از حقوق منحصر به فرد زوجه، حق حبس تا زمان گرفتن مهریه خواهدبود؛ یعنی زن می‌تواند از انجام وظایفی که به عنوان زوجه بر عهده خواهدداشت، خودداری کند تا اینکه مهریه وی به صورت کامل پرداخت شود.
در گذشته در خصوص اینکه این امتیاز همسر تا کجاست، در مراجع قضایی اختلاف وجود داشت، اما رای وحدت رویه دیوان عالی کشور به این مشکلات پایان داد که در ذیل به آن می پردازم.
حق حبس زوجه
مهریه حق زن است و به محض وقوع عقد ازدواج و در بدو وقوع عقد قابل مطالبه از سوی زوجه است؛ بنابراین هر چند در برخی موارد، مطالبه مهریه، عملی اخلاقی به نظر نمی‌رسد، امانمیتوان مدعی شد که در صورت مطالبه مهریه از سوی زوجه، وی کاری خلاف قانون انجام شده است.
زوجه می‌تواند حق خود را هر زمان بخواهد مطالبه کند و اگر همسرش از پرداخت آن سرباز زد می‌تواند از انجام وظایف خود به عنوان زوجه خودداری نماید؛ زیرا یکی از حقوق بانوان در ایران حق حبس است به این معنی که می‌توانند از انجام وظایف خود به عنوان زوجه خودداری نموده تا زمانی که مهریه خود را دریافت نمایند.
برخی حقوقدانان معتقدند که خودداری زن از انجام وظایف خود تنها مربوط به تمکین خاص و زناشویی است؛ اما برخی دیگر معتقدند که زن می‌تواند همه کارهایی را که باید به عنوان همسر انجام میداده تا گرفتن مهریه ترک کند.
در ادامه خواهیم دید دیوان عالی کشور در یک رای دایره این امتیاز بانوان را گسترده تفسیر کرده و نظر دوم را پذیرفته است.
رای وحدت رویه
رای وحدت رویه تمکین را به معنی عام تفسیر کرد و دایره حق حبس زوجه را گسترش داده است.
در رای وحدت رویه دیوان عالی کشور آمده است: «مستفاد از ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی این است که زن در صورت حال بودن مهر می‌تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفای مطلق وظایفی که شرعا و قانونا در برابر شوهر دارد امتناع نماید.
بنابراین و بر اساس این رای وحدت رویه، زن می‌تواند تا زمانی که مهریه به او پرداخت نشده است از ایفای تمام وظایف زناشویی خود امتناع کند. حتی می‌تواند در خانه پدر خود ساکن شود.»
شرایط اعمال حق حبس
شروطی لازم است تا اینکه زوجه بتواند از حق حبس خود استفاده نماید، و اولین شرط این است که مهریه به حال باشد؛ یعنی زمانی برای پرداخت مهریه مشخص نگردیده باشد.
اگر توافقی وجود داشته که نشان دهد مرد تعهد کرده است بعنوان مثال سه سال بعد از ازدواج مهریه را بدهد در این صورت زوجه حق حبس نخواهد داشت.
علاوه بر این در صورتی که بخشی از مهریه حال باشد و بخش دیگر آن زمان داشته باشد، باز هم برای آن قسمتی که حال است حق حبس وجود خواهد داشت.
اگر مهر مدت‌دار باشد زمانی زوجه حق مطالبه آن‌را خواهد داشت که مدت سپری شود و چون از زمان عقد نکاح، زوج مجاز است که ایفای وظایف زناشویی را از زوجه طلب نماید، زوجه نمی‌تواند از حق حبس خود استفاده نماید.
اما در فرضی که زوج از زوجه درخواست اجرای وظایف زناشویی را نداشته باشد و زمان پرداخت مهریه فرا برسد، زوجه خواهد توانست از حق حبس خود تا استیفای مهرش استفاده کند.
در صورتی که مهر وعده‌دار نباشد؛ چون به موجب ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی به محض وقوع عقد نکاح، زوجه مالک مهر می‌شود، تا زمانی که زوج آن را تادیه نکند، می‌تواند از حق حبس خود استفاده کند.
شرط دیگری که برای استفاده از امتیاز حبس برای زوجه وجود دارد این است که زوجه قبل از گرفتن مهریه به ایفای وظایف زناشویی اقدام نکرده باشد.
برابر ماده ۱۰۸۶ قانون مدنی، چنانچه زوجه قبل از گرفتن مهریه به اختیار و اراده خود از زوج، تمکین خاص کند، حق حبس وی ساقط می‌شود و دیگر مجاز به امتناع از تمکین و سایر وظایف زناشویی نیست.
سوالی که ممکن است پیش بیاید این است که اگر شوهر وضعیت مالی نامناسبی داشته باشد و دادگاه این وضعیت را به رسمیت بشناسد و برای پرداخت مهریه اقساطی تعیین کند؛ آیا حق حبس از بین می‌رود و زن باید تمکین کند؟ پاسخ منفی است و اعسار شوهر حق حبس زن را از بین نمی‌برد؛ زیرا درست است که در چنین حالتی مطالبه مهر از او امکان ندارد، ولی باید دانست که امکان گرفتن مهر با استفاده از حق حبس ارتباط مستقیم ندارد.
همچنین در موردی که دادگاه یا اجرای ثبت به درخواست شوهر و به دلیل اعسار او مهلت می‌دهد یا قرار اقساط می‌گذارد، نباید تصور کرد که مهریه مدت‌دار شده است؛ چون مدتی که بدین گونه بر زن تحمیل می‌شود، حاکی از اراده او بر سقوط حق حبس نیست.
نتیجه
اگر زنی بلافاصله بعد از نکاح مهریه خود را مطالبه کند و از رفتن به خانه همسر امتناع ورزد اگرچه در بسیاری موارد با سوءاستفاده از موقعیت، کار غیراخلاقی انجام داده است، خلاف قانون عمل نکرده است، بلکه این مرد است که با به تاخیر انداختن پرداخت مهریه کاری غیرقانونی و غیراخلاقی انجام می‌دهد.
مستفاد از ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی این است که زن در صورت حال بودن مهر می‌تواند تا مهر به او تسلیم نشده است از ایفای مطلق وظایفی که شرعا و قانونا در برابر شوهر دارد خودداری کند.
