راهنمای مطالعه

فرزند خواندگی از جمله مسائلی است که برخی از خانواده‌های که صاحب فرزند نمی‌شوند با آن مواجه هستند؛ به همین دلیل در قانون، مقررات خاصی برای حفظ حقوق کودک و آسان‌تر کردن مراحل فرزند‌ خواندگی در نظر گرفته شده است.

در واقع یکی از مسائل مربوط به فرزند خواندگی، موضوع ارث بردن فرزند خوانده از افرادی است که وی را به فرزندی می‌پذیرند و سرپرستان قانونی کودک محسوب می‌شوند.

در قانون کشور ما، ملاک اصلی برای ارث بردن از یکدیگر، وجود رابطه خونی و نسبی و زوجیت می‌باشد.

در حالتی که هیچ یک از این رابطه وجود نداشته باشد، نمی توان مدعی به ارث رسیدن از شخص دیگری بود.

در ادامه ی مطلب با وضعیت سهم الارث فرزند خوانده ها آشنا خواهیم شد.

همانطور که میدانید فرزند خواندگی نیز جز مسائلی می‌باشد که در جوامع مختلف رایج است و اصولا زوج هایی که صاحب فرزند نمی‌شوند، تصمیم میگیرند تا کودکان بی سرپرست را به فرزند خواندگی بپذیرند.

شرایط پذیرش فرزند خواندگی

با استناد به مواد قانون مدنی کشورمان، سه دسته از افراد می‌توانند، درخواست پذیرش سرپرستی کودکان و نوجوانان را بدهند:

زن و شوهری که ۵ سال از تاریخ ازدواج آن‌ها گذشته باشد و صاحب فرزند نشده باشند.
حداقل یکی از زن یا شوهر باید بیشتر از سی سال سن داشته باشند.
همچنین در صورتی که هنوز ۵ سال از ازدواج نگذشته باشد اما با تشخیص پزشک قانونی امکان بچه‌دار شدن نداشته باشند، می‌توانند تقاضای پذیرش سرپرستی کودکان و نوجوانان را بدهند.
زن و شوهر دارای فرزند؛ البته حداقل یکی از آنها باید بیشتر از سی سال سن داشته باشد.

دختران و زنان بدون همسر در صورتی که حداقل سی سال سن داشته باشند می‌توانند به تنهایی تقاضای پذیرش سرپرستی کودکان و نوجوانان را بدهند.

از آنجایی که موضوع فرزند خواندگی جز موضوعات رایج جامعه‌ی ما به حساب می آید و روزانه افراد زیادی با آن سروکار دارند، قانون کشور ما قواعد و مقررات خاصی را برای حفاظت از این کودکان و آسان تر نمودن مراحل فرزند خواندگی در نظر گرفته است که مشخص کردن سهم الارث فرزند خوانده جز یکی از اصلی ترین موارد آن است.

توجه داشته باشید که هنگامی که زوجی سرپرستی کودکی را بر عهده میگیرند، در حقیقت سرپرست او محسوب می شوند و در این میان سوالی که برای بسیاری از افراد پیش می آید آن است که وضعیت سهم الارث فرزند خوانده به چه نحو خواهد بود؟

انحصار ورثه و سهم الارث فرزند خوانده

همانطور که اشاره کردیم، برای آن که افراد از یکدیگر ارث نبرند باید یکی از ۳ نوع رابطه‌ی (خونی، نسبی، زوجیت) در میان آنها وجود نداشته باشد.

در صورت نبود هیچ یک از روابط بالا، امکان به ارث بردن افراد دیگر بسیار کم است؛ بنابراین در رابطه وضعیت سهم الارث فرزند خوانده می‌توان گفت که طبق قوانین ایران، سهم الارث فرزند خوانده، در حالت عادی جنبه ی قانونی ندارد و معنای خاصی ندارد، مگر آن که سرپرستان قانونی فرد خودشان با اراده‌ی شخصیشان قبل از فوت، در وصیت خود ذکر کنند که فرزند خوانده آنان نیز ارث ببرد و میزان آن را هم مشخص کند.

اگر با موضوع تقسیم ارث روبرو شده باشید، به خوبی می دانید که اولین قدم بعد از مرگ فردی، گرفتن برگه ی انحصار وراثت توسط ورثه است.

اصولا در این میان، فرزند خوانده جایگاه قانونی در میان ورثه نخواهد داشت حتی اگر نام او به عنوان فرزند در شناسنامه شخصی که سرپرستی قانونی او را بر عهده گرفته باشد، ثبت شده باشد.

