وقتی که صحبت از وصیت به میان می آید، عموم مردم تصور می کنند که حتما باید مالی از طرف متوفی به کسی که وصیت به نفع او شده است انتقال داده شود. اما بیان این نکته کاملا ضروری است که وصیت کردن تنها محدود به مورد مذکور نیست. چرا که متوفی، می تواند علاوه بر موارد فوق انجام امر یا اموری را برای بعد از مرگ خود بر دوش فرد یا افراد دیگری قرار بدهد و آنها ملزم به انجام نیات او شوند.
با توجه به آنچه بیان شد ، وصیت را می توان شامل دو نوع وصیت دانست: وصیت عهدی و وصیت تملیکی، که در قانون مدنی احکام راجع به این دو نوع وصیت پیش بینی گردیده است. به عبارتی ساده تر می توان گفت: هر شخصی می تواند نسبت به اموال، دارایی ها و برخی تکالیف و واجبات دینی و اخلاقی خاص خود، برای بعد از فوت تعیین تکلیف نماید. اما آیا این موضوع از نظر قانونی امکان پذیر است؟ در این مقاله سعی خواهد شد به شرایط قبول یا پذیرش وصیت توسط وراث یا موصی له نگاهی کامل بیندازیم. همراهمان باشید.
اقسام وصیت:
همانگونه که ذکر شد وصیت ۲قسم است :
- وصیت تملیکی :وصیت تملیکی به این معنا است که متوفی اموالی را برای بعد از فوت خود به شخص یا اشخاص دیگری تملیک می کند. به فرد وصیت کننده ، موصی، فردی که به نفع او وصیت شده باشد را موصی له، و مالی که مورد وصیت قرار گرفته است را موصی به می نامند.
وصیت تملیکی خود دارای ۲نوع تقسیم بندی است:
وصیت تملیکی خاص: در این نوع وصیت، موصی لهم آن، یعنی افرادی وصیت به نفع آنها شده ، افراد خاصی هستند. لذا چنین وصیتی حتما نیاز به قبول موصی لهم خواهد داشت .
وصیت تملیکی عام: این نوع وصیت، وصیتی است که موصی لهم آن عام بوده یا شامل عموم مردم می شود. مثلا وصیت برای دانشجویان دانشگاه خاصی یا وصیت برای انجام امور خیریه به طور کلی یا وصیت برای ساختن مدرسه. در وصیت تملیکی عام نیازی به قبول موصی لهم وجود نخواهد داشت .
- وصیت عهدی: وصیت عهدی ایجاد تعهدی از سوی متوفی بر عهده فرد یا افرادی، برای بعد از مرگ است.
یعنی فردی برای بعد از فوت خود وصیتی کرده باشد مبنی بر اینکه نگهداری از فرزندان بی سرپرستش یا اداره اموال و داراییهایش و یا انجام امور دینی مانند نماز و روزه یا امور کفن و دفن را بر عهده اشخاص دیگری گذاشته یاشد.
در وصیت عهدی شخص وصیت کننده را موصی و شخصی را که بواسطه وصیت متعهد به انجام اوامر متوفی شده را وصی میگویند.
رد وصیت یا قبول آن در وصیت عهدی
طبق ماده ۸۳۴ قانون مدنی: در وصیت عهدی ، قبول شرط تحقق وصیت نیست، ولی وصی میتواند مادام که موصی در قید حیات است وصایت یا همان وصیت عهدی را رد کند و اعلام دارد که آن را انجام نخواهد داد و اگروصیت عهدی را قبل از فوت موصی رد ننماید، بعد از فوت موصی دیگر حق رد آن را ندارد حتی اگر جاهل بر وصایت بوده باشد. طبق ماده مذکور مشاهده میگردد که قبول یا رد وصیت عهدی صرفا در زمان حیات موصی ممکن است وبعد از مرگ، وصیت عهدی قبول شده محسوب میگردد و امکان رد آن ممکن نیست.
رد وصیت یا قبول آن در وصیت تملیکی
طرق قبول وصیت قبل از فوت موصی :
موصی میتواند هر زمان که اراده کند از وصیت خود رجوع نماید. حتی وقتی که، موصی له، موصی به را قبض و تصرف کرده باشد. بنابراین طبق ماده ۸۲۹ قانون مدنی، قبول موصی‌له قبل از فوت موصی، موثر نیست و موصی میتواند هر زمان از وصیت خود رجوع نماید. حتی در صورتی که موصی‌له مال را قبض کرده باشد.
- در وصیت تملیکی، اگر موصی له قبل از فوت موصی وصیت را رد کرده باشد بعد از فوت میتواند آن را قبول کند. اما در این حالت اگر بعد از فوت وصیت را قبول کرده باشد و موصی به را تحویل گرفته باشد دیگر نمیتواند وصیت را رد کند.
- اگر موصی له قبل از فوت وصیت را رد کرده باشد ، وصیت عهدی باطل نمی شود و شخص میتواند بعد از فوت وصیت را مجددا قبول کند.
