پیش از پرداختن به جرم جعل امضا متوفی روابط اقتصادی افراد و همچنین جریان معاملات در سطح جهان بر پایه اصالت اسناد استوار است و جعل از مواردی است که اعتماد به صحت و سلامت اسناد و اطلاعات رد و بدل شده میان مردم را خدشه‌دار می‌کند.
با اینکه جعل در دیدگاه عموم بیشترین تاثیر را در روابط مالی ایفا می‌کند و هدف از آن در بیشتر مواقع دستیابی به مال و تصرف در اموال، از طریق نادرست است؛ اما قانون مجازات ایران جعل را در دسته جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی دسته بندی کرده است.
جای داشتن جرم جعل در جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی بیانگر این نکته است که آثار غیرمالی این جرم یعنی سلب اعتماد عمومی بیشتر مورد توجه قانون‌گذار بوده است.
جرم جعل می‌تواند از سطح خیلی پایین مثل جعل امضای وابستگان جهت دستیابی به یک مال اندک تا گستره‌ای وسیع‌تر و آسیب‌زننده‌تر مثل جعل اسکناس و اسناد مهم دولتی را در بر بگیرد.
جرم جعل از این جهت نیز قابل اهمیت است که می‌تواند شروع به جرم‌هایی مثل کلاهبرداری، استفاده از سند مجعول، افترا و غیره باشد. برای تعریف جرم جعل امضای متوفی و تشریح مجازات آن باید در ابتدا چند مورد را بررسی کرده، سپس به جرم جعل امضای متوفی بپردازیم.
تعریف جعل
اولین سوالی که با آن مواجه می‌شویم این است که جعل چیست؟
جعل در لغت‌نامه دهخدا به معنای دگرگون کردن، منقلب کردن، گردانیدن، آفریدن، ساختن و غیره آمده است اما ما در این مبحث با معنای لغوی آن مواجه نیستیم بلکه با مفهوم قانونی جعل سر و کار خواهیم داشت.
قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده) در ماده ۵۲۳ به شکل زیر جرم جعل را تعریف می‌کند:
جعل و تزویر عبارتند از: ساختن نوشته یا سند یا ساختن مهر یا امضای اشخاص رسمی یا غیر رسمی خراشیدن یا تراشیدن یا قلم بردن یا الحاق یا محو یا اثبات یا سیاه کردن یا تقدیم یا تاخیر تاریخ سند نسبت به تاریخ حقیقی یا الصاق نوشته‌ای به نوشته دیگر یا بکار بردن مهر دیگری بدون اجازه صاحب آن و نظایر اینها به قصد تقلب.
اگر به ماده فوق دقت کنیم متوجه می‌شویم قانون‌گذار برای تعریف جرم جعل به بیان مصادیقی از آن بسنده کرده و تعریف جامع و مانعی در این مورد ارائه نداده است، همچنین آوردن واژه نظایر اینها در انتهای ماده تعریف را باز گذاشته و حتی مصادیق ذکر شده حالت حصری ندارند بلکه فقط مثال هستند.
پس می‌توان گفت شاید حالتی از تغییر دادن و جعل باشد که در این ماده ذکر نشده باشد ولی به شرط داشتن ارکان جرم جعل مشمول مجازات آن خواهد شد.
نکته دیگری که در تعریف فوق به چشم می‌خورد این است که برای تحقق جرم جعل فرقی نمی‌کند جاعل فقط یک خط در سندی اضافه کرده باشد و یا یک سند جدید ساخته باشد، در هر صورت با هرگونه دست بردن در یک سند اصالت آن آسیب دیده و جعل محقق خواهد شد.
تعریف امضا
قبل از اینکه جرم جعل امضای متوفی را بررسی کنیم، باید بدانیم در قانون به چه چیزی امضا گفته می‌شود. مطابق با رویه قضایی و عرف جامعه هرگونه نشانه، تصویر، علامت، نوشته و غیره که یک فرد زیر یک سند یا نوشته درج می‌کند که به منظور تایید شخصی و یا سندیت دادن به مستندات آن است؛ در تعریف امضا می‌گنجد.
اگر مطابق با این تعریف نگاه کنیم، جعل مهر و اثر انگشت برای افراد بی‌سواد نیز مشمول جعل امضا خواهد بود چرا که این مهر و اثر انگشت تاثیر مستند سازی داشته و اماره تایید توسط فرد می‌باشد.