به عنوان یک قاعده ی کلی می توان گفت که فرزند خوانده از سرپرست خود ارث نخواهد برد، مگر آنکه سرپرست قبل از مرگش از راه‌های قانونی برای انتقال مال و اموالی به او استفاده کند.

راه های تعلق اموال به فرزند خوانده

تاکنون به خوبی متوجه شدیم که سهم الارث فرزند خوانده تنها در صورتی اعتبار قانونی خواهد داشت که خود شخص سرپرست قبل از مرگ از راه‌های قانونی استفاده کند تا اموالی را به فرزند خوانده اش بسپارد اما اگر از این راه های قانونی استفاده نکند، پس از مرگش موضوعی به نام سهم الارث فرزند خوانده، دارای اعتبار قانونی نخواهد بود.

به چند مورد از اصلی ترین راه های تقسیم ارث به فرزند خوانده اشاره می کنیم:

سرپرست قانونی و کسی که از او نگهداری می کرده است باید تا زمانی که زنده است به صورت قانونی و محضری اموالی را به فرزند خوانده اش واگذار کند.

اگر فرد از طریق محضری و قانونی نتواند مال و اموال مورد نظرش را به فرزند خوانده اش منتقل کند، باید حتما در وصیت نامه اش ذکر کند که اموال و ثروت مشخصی به تملک فرزند خوانده اش در بیاید. از این طریق او می تواند آسوده خاطر باشد که سهم الارث فرزند خوانده اش را مشخص کرده است.

فرزند خوانده بعد از فوت شخص ارث می برد یا نه؟

طبق قانون، برای ارث بردن یا باید رابطه خونی باشد و یا اینکه زن و شوهر باشند، در غیر این صورت مجوزی برای ارث بردن دیگری وجود ندارد.

قانون فرزندخواندگی ما ایراد های زیادی دارد آنقدر که شرایط گرفتن فرزند خوانده بسیار دشوار است.

پرورشگاه‌ها پر است از بچه‌های بی‎سرپرست و شهر پر از خانه‌های بی‎بچه، به همین منظور مسئولان در قانون جدید سن فرزندخواندگی را تغییر داده اند؛ مثلا سن فرزندخواندگی از ۱۲ سال به ۱۸ سال افزایش یافته است، در قانون پیشین کودکانی قابل تحویل به متقاضیان بودند که ۳ سال از سرپرستی آن ها در بهزیستی گذشته باشد و این مدت در قانون جدید به ۲ سال کاهش می‌یابد، اما همچنان موارد و مشکلات فراوانی وجود دارد، یکی از این مسائل مربوط به ارث بردن فرزند‎خوانده است.

افراد فقط در دو حالت ارث می برند

در بعضی از کشورهای عربی هر شخصی می‎تواند با وصیت، وارث خود را مشخص کند و به هر میزان که بخواهد بعد از فوت به کسی ارث بدهد اما با توجه قوانین ارث در کشور ما، نمی توان میزان سهم الارث افراد را تغییر داد.

آنچه که هر شخص می تواند قبل از فوت انجام بدهد، وصیت تا یک سوم اموال بعد از فوت است.

با این توضیحات با توجه به قوانین فعلی، تعلق ارث به فرزند خوانده وجاهت قانونی ندارد.

همانطور که می دانید بعد از فوت فرد، اولین قدم برای مراحل تقسیم ارث، گرفتن گواهی انحصار وراثت است و در انحصار وراثت فرزندخوانده جایگاهی ندارد چون جز ورثه محسوب نمی‎شود، حتی اگر اسم فرزند خوانده در شناسنامه شخصی که او را به فرزندخواندگی پذیرفته وارد شده باشد باز هم از ارث محروم است.

چه می توان کرد که بعد از فوت سرپرست، حقوق فرزند خوانده (ارث فرزند خوانده ) تضییع نشود:

اینکه سرپرست در زمان حیات مال یا اموالی به نام فرزند‎خوانده منتقل کند.
در قالب صلح عمری، ملکی را به فرزند خوانده واگذار کند، اما دو شرط در این قرارداد وجود دارد:

یکی آن است که تا زمانی که در قید حیات است منافع آن ملک متعلق به آن ها خواهد بود.
دوم آن است که با فوت شخص، ملک و مال موردنظرشان به نام فردی که مشخص کرده‎اند خواهند شد.

اموال خود را برای او وصیت تملکی کنند؛ یعنی اینکه وصیت کنند بعد از فوت آنها اموال به فرزندخوانده تعلق بگیرد.

نکته: آنچه باید دوباره متذکر شد اینکه در صورت فوت فرزند خوانده، سرپرست او نیز از فرزند خوانده ارث نمی‎برد.