طرق قبول وصیت بعد از فوت موصی :
- وقتی که موصی یا همان وصیت کننده، فوت کرده باشد و موصی له، وصیت را قبول کرده باشد ولی مال را تحت تصرف خود درنیاورده باشد، میتواند وصیت را رد نماید.
- زمانی که موصی فوت کرده باشد و موصی له وصیت را قبول کرده باشد و مال (موصی به) را تحویل گرفته وتصرف کرده باشد، دیگر امکان رد وصیت وجود ندارد.
تکلیف ورثه موصی، قبل از قبول یا رد موصی له
با استناد به ماده ۸۳۳ قانون مدنی، ورثه ی موصی تا زمانی که موصی له ، قبول یا رد خود را نسبت به مال وصیت شده به نفع او، اعلام نکرده است، نمی توانند موصی به را به تصرف خود درآوررد. ولی با این حال اگر تاخیر موصی له، مبنی بر قبول یا رد موصی به موجب ورود ضرر و یا خسارتی به ورثه گردد، ورثه میتواند به دادگاه مراجعه نمایند و موصی له را ملزم کنند تا تصیم خود را در سریعترین زمان ممکن بگیرد. مثلا اگر متوفی ثلث دارایی خود را که یک قطعه زمین است به نفع فرد خاصی وصیت کرده باشد و این فرد اعلام قبولی خود را نسبت به این عمل متوفی بیان نکند و از این تاخیر، سایر وراث نتوانند نسبت به مابقی ترکه یعنی دو سوم دیگر اقدامی انجام دهند، باید از طریق دادگاه الزام موصی له را به تعیین تکلیف مورد یاد شده خواستار شوند.
محروم کردن برخی وراث از ارث
برخی از اشخاص به گمان اینکه با فلان فرزند یا ورثه خود، اختلاف و مشکلات زیادی دارند و برای تحقیر یا آزار او، با تنظیم وصیت نامه ای او را از ارث محروم میکنند. این امر در قوانین حقوقی ما چه جایگاهی دارد؟
اگر فردی در وصیت خود چه کتبی چه شفاهی، ورثه را از ارث محروم کند وصیت وی صحیح نیست ، چه این وصیت بیش از ثلث ترکه باشد و چه کمتر از ثلث ترکه.
وصایای متعارض
اگر موصی دو وصیت کاملا در تعارض با یکدیگر بر جای بگذارد تکلیف وراث چیست؟
- اگر تقدم و یا تاخر در وصیت مشخص باشد، در این شرایط وصیت موخر یعنی آخرین وصیت قابل اجرا میباشد.
- اگر تاریخ یک وصیت نامه معلوم و مشخص باشد و تاریخ وصیت نامه دیگر مجهول باشد، بنابر اصل تاخر حادث، وصیت نامه ای که تاریخ آن مجهول و نامشخص است اجرایی می گردد.
- اگر تاریخ هردو وصیت نامه مجهول و نامشخص باشد، هردو وصیت نامه از درجه اعتبار ساقط است .
- اگر هردو وصیت نامه نیز در یک تاریخ تنظیم شده باشد، هردو وصیت از درجه اعتبار ساقط خواهد شد.
اوصاف موصی به
همانگونه که ذکر شد، وصیت صرفا نسبت به ثلث ترکه صحیح و نافذ بوده و وصیت زائد بر ثلث ترکه صحیح نمی باشد و طبق قانون غیرنافذاست. البته وراث می توانند وصیت زائد بر ثلث را اجازه کنند که در این حالت اگر بعضی از ورثه اجازه دهند، وصیت فقط به اندازه ی سهم آنها نافذ و صحیح خواهد بود.
نکته : ترکه، به مجموعه دارایی مثبت و منفی متوفی، شامل کلیه اموال، دارایی ها و حقوق مالی با کسر دیون متوفی در زمان فوت است نه در زمان وصیت.
قبول یا رد وصیت زاید بر ثلث
زمانی که موصی، به بیش ازیک سوم از اموالش وصیت می نمایند، این وصیت را زاید یا بیش از ثلث می نامند که احکام خاص خود را دارد .
در وصیت زاید بر ثلث قبول یا رد وراث بسیارمهم است.
- اگر وراث متوفی بعد از فوت موصی، وصیت بیش از ثلث را قبول نمایند، دیگر نمی توانند آن را رد کنند .
- اگر وراث متوفی بعد از فوت موصی، وصیت بیش از ثلث را رد کنند ، وصیت باطل می گردد ودر این حالت قبول بعد از رد نافذ نیست .
- اگر وراث متوفی قبل از فوت موصی، وصیت را رد نمایند بعد از فوت میتوانند آن را قبول کنند.
- اگر وراث متوفی قبل از فوت موصی، وصیت را قبول نمایند، بعد از مرگ موصی باز می توانند آن را رد کنند .
سخن آخر
مباحث ارث و وصیت در قانون مدنی یکی از پیچیده ترین مسائل حقوقی محسوب می شود که توصیه میگردد قبل از هرگونه اقدام در این خصوص با مشاورین و وکلای حقوقی در این حوزه مشورت و همفکری نمایید.