ارکان تحقق جرم جعل
جرم جعل دقیقا مانند سایر جرایم عناصر و ارکانی دارد که با محقق شدن آن‌ها تحقق جرم محرز می‌گردد؛ که به طور خلاصه توضیح می‌دهیم:
عنصر مادی جرم جعل
در عنصر مادی جرم سه نکته بررسی می‌گردد: رفتار فیزیکی، اوضاع و احوال لازم جهت تحقق جرم و نتیجه حاصله که البته لازم به ذکر است در جرایم مطلق که مشروط به حصول نتیجه نباشند مورد سوم نیاز نیست؛ جرم جعل نیز از جمله جرایم مطلق بوده و صرف انجام آن جرم است پس نیاز به حصول نتیجه برای جرم انگاری ندارد.
جعل به دو دسته است: جعل مادی و جعل معنوی.
منظور از جعل مادی تغییر در اصل سند به هرنحوی است مثل خراشیدن، بریدن،خط زدن، اضافه کردن و غیره؛ اما منظور از جعل معنوی تنها تحریف یک سند بدون ایراد خدشه به آن است.
با توجه به این دسته‌بندی عنصر مادی و رفتار فیزیکی به طور جدا مورد بررسی قرار می‌گیرد. لازم به ذکر است رفتار فیزیکی در جرم جعل نمی‌تواند ترک فعل باشد و همواره به صورت انجام یک فعل توسط جاعل است.
رفتار فیزیکی در جعل مادی
موارد مذکور در ماده ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده) که پیش‌تر بیان شد و همگی به صورت مثبت می‌باشند، رفتار فیزیکی در جعل مادی هستند.
رفتار فیزیکی در جعل معنوی یا مفادی
تغییر موضوع یا مضمون، تحریف گفته یا نوشته، صحیح جلوه دادن امر باطل، باطل جلوه دادن امر صحیح و مواردی از این دست رفتار فیزیکی در جعل معنوی هستند.
البته ذکر این نکته الزامی است که جرم جعل معنوی تنها از سوی کارکنان ادارات دولتی و مراجع قضایی قابل پیگیری است و افراد عادی مشمول این نوع از جعل نمی‌باشند.
شرایط لازم برای تحقق جرم جعل چند مورد است:
- موضوع مورد جعل باید سند باشد. منظور این است که باید جز اسناد عادی یا رسمی قرار بگیرد.
- جعل در چیزی قابل تصور است که خود آن ساختگی نباشد. در واقع کسی که مندرجات یک سند مجعول را جعل می‌کند نمی‌تواند جاعل باشد و بابت آن مجازات شود.
- وجود شباهت بین امضای جعل شده و واقعی در رویه قضایی شرط جعل است.
در مورد نتیجه هم باید گفت وجود ضرر بالقوه برای تحقق جرم جعل ضروری است و باید بین آن ضرر و جعل امضای مذکور رابطه سببیت وجود داشته باشد. البته حتما نباید این ضرر بالفعل باشد بلکه همین احتمال وقوع ضرر کافی است. و صرف تحقق آن کافی است.
عنصر روانی جرم جعل
در انتهای ماده ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده) همانطور که خواندیم عبارت «به قصد تقلب» به چشم می‌خورد. درج این عبارت در متن ماده نشان‌دهنده این نکته است که برای تحقق جرم جعل، وجود عنصر معنوی الزامی است. در واقع می‌توان گفت سوء‌نیت از عناصر لازمه در جرم جعل است.
با توجه به بند اخیر چنانچه کسی به دستور شخص دیگری با حسن نیت و بدون آگاهی یک مهر جعلی بسازد، جاعل نمی‌باشد زیرا عنصر معنوی محقق نشده است.
عنصر قانونی در جرم جعل
عنصر قانونی در جرم جعل این است که مطابق قانون برای عملی که انجام شده جرم‌انگاری صورت گرفته باشد و همچنین مجازات آن مشخص و معلوم باشد. که در ماده ۵۲۳ تا ۵۴۲ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده) به این موضوع پرداخته شده است.
نحوه تشخیص و اثبات جرم جعل امضا متوفی
برای تشخیص جرم جعل و همچنین اثبات آن باید مراحلی به شرح زیر طی شود:
- جهت تشخیص امضا جعلی ذیل سند، حداقل یک نفر از ذی‌نفعان تحت عنوان شاکی باید طرح شکایت کند و به مراجع قانونی صالح مراجعه نماید.
- پس از تشکیل پرونده و تعیین نوبت رسیدگی، فرد شاکی جهت اثبات ادعای خود باید ادله مناسبی ارائه دهد زیرا همانگونه که می‌دانید در رویه قضایی و حقوق، بار اثبات برعهده مدعی می‌باشد.
- سند مذکور به دستور مقام قضایی و دادگاه صالح به کارشناسی ارجاع می‌گردد.