کودکان مجاز

اما بد نیست به این موضوع اشاره کنیم که گرفتن فرزند از بهزیستی کار بسیار دشواری است که برای این امر هم والدین و هم کودکان باید شرایطی داشته باشند، از جمله اینکه:

کودکانی به فرزندی سپرده خواهند شد که والدین یا جد پدری آنها، شناخته شده نباشند.

از طرف دیگر این کودکان باید تحت سرپرستی سازمان بهزیستی قرار گرفته باشند، به عبارتی قبل از سپردن کودکان به فرزندی این کودکان باید از طریق مراجع قضایی در اختیار سازمان بهزیستی قرار گیرند و مهم‌تر اینکه این کودکان باید به خانواده‌هایی سپرده شوند که قانون تعیین کرده است.

کودکانی را می‌توان به عنوان فرزند خوانده انتخاب کرد که تمام تلاش‌ها و کوشش‌های حرفه‌ای برای شناسایی والدین و بازگشت کودک به خانواده مؤثر واقع نشده است.

زن و شوهر داوطلب سرپرستی، ایرانی و مقیم ایران باشند.
پنج سال تمام از تاریخ ازدواج آنها گذشته و از این ازدواج صاحب فرزند نشده باشند.
سن یکی از زوج ها حداقل سی سال باشد.
زن و شوهر محکومیت جزائی به علت ارتکاب جرائم عمدی نداشته باشند.
زوج ها دارای صلاحیت اخلاقی و همچنین از تمکن مالی برخوردار باشند.
زوج ها به بیماری صعب العلاج مبتلا نباشند.
زوج ها به الکل یا مواد مخدر و سایر اعتیاد مضر معتاد نباشند.

فرزندخوانده ارث نمی برد، اما سرپرستان او می توانند به عنوان صلح یا‏‎ ‎‏بخشش مالی به او واگذار کنند.

نکاتی در مورد سهم الارث فرزند خوانده

حقیقت آن است که موضوعی به نام سهم الارث فرزند خوانده در قانون وجود ندارد و در زمانی که سرپرستان قانونی نیز تصمیم می‌گیرند تا اموال و ثروتی را به فرزند خوانده منتقل کنند، از مباحث حقوقی همچون صلح و بخشش استفاده کرده اند.

همانطور که فرزند خوانده در حالت عادی از سرپرست خود ارث نمی برد، سرپرستان نیز از فرزند خوانده خود ارث نخواهند برد.

این در حالتی است که اگر رابطه نسبی یا خونی در میان دو فرد برقرار بود، هر دو از یکدیگر ارث خواهند برد.

تکالیف سرپرستان قانونی در رابطه با نگهداری و تربیت فرزند خوانده

از آنجایی که موضوع حقوقی به نام سهم الارث فرزند خوانده وجود ندارد، قوانین کشور ما در رابطه با نگهداری از کودکان بی سرپرست و تکالیف قانونی سرپرستان در مقابل فرزند خوانده، مقرراتی را ایجاد کرده است.

سرپرست باید بخشی از اموالش را پس از طی شدن روال اداری پذیرش سرپرستی برای دائمی شدن حکم سرپرستی به کودک منتقل کند.

این قانون با هدف حمایت از کودکان بی سرپرست و به دلیل آنکه موضوع حقوقی به نام سهم الارث فرزند خوانده وجود ندارد، پایه گذاری شده است و پیش بینی می‌کند که اگر اتفاقی برای سرپرست بیفتد، کودک بی سرپرست اید پشتوانه ای داشته باشد.

مسئله ی محرمیت فرزند‌‌‌‌‌‌‌ خوانده‌ها و والدین نیز جز مسائل حائز اهمیتی می‌باشد که توصیه می شود در رابطه با آن حتما سرپرستان به نظرات مراجع تقلید خود رجوع کنند.

در رابطه با این موضوع و با هدف کمک به متقاضیان در سازمان بهزیستی با همکاری حوزه‌های علمیه، دفاتر مشاوره دینی مربوط به فرزند خواندگی تاسیس شده است.

نحوه تقسیم ارث به فرزند خوانده

سرپرست در زمان حیات، مال یا اموالی به نام فرزند‎ خوانده منتقل کند.
در وصیت نامه ذکر کند که اموال به تملک فرزند خوانده درآید؛ یعنی اینکه وصیت کنند بعد از فوت آنها اموال به فرزندخوانده تعلق بگیرد.
فرزند خوانده ارث نمی برد، اما سرپرستان او می توانند به عنوان صلح یا‏‎ ‎‏بخشش مالی به او واگذار کنند.