مجازات یا کیفر به معنای جزای کار و سزای عمل است.
در حقوق، مجازات به معنای واکنش جامعه به عمل مجرمانه ای است که علاوه بر آسیب زدن به قربانی، وجدان جامعه را هم جریحه دار کرده است.
هدف از تعیین مجازات هم همین است که افراد جامعه بدانند که اگر اعمال آنها جان و مال دیگران را به مخاطره اندازد، اقدامات آنها بی جواب نخواهند ماند؛ از این رو هر فرد باید بداند چه عملی مجرمانه است و مجازات در پی دارد.
قانون گذار با در نظر گرفتن مجازات برای مجرم سعی دارد امنیت و اعتماد را به جامعه برگردانده و مجرم را به نتیجه اعمالش برساند.
برای رسیدن به این هدف مجازات باید از طرف قانونگذار تعیین و در متن قانون ذکر شود.
مجازات های مقرر برای اشخاص حقیقی به چهار بخش حدود، قصاص، دیات و تعزیرات تقسیم شده اند و مجازات های بازدارنده که در کنار تعزیرات، دسته ای از مجازات ها را تشکیل می‌دادند، در قانون جدید به طور کلی از شمار مجازات ها خارج شده اند.
در این نوشتار از بنیاد وکلا به بیان مجازات های چهارگانه در قانون مجازات اسلامی پرداخته شده است.
مجازات حدود چیست؟
حدود جمع حد است و طبق قانون، مجازاتی است که علت، نوع، میزان و کیفیت اجرای آن در شرع مقدس دین اسلام تعیین شده است.
انواع مجازات های حدی پیش بینی شده در قانون عبارتند از: اعدام، شلاق، قطع عضو، تبعید، حبس ابد و تراشیدن سر.
جرایم مستوجب حد
در قانون مجازات اسلامی، تخلفاتی که موجب حدود می‌شود، نام برده شده اند:
- زنا
- لواط
- مساحقه
- قذف
- ارتداد
- شرب خمر (نوشیدن مشروبات الکل)
- سرقت
- قطع طریق (راهزنی)
- سرقت؛ در صورتی که کلیه شرایط سرقت را برای اجرای حدی دشته باشد.
در زیر به این موارد اشاره شده است:
- شیء مسروقه شرعاً مالیت داشته باشد.یعنی قابل خرید و فروش باشد.
- مال مسروقه در حرز باشد و سارق هتک حرز کند و نیز مال را از حرز خارج کند.(حرز مکان متناسبی است که مال به طور عرفی در آن از دستبرد محفوظ میماند).
- هتک حرز و سرقت مخفیانه باشد.
- سارق، پدر یا جد پدری صاحب مال نباشد.
- ارزش مال مسروقه در زمان خارج کردن از حرز، معادل چهار و نیم نخود طلای مسکوک باشد.
- مال مسروقه از اموال دولتی یا عمومی، وقف عام و یا وقف بر جهات عامه نباشد.
- سرقت در زمان قحطی صورت نگیرد.
- صاحب مال از سارق نزد مرجع قضائی طرح شکایت کند.
- صاحب مال قبل از اثبات سرقت سارق را نبخشد.
- مال مسروقه قبل از اثبات سرقت تحت ید مالک قرار نگیرد.
- مال مسروقه قبل از اثبات جرم به ملکیت سارق در نیاید.
- مال مسروقه از اموال سرقت شده یا غصب شده نباشد.
مجازات قصاص
قصاص عبارت است از، مجازات اصلی جنایات عمدی بر نفس، اعضاء و منافع که طبق قوانین و مقررات اعمال می‌شود.
انواع قصاص عبارتند از:
- قصاص نفس در قتل عمدی
- قصاص عضو در جنایات عمدی
- دون نفس که همان ضرب و جرح و نقص عضو و منافع است.
دیات
دیه مالی است که گاهی مقدار آن معین شده و گاهی تعیین نشده است(اعم از مقدر و غیر مقدر) که در شرع مقدس(دین اسلام) برای جنایات غیر عمدی بر نفس، اعضا و منافع یا جنایات عمدی در مواردی که به هر دلیل قصاص ندارد، به موجب قانون تعیین می‌شود.
انواع دیات نیز دیه نفس و دیه اعضاء است که در جنایات عمدی و غیر عمدی که در آن ها قصاص به هر دلیل قابل اجرا نباشد، اعمال می‌شود.
شایان ذکر است که دیه به صورت مقدر و غیر مقدر در نظر گرفته شده است؛ به بیان ساده تر گاهی مقدار دیه مشخص است و گاهی مشخص نیست.
بنابراین “ارش”، دیه غیر مقدر دانسته شده است.
در واقع زمانی که مقدار دیه مشخص نباشد و در اصطلاح غیر مقدر باشد “ارش” در نظر گرفته شده که قانون با توجه به شرایط تعیین می‌کند.
تعزیرات
تعزیر، مجازاتی است که مشمول عنوان حد، قصاص یا دیه نیست و به موجب قانون در موارد ارتکاب محرمات شرعی یا نقض مقررات حکومتی تعیین و اعمال می‌شود.
نوع، مقدار، کیفیت اجرا و مقررات مربوط به تخفیف، تعلیق، سقوط و سایر احکام تعزیر توسط قانون تعیین خواهد شد.
دادگاه در صدور حکم تعزیری، مکلف است مقرراتی را رعایت کند از جمله: انگیزه مرتکب، نحوه ارتکاب جرم، وضعیت خانوادگی و اجتماعی مجرم و … که این موارد نشان می‌دهد مجازات تعزیر به موضوعات جامعه شناختی و جرم شناسی در اعمال کیفر توجه دارد.