- کارشناس در ابتدا با تطبیق امضا ذیل سند، با سایر امضاهای فرد متوفی در اسناد دیگر از جهت میزان فشار دست، جهت شروع جوهر به پایان و این موارد، شروع به تشخیص تحقق جعل می‌کند. چنانچه با تطبیق به نتیجه‌ای نرسد با استفاده از تکنولوژی پیشرفته و پرتو نور یک بار دیگر سند بررسی و اصالت امضا ذیل آن سنجیده می‌شود.
- گزارش کارشناسی به طرفین دعوا ابلاغ می‌گردد، گزارش مذکور قابل اعتراض می‌باشد و هر یک از طرفین می‌توانند در موعد قانونی به گزارش ارائه شده، اعتراض کنند.
- پس از قطعی شدن گزارش کارشناسی و سپری گشتن زمان اعتراض، گزارش مذکور به دادگاه ارجاع خواهد شد.
- دادگاه و مقام قضایی صالح با توجه به نظر و گزارش دریافتی از کارشناسی، در مورد اصالت امضای مورد دعوا رای صادر می‌کند.
برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه چگونگی شکایت از جعل امضای متوفی و همچنین مراحلی که باید طی کنید می‌توانید از وکلای معتبر سایت بنیاد وکلا مشاوره حقوقی جعل دریافت کنید و از حضور یک وکیل معتبر و کاردان کنارتان در مسیر رسیدن به خواسته خود مطمئن باشید.
جرم جعل امضای متوفی
به فردی که امضا را جعل می‌کند جاعل گفته می‌شود و از سندی که امضا ذیل آن جعل شده در اصطلاحات حقوقی تحت عنوان سند مجعول یاد می‌شود.
همانطور که از عنوان نوشته مشخص است در جرم جعل امضای متوفی اولین شرط این است که جعل با تمام ارکان آن محقق شود.
در متن ماده ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده) می‌گوید: جعل و تزویر عبارتند از: ساختن نوشته یا سند یا ساختن مهر یا امضای اشخاص رسمی یا غیر رسمی خراشیدن یا تراشیدن یا قلم بردن یا الحاق یا محو یا اثبات یا سیاه کردن یا تقدیم یا تاخیر تاریخ سند نسبت به تاریخ حقیقی یا الصاق نوشته‌ای به نوشته دیگر یا بکار بردن مهر دیگری بدون اجازه صاحب آن و نظایر اینها به قصد تقلب.
باتوجه به ماده فوق ساختن مهر یا امضای اشخاص فارغ از اینکه فرد از افراد رسمی باشد یا غیر رسمی، در قید حیات باشد یا متوفی باشد در زمره جعل امضا قرار می‌گیرد.
اساسا جعل امضای متوفی بدون اجازه‌ی او، به قصد تقلب و با داشتن انگیزه‌ی مالی صورت می‌گیرد. در تحقق این جرم لازم نیست که جاعل حتما احدی از وراث باشد بلکه می‌تواند توسط فردی به جز وراث انجام شود فلذا فقط هدف تصرف در اموال و تقلب به همراه جعل امضا برای تحقق آن کافی است.
مجازات جرم جعل امضای متوفی
مجازات جرم جعل امضای متوفی از چند جنبه قابل بررسی است و نمی‌توان آن را به تنهایی و در یک دسته بررسی کرد:
- سمت و شخصیت متوفی که امضای او جعل می‌شود
مجازات جعل در افراد رسمی و غیر رسمی متفاوت است. بدیهی است که چنانچه امضای فردی رسمی جعل شود مجازات سنگین‌تری دارد.
- سمت کسی که امضا را جعل می‌کند (سمت جاعل)
طبق قانون چنانچه فردی کارمند دولت باشد و موارد مذکور در ماده ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده) را انجام دهد علاوه بر جبران خسارت به حبس از شش ماه تا سه سال یا جزای نقدی از سه تا هجده میلیون ریال محکوم خواهد شد
چنانچه یک فرد عادی جعل امضای متوفی را انجام دهد علاوه بر جبران خساراتی که ایجاد کرده است به حبس از ۶ ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.
- امضا ذیل سندی که جعل می‌شود
چنانچه سندی که امضای جعلی بر آن می‌نشیند جز اسناد دولتی و رسمی باشد میزان مجازات آن بیش از یک سند عادی خواهد بود.
اگر در اسناد غیر رسمی جعل امضا صورت بگیرد جاعل علاوه بر جبران خسارات وارده، به حبس از شش ماه تا دوسال یا سه تا دوازده میلیون ریال جزای نقدی محکوم می‌گردد.
