجتماعی، کارهای سخت و زیان آور کارهایی هستند که در آن ها عوامل فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی محیط کار غیر استاندارد بوده و فرد با انجام آن کار، فشار جسمی و روانی بیشتر از ظرفیت طبیعی انسان بر او وارد شود که در اثر آن به بیماری و عوارض آن مبتلا شود.
ماده ۱ آیین نامه مشاغل سخت و زیان آور ،این مشاغل را به دو دسته تقسیم کرده است که عبارت اند از:
- الف – مشاغلی که صفت سخت و زیان آور با ماهیت شغلی وابستگی دارد اما می توان با به کار گیری تمهیدات بهداشتی، ایمنی و تدابیر فنی مناسب توسط کارفرما سختی و زیان آوری آنها را حذف نمود.
- ب- مشاغلی که ماهیتاً سخت و زیان آور بوده و با به کارگیر تمهیدات بهداشتی، ایمنی و تدابیر فنی
کارفرما، صفت سخت و زیان آوری آنها کاهش یافته ولی کماکان سخت و زیان آوری آنها حفظ می گردد.
درباره دسته اول می توان همه مشاغل صنعتی را مثال زد که کارفرما تجهیزات ایمنی را برای کارگران فراهم نکرده باشد؛ مثلا یک کارگر کارگاه جوشکاری، نیاز به تجهیزات ایمنی از قبیل عینک مخصوص دارد و کارفرما وظیفه دارد آن را فراهم کند.
دسته دوم مشاغلی هستند که سخت و زیان آور بودن، جزو جدا نشدنی آن ها است و رعایت مسائل ایمنی از سخت و زیان آوری آن ها کم می کند؛ مثل کار در معدن یا همان جوش کاری که مثال زده شد زمانی که در مخازن باشد.
کارفرمایان کارگاه های مشمول قانون تامین اجتماعی مکلفند قبل از آن که کار های سخت و زیان آور را به کارگران خود محول کنند، معاینات پزشکی انجام دهند و کارگران را از لحاظ قابلیت و استعداد جسمانی متناسب برا نوع کار بسنجند و همچنین به صورت دوره ای که حداقل یکسال است معاینات پزشکی را تکرار کنند.
در رابطه با ساعت کار این مشاغل باید گفت که ساعت کار مشاغل سخت و زیان آور نباید از ۶ ساعت در روز و ۳۶ ساعت در هفته تجاوز کند.
سخت و زیان آوری چگونه تعیین می شود؟
بر اساس آیین نامه مشاغل سخت و زیان آور، تعیین سخت و زیان آور بودن مشاغل موضوع ماده ۱ و نوع گروه آن یعنی، الف یا ب حسب در خواست کارگر، کارفرما، تشکل ها، وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی، وزارت کار و امور اجتماعی و سازمان تامین اجتماعی در هر کارگاه با بررسی سوابق، انجام بازدید و بررسی شرایط کار توسط کارشناسان بهداشت حرفه ای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و بازرسان کار وزارت کار و امور اجتماعی و با تایید توسط کمیته های بدوی و تجدید نظر استانی موضوع این آیین نامه انجام می گیرد.
کارفرما باید پس از آن که کار کارگاه وی سخت و زیان آور تشخیص داده شد، ظرف دو سال از تاریخ ابلاغ تصمیم قطعی به او، فرصت دارد نسبت به ایمن سازی شرایط محیط کار اقدام نماید.
بازنشستگی از کارهای سخت و زیان آور
مشاغل سخت و زیان آور علاوه بر اینکه شرایط خاصی در کارگاه ها دارند، بازنشستگی تامین اجتماعی متفاوتی دارند.
این موضوع به این دلیل است که افرادی که در کارهای سخت و زیان آور فعالیت می کنند، هر چقدر مسائل ایمنی رعایت شده باشد، باز هم زودتر از افراد دیگر فرسوده می شوند.
به همین خاطر هم قانون تامین اجتماعی و هم آیین نامه مشاغل سخت و زیان آور به آن پرداخته و ضوابط آن را به شرح زیر بیان کرده اند:
- بیمه شدگانی که حداقل ۲۰ سال سابقه کار متوالی یا بیست و پنج سال سابقه کار متناوب و پرداخت حق
- بیمه در کار های سخت و زیان آور را داشته باشند بدون شرط سنی می توانند در خواست بازنشستگی از سازمان تامین اجتماعی نمایند.
چنانچه کمیسیون های پزشکی موضوع ماده۹۱ قانون تأمین اجتماعی قبل از رسیدن بیمه شده شاغل در کار سخت و زیان آور به سابقه مقرر در ۱ فوق، فرسایش جسمی و روحی و را ناشی از اشتغال به کار های سخت و زیان آور تشخیص و تأیید نمایند.
البته این قبیل بیمه شدگان به صرف ارائه درخواست بازنشستگی مجاز به ترک کار نبوده و باید احراز شرایط و استحقاق آنها جهت بازنشستگی پیش از موعد در کار سخت و زیان آور رسما از سوی سازمان تامین اجتماعی به آن ها ابلاغ و سپس ترک کار نمایند.
نکته ی دیگر این است که چنانچه بیمه شده شرایط استفاده از بازنشستگی پیش از موعد در کارهای سخت و زیان آور را طبق این آیین نامه احراز کند، سازمان تامین اجتماعی مکلف است نسبت به برقرار مستمری و از تاریخ ترک کار اقدام نماید.
همانطور که مشاهده می کنیم قانونگذار در مورد بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور ، ۲۰ سال متوالی و ۲۵ سال متناوب را معیار قرار داده است، یعنی اگر کسی ۲۰ سال پشت سر هم و یا مجموعا ۲۵ سال با فاصله به کار های سخت و زیان آور مشغول باشد در هر سنی که باشد، می تواند در خواست بازنشستگی کند.
از طرفی ممکن است کمیسیون های پزشکی تشخیص دهند که فرد قبل از آن که به ۲۰ سال کار متوالی یا ۲۵ سال متناوب برسد، فرسوده شده است و توانایی کار ندارد.
در این حالت هم فرد می تواند درخواست بازنشستگی دهد که در هر صورت اگر شرایط استفاده از کار های سخت و زیان آور احراز شد، سازمان تامین اجتماعی مکلف به پرداخت مستمری بازنشستگی است.
پس از آن که مشخص شد که فرد شرایط بازنشستگی پیش از موعد را دارد، کارفرما مکلف است به میزان ۴ درصد از مستمری که توسط سازمان تامین اجتماعی محاسبه می شود را یک جا به سازمان پرداخت نماید.
مرخصی ها در کارهای سخت و زیان آور
در ماده ۶۵ قانون کار، مرخصی سالانه ی کارگران کارهای سخت و زیان آور، ۵ هفته بیان شده است، که این میزان ۱ هفته بیشتر از مرخصی سایر کارگران است.
همچنین در قانون بیان شده است که بهتر است این مرخصی تا جایی که ممکن است در دو نوبت در پایان ها شش ماه به کارگران داده شود تا فشار کار آن ها تقسیم شود.
