استارت‌آپ (startup) یا استارتاپ، یک کسب‌وکار نوپا و غالبأ مشارکتی است که بنیانگذاران آن با سرمایه و نیروی انسانی اندک اما اکثراً جوان و با انگیزه زیاد، وارد بازار هدف و معمولاً رقابتی می‌شوند که محصول (کالا با خدمات) جدیدی عرضه کنند یا در فرایند تولید آن نوآوری و بهبود ایجاد کنند یا تغییرات خلاقانه‌ای در محصول نهایی دهند.
مشکلات حقوقی استارتاپ‌ها
در این یادداشت به برخی از مهم‌ترین مشکلات حقوقی استارتاپ‌ها و نکات برجسته اشاره می‌گردد تا اهمیت آنها بیشتر معلوم شود و دست‌اندرکاران این کسب‌وکارها از آن غافل نشوند.
ناآگاهی از قوانین مختلف و مرتبط
اهداف و فعالیت‌های غیرقانونی و مجرمانه
پروانه کسب و مجوزهای فعالیت
ثبت شرکت و شخصیت حقوقی
حقوق مالکیت معنوی خود و دیگران
انواع قراردادهای همکاری و سرمایه‌گذاری
امور مالیاتی و بیمه تأمین اجتماعی
حریم خصوصی کاربران و سلب مسئولیت از اقدامات آنها
ناآگاهی از قوانین مختلف و مرتبط
مشاوره با وکیل یا حقوق‌دان برای بنیانگذاران استارتاپ ضروری است اما بهتر و بلکه لازم است پیش از راه‌اندازی و فعالیت حرفه‌ای، قوانین مرتبط را مطالعه کنند و با آنها اجمالاً آشنا شوند. در این صورت، مشاوره حقوقی را بهتر درک و استفاده خواهند کرد.
قوانین تجارت، تجارت الکترونیکی، ثبت شرکت، اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری، جرایم رایانه‌ای، مالکیت معنوی مانند قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای، از مهم‌ترین موارد هستند.
اهداف و فعالیت‌های غیرقانونی و مجرمانه
از فواید شناخت قوانین و نیز مشاوره حقوقی با وکیل باسابقه در حوزه استارتاپی نه هر وکیلی، این است که بنیانگذاران و مدیران استارتاپ‌ها گرفتار فعالیت‌ها و معاملات غیرقانونی، نامشروع و مجرمانه نمی‌گردند که گاهی همه نتایج و سرمایه مادی آنها را از بین میبرد.
پروانه کسب و مجوزهای فعالیت
حتی در صورت شرعی و قانونی بودن فعالیت‌ها، گرفتن مجوز برای همه کسب‌وکارها لازم و ضروری است و در صورت نبودن مجوزها، امکان توقف فعالیت وجود دارد. در اینجا به سه مجوز مهم اشاره می‌گردد.
- پروانه کسب
پروانه کسب، مجوز صنفی برای فعالیت شغلی و حرفه‌ای است. چنانچه فعالیت استارتاپ در فضای مجازی باشد و در اتحادیه اصناف، عنوان مرتبط با آن فعالیت وجود نداشته باشد، مجوز کسب باید از اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی اخذ شود.
- نماد اعتماد الکترونیک
بیشتر استارتاپ‌ها به نوعی و به اشکال مختلف در فضای اینترنت و وب حضور دارند. گرفتن نماد اعتماد الکترونیک باعث اعتمادسازی نزد مخاطبان و کاربران و تعامل بیشتر آنها و افزایش سودآوری می‌گردد.
- نماد ساماندهی وب‌سایت
استارتاپ‌هایی که در فضای اینترنتی و مجازی فعال هستند با اخذ مجوز ساماندهی از مرکز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، از چند مزیت برخوردار می‌شوند؛ مانند اعتماد بیشتر مخاطبان به دلیل اینکه هویت مدیران سایت‌ها و سامانه‌های اینترنتی استارتاپ‌ها توسط مرجع رسمی احراز شده است. همچنین با دریافت نماد طلایی مجوز ساماندهی، گرفتار فیلترینگ سریع و بدون اطلاع نمی‌شوند.
ثبت شرکت و شخصیت حقوقی
استارتاپ‌ها به پشتیبانی مراکز حمایتی دولتی و خصوصی نیاز دارند؛ مانند عضویت در پارک علم و فناوری و برخورداری از مزایاهای آن، اخذ وام و اعتبارات تخصیص‌یافته به کسب‌وکارها، جذب سرمایه و سرمایه‌گذار. برای استفاده از این حمایت‌ها و امتیازات لازم است استارتاپ‌ها در قالب یکی از شرکت‌های مندرح در قانون تجارت، در سازمان اسناد و املاک کشور ثبت شوند. انتخاب ساختار قانونی استارتاپ، به حوزه فعالیت، اهداف و شکل مشارکت بنیانگذران بستگی دارد و بهتر است با وکیل متخصص شرکت ها مشورت شود.
معمولاً استارتاپ‌هایی که به جذب سرمایه نیاز دارند، شرکت سهامی خاص را و در غیر این صورت شرکت با مسئولیت محدود را انتخاب می‌کنند.
حقوق مالکیت معنوی خود و دیگران
بنیانگذاران و مدیران استارتاپ‌ها هنگام تأسیس و نیز فعالیت‌های مختلف، باید مالکیت معنوی دیگران را رعایت کنند. همچنین باید به حفظ مالکیت معنوی خود نیز دقت و برای آن تلاش کنند. بخشی از حفظ مالکیت معنوی آنها به انواع قراردادهایی که می‌بندند برمی‌گردد.
