دوپینگ آیا فقط به مصرف مواد نیروزا مربوط می‌شود؟ آیا ایران به قوانین بین‌المللی دوپینگ متعهد است؟ آیا فقط دوپینگ عمدی و آگاهانه جرم است و مجازات دارد یا شامل دوپینگ ناآگاهانه و سهوی هم می‌شود؟ آیا مجازات دوپینگ فقط برای ورزشکاران است یا دامن دیگر دست‌اندرکاران ورزشی را هم می‌گیرد؟ گفتنی است که فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی «زورافزایی» را برای واژه دوپینگ انتخاب کرده است.
قوانین و مقررات بین‌المللی دوپینگ
دوپینگ خلاف روح ورزش و ارزش‌های آن است؛ چون از نتایج ورزش حفظ سلامتی بدنی و تعالی روحی فردی و جمعی است. همچنین ورزشکاران برای بعضی از مردم الگو هستند یا به آنها و زندگی شخصی و حرفه‌ای آنها علاقه و توجه دارند. در مقابل، پدیده دوپینگ به سلامتی بدنی و روانی ورزشکار آسیب می‌زند و گاهی شاهد سکته قلبی یا مغزی یا مرگ آنها هستیم، باعث محروم شدن او از ورزش می‌شود و اگر ورزشکار ملی باشد و از مسابقات رسمی ملی یا بین‌المللی محروم شود یا مدالی را از دست دهد برای جامعه ملی و ورزشی سخت و سنگین است. اثرات مخرب دوپینگ به ورزش، اجتماع و… باعث تشکیل «کنوانسیون بین المللی یونسکو علیه دوپینگ در ورزش» در اکتبر سال ۲۰۰۵ میلادی شد. سپس دولت‌ها نیز بر اساس ساختار قانونی خود به این کنوانسیون ملحق شدند و مجموعه قوانین و آیین‌نامه‌ها و استانداردهای آن را پذیرفتند.
الحاق ایران به کنوانسیون بین‌المللی مبارزه با زورافزایی
لایحه ماده واحده الحاق ایران به کنوانسیون بین‌المللی دوپینگ از سوی دولت در سال ۱۳۸۷به مجلس ارائه شد و در نهایت در مهر سال ۱۳۸۸ به تصویب مجلس و تأیید شورای نگهبان رسید. در آن مصوبه، فهرست اعمال ممنوعه سال ۲۰۰۵ میلادی آئین‌نامه جهانی مبارزه با زورافزایی، شرایط اعطاء مجوز استفاده از داروهای ممنوعه برای درمان، مجموعه مقررات و آئین نامه‌های جهانی مبارزه با زورافزایی، مجموعه استاندارد بین‌المللی برای آزمایشگاه‌ها و نمونه‌گیری پذیرفته شد. اکنون نیز ایران عضو این کنوانسیون است و ورزشکاران باید به جدیدترین قوانین و آیین‌نامه‌های آن پایبند باشند.
دوپینگ ورزشی چیست؟
دوپینگ استفاده ورزشکار «سالم» از یک یا چند «ماده» یا «روش ممنوعه» برای «افزایش کارایی ورزشی» است. هدف اصلی از دوپینگ کسب رتبه‌های برتر مسابقات و به دست آوردن امتیازات مادی و معنوی آن است. گاهی تنها خود ورزشکار برای دوپینگ اقدام می‌کند و گاهی با اطلاع و برنامه مسئولان حتی در سطح دولت‌ها انجام می‌شود. بر پایه گزارش‌ها بیشترین آمار مصرف مواد نیروزا و ممنوع در رشته‌های ورزشی وزنه‌برداری، دومیدانی، بدن‌سازی، کشتی و فوتبال بوده است.
شرایط اصلی جرم دوپینگ
با توجه به تعریف دوپینگ و کلمات کلیدی آن (که داخل گیومه گذاشته شده است)، به چند مسئله حقوقی و اصلی تحقق جرم دوپینگ اشاره می‌کنیم.
- ۱. مصرف دوپینگی یا درمانی
مصرف مواد ممنوعه، برای ورزشکار سالم و با هدف افزایش کارایی، دوپینگ و جرم است اما اگر ورزشکار بیمار است و باید از داروهای ممنوع مصرف کند از معافیت درمانی دوپینگ برخوردار است که البته باید به تشخیص و تأیید پزشک متخصص ورزشی، ستاد ملی مبارزه با دوپینگ و کمیته ضد دوپینگ فدراسیون جهانی آن رشته برسد. برای این معافیت درمانی سه شرط وجود دارد:
الف. اگر ورزشکار داروی ممنوعه را مصرف نکند سلامتی‌اش به خطر می‌افتد.
ب. برای آن، داروی جایگزین دیگری وجود ندارد.
ج. مقدار مصرف درمانی به اندازه‌ای باشد که باعث افزایش کارایی ورزشکار نشود.