- آسیب و خسارت وارده
در جعل امضا چنانچه خسارت و ضرر تنها متوجه افراد دیگر باشد مطابق با قانون به طور متوسط در حالات مختلفی که ذکر شد، بین شش ماه تا سه سال حبس دارد اما در مورد اسنادی که آسیب به دولت و امنیت می‌زنند مثل جعل سکه و قلب آن، میزان مجازات بیشتر بوده و جنبه‌ی عمومی در جرم بیشتر آشکار می‌گردد.
در قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده) ذکر شده چنانچه جاعل قبل از کشف جرم و یا استفاده از سند مجعول، خود را معرفی کند و یا در جهت شناسایی سایر عوامل دست اندر کار در جعل کمک کند مشمول تخفیف در مجازات خواهد بود. همچنین امکان دارد از مجازات نیز معاف گردد.
استفاده از سند مجعول
فارغ از جعل که به تنهایی یک جرم بوده و عنصر قانونی برای مجازات جاعل مشخص است، استفاده از سند مجعول مجازات جدایی دارد.
منظور از استفاده در این عنوان فایده عملی و مالی نیست بلکه فقط تسلیم کردن، ارائه دادن، انتشار دادن و یا مبادله کردن یک سند با امضای جعلی متوفی نیز مشمول همین عنوان می‌گردد.
بنابراین، همین که کسی سند مجعول را به طریقی استفاده کند ولو اینکه متضرر گردد و انتفاعی به او نرسد مرتکب جرم استفاده از سند مجعول گشته و مجازات دارد. یعنی خواه آن سند مفید واقع شده باشد یا فایده‌ای از استفاده از آن عاید جاعل نشده باشد.
در استفاده از سند مجعول اولین شرط جعلی بودن سند است و بعد از آن وجود یک هدف در استفاده و همچنین این عمل باید قابلیت ضرررسانی را داشته باشد حتی اگر آن ضرر محقق نشود.
اما باید گفت در قانون برای کسی که از سند مجعول یا امضای جعلی ذیل آن استفاده می‌کند مجازات کمتری از خود جاعل پیش‌بینی شده است.
ماده ۵۳۵ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده) در مورد استفاده از سند مجعول می‌گوید: هر کس اوراق مجعول مذکور در مواد (۵۳۲)، (۵۳۳) و (۵۳۴) را با علم به جعل و تزویر مورد استفاده قرار دهد علاوه بر جبران خسارت وارده به حبس از شش ماه تا سه سال یا به ۰۰۰/۰۰۰/۵۰ تا ۰۰۰/۰۰۰/۲۵۰ ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.
مشاوره حقوقی تخصصی جرم جعل امضا متوفی در بنیاد وکلا
در جمع‌بندی مطالب فوق‌الذکر باید گفت جعل امضا متوفی شامل ساختن امضای فرد فوت شده، دست بردن در امضای او و یا دست بردن به هر نحوی در سندی می‌شود که توسط فرد متوفی امضا شده باشد.
در جعل امضا متوفی باید یک انگیزه و هدف وجود داشته باشد در کنار اینکه این انگیزه و هدف باید یک ضرر بالقوه برای سایرین ایجاد کند؛ پس نمی‌توان جعل امضا متوفی ذیل یک نامه غیر رسمی مثل نامه عاشقانه را در دسته جعل امضا متوفی قرار داد و از آن شکایت کرد زیرا هیچ ضرری بالقوه برای دیگران ایجاد نمی‌کند.
خساراتی که به آن اشاره می‌شود باید مالیت داشته باشد و یا قابلیت تبدیل شدن به مال یا ارزش‌گذاری را داشته باشد فلذا آسیب‌هایی از قبیل آسیب به اعتماد سایر اعضای خانواده یا آسیب عاطفی در این بحث نمی‌گنجد.
جهت کسب اطلاعات بیشتر در زمینه جعل امضا متوفی یا بیان سوالاتی که در این متن پاسخ داده نشدند می‌توانید از وکیل جعل خبره و توانمند مجموعه ما مشاوره دریافت کنید. با درج نظر خود، می‌توانید ما را در تولید محتوایی کاربردی‌تر یاری برسانید.
ارتباط با متخصصین بنیاد وکلا به شیوه حضورری یا تماس با وکیل تلفنی فراهم می‌باشد.
همچنین اگر می‌خواهید با ارسال پیام و به صورت برخط با متخصصین گفتگو کنید، وکیل آنلاین خدمت محبوب شما خواهد بود که امکان ضمیمه و ارسال مدارک را نیز دارد.