انواع قراردادهای همکاری و سرمایه‌گذاری
مهم‌ترین مسئله هر استارتاپی قراردادهای همکاری در سطوح مختلف است؛ مانند قراردادهای میان بنیانگذاران و شرکا، مدیران اصلی و میانی، سرمایه‌گذاران، اعطای نمایندگی و شعبه، همکاری کارمندان و پیمانکاران.
درباره مشکلات حقوقی قراردادها در استارتاپ‌ها حرف و نکته خیلی زیاد است! در اینجا به چند مورد اشاره می‌شود اما قبل از بستن هر قراردادی لازم است که با متخصص قرارداد باسابقه در حوزه استارتاپی گفتگو شود و اصلأ به نمونه قراردادهای اینترنتی یا شرکت‌های مشابه اکتفا و استفاده نشود.
- وضعیت حقوقی و سوء‌پیشینه
برای انعقاد قرارداد بویژه با هم‌بنیانگذاران، شرکا، سرمایه‌گذاران، مدیران اصلی و نمایندگی‌ها و شعب، چه اشخاص حقیقی و چه اشخاص حقوقی، حتماً به سابقه حقوقی و کیفری آنها دقت کنید که دچار عواقب گاه جبران‌ناپذیر آن نشوید.
- قرارداد عدم رقابت و افشای اطلاعات
با هم‌بنیانگذاران، شرکا و مدیران و همه کارمندان، باید قرارداد عدم رقابت و افشای اطلاعات منعقد گردد تا از انتشار اطلاعات محرمانه و حیاتی استارتاپ، جذب نیروهای تربیت‌شده و باتجربه توسط رقبا و… جلوگیری شود و در صورت اتفاق راه جبران خسارات و… باز باشد.
- حقوق و تعهدات بنیانگذران
در ابتدای راه‌اندازی استارتاپ، معمولاً میان بنیانگذران و شرکا رفاقت و همکاری بیشتر از نیمه و انتهای راه هست و به همین دلیل بعضی‌ها به اصل بستن قرارد یا امضای یک قرارداد دقیق و شفاف و صریح بی‌توجه هستند و بعد از رشد و بلوغ استارتاپ گرفتار همین بی‌توجهی می‌شوند.
- قراردادهای سرمایه‌گذاری
قراردادهای سرمایه‌گذاران و روشن بودن سهم‌ها و شروط، یکی از چالش‌های مهم استارتاپ‌هاست؛ چون گاهی سرمایه‌گذاران تمایل دارند قراردادهای یک.جانبه و با منفعت بیشتر برای خودشان ببندند. اگر به این مسئله دقت نشود مشکلات فراوان و جدی پیش روی بنیانگذاران استارتاپ خواهد بود.
- مرجع حل اختلاف و داوری
در همه قراردادها لازم است مرجع حل اختلاف برای انواع اختلاف‌ها و نوع داوری پیش.بینی شود تا بیشتر آنها قبل از دادگاه حل و فصل شود و زمان، انرژی و هزینه زیادی را به استارتاپ تحمیل نکند.
امور مالیاتی و بیمه تأمین اجتماعی
با ثبت شرکت در سازمان اسناد و املاک کشور، پیش‌ثبت‌نام و تشکیل پرونده اولیه امور مالیاتی و بیمه تامین اجتماعی به صورت خودکار و الکترونیکی انجام می‌پذیرد. به هرحال، صاحبان کسب‌وکارهای نوپا نباید درباره مالیات و بیمه و تکالیف و حقوقی قانونی خویش بی‌توجه و بی‌تفاوت باشند و آن را پست گوش بیندازند که گاهی مهلت‌های قانونی را از دست می‌دهند و مجبور به پرداخت جریمه نقدی و… می‌شوند.
حریم خصوصی کاربران و سلب مسئولیت از اقدامات آنها
اگر استارتاپ حضور و فعالیت کاربران را در فضاهای مختلف اجتماعی و مجازی خود پذیرفته و مجاز شمرده است باید برای حفظ حریم خصوصی آنها و نیز سلب مسئولیت درباره اقدامات و محتواهای غیرمجاز و غیرقانونی آنها اقدامات کافی را انجام دهد. یکی از آنها قوانین و شرایط استفاده است که لازم است با نظارت کارشناسان حقوقی مرتبط با فعالیت‌های استارتاپ آماده و منتشر گردد.
در پایان تأکید می‌شود که اگر استارتاپی دارید که در فضای الکترونیکی فعالیت بازرگانی و تجاری دارد حتماً به قوانین تجارت الکترونیکی توجه کنید. همچنین از امتیازات عضویت در پارک علم و فناوری و مراکز مشابه استفاده کنید.
و آخرین نکته اینکه برای موضوع پر اهمیت و پر چالش استارتاپ، فقط از [[وکلا و حقو‌قدانان متخصص و کارکشته]] کمک بگیرید.
استارتاپ انواع مختلفی دارد و شرکت‌های دانش‌بنیان از آن جمله‌اند که دانشگاه را به صنعت پیوند می‌زنند. همه استارتاپ‌ها در آغاز راه و تأسیس، در میانه راه و رشد و نیز در مرحله بلوغ و توسعه همواره با موانع و سختی‌های مختلفی ازجمله مشکلات حقوقی روبرو هستند و به همین دلیل لازم است از ابتدا تا انتها از مشاوره تلفنی یا مشاوره آنلاین با کارشناسان حقوقی در زمینه‌های مختلف کمک بگیرند.