- ۲. دوپینگ آگاهانه یا ناآگاهانه
تشخیص و فرق گذاشتن میان مصرف مستقیم و عمدی با مصرف غیر مستقیم و اشتباهی مواد زورافزا با هیچ ابزاری به صورت قطعی ممکن نیست. به همین دلیل طبق قوانین کنوانسیون مبارزه با دوپینگ، اگر ماده غیرمجاز در نمونه آزمایشگاهی دیده شود دوپینگ شناخته می‌شود و انکار ورزشکار یا حسن سابقه او تأثیری ندارد. به همین دلیل ورزشکاران و همه دست‌اندرکاران ورزشی باید متوجه این موضوع باشند و از دوپینگ غیرمستقیم جلوگیری کنند. البته مواردی از دوپینگ جزو دوپینگ ناآگاهانه قرار دارد و مجازات آن سبک‌تر از دوپینگ آگاهانه است که در قسمت مجازات دوپینگ می‌خوانید.
- ۳. فهرست مواد ممنوعه و میزان مصرف
هر ساله فهرست مواد ممنوع و غیرمجاز توسط آژانس جهانی ضد دوپینگ به‌روزرسانی و اطلاع‌رسانی می‌شود و چون خود ورزشکار کاملآ مسئول اعمال خود است باید از آن موارد باخبر باشد و اظهار جهل و ناآگاهی پذیرفته نمی‌شود و از مسئولیت او کم نمی‌کند. همچنین هر مقدار میزان مصرف مواد نیروزا و ممنوع جرم است و مجازات دارد. در این موارد مشورت با یک وکیل آگاه به شرایط می تواند به پرونده فرد کمک کند.
- ۴. روش ممنوع دوپینگی
دوپینگ فقط مصرف مواد زورافزا نیست، بلکه استفاده از روش‌هایی که باعث افزایش عملکرد ورزشکار شود نیز دوپینگ و جرم است. یکی از این روش‌ها دوپینگ خونی است. در این روش خون ورزشکار بیرون از بدن نگهداری می‌شود و پیش از مسابقه به وی تزریق می‌شود تا باعث افزایش هموگلوبین خون و حمل اکسیژن توسط خون و در نهایت موجب افزایش قدرت استقامتی ورزشکار شود. این روش بیشتر در رشته‌های اسکی، دوی ماراتن، دوچرخه‌سواری شایع است.
مجازات دوپینگ
برای جرم دوپینگ از سوی کنوانسیون بین‌المللی ضد دوپینگ مجازات‌هایی تصویب شده است و ملت‌ها و دولت‌ها از آن حمایت می‌کنند. طبق قوانین ضد دوپینگ، در هر مسابقه یا رویداد ورزشی از همه ورزشکاران آزمایش دوپینگ گرفته می‌شود و از مقام‌های اول تا چهارم نیز پس از کسب این نتیجه آزمایش دوپینگ صورت می‌گیرد.
- مجازات‌های دوپینگ آگاهانه
اثر بعضی از مواد ممنوعه آشکار و روشن است و در فهرست داروهای غیرمجاز نیز نام برده شده‌اند. مصرف این مواد مانند استروئیدهای آنابولیک، داروهای ادرارآور، هورمون‌های پپتیدی، گلیکو پروتئینی و آنالوگ‌های آنها، جزو دوپینگ آگاهانه شناخته می‌شوند و مجازات آن چنین است:
الف. اولین ارتکاب: ۲ تا ۴ سال محرومیت از شرکت در مسابقات رسمی.
ب. دومین ارتکاب: محرومیت مادام‌العمر از شرکت در مسابقات رسمی.
- مجازات‌های دوپینگ غیر آگاهانه
مواردی که در فهرست دوپینگ آگاهانه قرار ندارند جزو دوپینگ ناآگاهانه محسوب می‌شوند و مجازات آن چنین است:
الف. اولین تخلف: ۳ تا ۶ ماه محرومیت از شرکت در مسابقات رسمی.
ب. دومین تخلف: ۲ سال محرومیت از شرکت در مسابقات رسمی.
ج. سومین تخلف: محرومیت مادام‌العمر از شرکت در مسابقات رسمی.
- مجازات‌های مشترک
یک دسته مجازات مشترک نیز برای هر دو دوپینگ آگاهانه و غیر آگاهانه وجود دارد:
الف. ممنوعیت برای شرکت در مسابقات بین‌المللی یا ملی.
ب. محرومیت از شرکت در همایش‌های بین‌المللی و رسمی ورزشی.
ج. محرومیت از موقعیت‌ها و مشاغل ورزشی؛ مانند داوری، مربیگری، مشاوره، ریاست یا مسئولیت ورزشی.
د. پس گرفتن هرگونه مقام، مدال، ترفیع و عناوینی که ورزشکار هنگام دوپینگ یا پس از آن به دست آورده است.
- مجازات‌های اشخاص دیگر
اگر اشخاص حقیقی (مانند مربی، پزشک و مدیر تیم) یا حقوقی (مانند فدراسیون و باشگاه ورزشی) در دوپینگ ورزشکار نقش داشته باشند، به میزان علت و سبب بودن مسئولیت دارند و برای آنها مجازاتی در نظر گرفته می‌شود. برای مثال، اگر ورزشکار تحت فشار و اجبار جدی مربی و از روی اکراه مواد ممنوعه را مصرف کند و دچار آسیب جسمی و روحی شود، آن مربی نیز مسئولیت دارد. مجازات‌های اشخاص حقوقی معمولاً جریمه‌های مالی است.
مشکلات حقوقی و ورزشی خود را با کارشناس یا وکیل با سابقه در امور ورزشی بنیاد وکلا در میان بگذارید تا از مسیر قانونی به بهترین نتیجه برسید.
