اوصیا در قانون

تعدد اوصیاء

آیا در صورت تعدد اوصیا، باید مستقلا یا مجتمعا عمل نمایند؟

فرض اول: در صورتی که موصی قید نموده باشد که هر یک از اوصیاء می توانند مستقلا عمل نمایند.

فرض دوم: در صورتی که موصی قید نموده باشد که اوصیا باید مجتمعا عمل نمایند.

فرض سوم: در صورتی که موصی سکوت نماید.

استقلال اوصیاء

اگر اوصیاء دو یا چند نفر باشند می توانند کارها را به طور مستقل انجام دهند و عمل آنها نافذ است. در صورت تعارض، عمل وصی اول نافذ است. آیا در صورت فوت یکی از اوصیاء، شخص دیگری جانشین وی می شود؟ خیر.

آیا اوصیایی که باید به طور مستقل عمل نمایند می توانند مجتمعا کارها را انجام دهند یا خیر؟ بله، البته در صورتی که نظرات ایشان با یکدیگر متعارض نباشد.

استقلال اوصیاء

در صورتی که اجتماع اوصیا نهی شده باشد ولی آنها به این امر اقدام نمایند تکلیف چیست؟ عده ای از فقها این امر را باطل دانسته اند، لیکن گروهی دیگر معتقدند عمل آنها صحیح است.

هر چند برخلاف توصیه موصی اقدام نموده اند. اگر شرط استقلال شده باشد ولیکن آنها کار را بین خود تقسیم نمایند تکلیف چیست؟ خیر.

اجتماع اوصیا

در صورت فرض اجتماع، اگر یکی از اوصیا مستقلا عمل نماید، عمل وی فضولی محسوب می گردد. در صورت فوت یکی از اوصیا طبق مواد قانونی در باب وقف، حاکم شخص دیگری را جانشین وی می نماید.

در صورتی که یکی از اوصیاء به هر دلیلی نتواند امور وصایت را انجام دهند تکلیف چیست؟ به استناد ماده ۱۱۸۷ ق.م. حاکم شخصی را موقتا جانشین وی می نماید.

سؤال

آیا براساس کهولت و ... سمت وصی زائل می گردد یا خیر؟ عده ای از فقها بر این نظرند که سمت وصی زائل می شود.

قانون مدنی در این باب نظری ندارد. اگر وصی دیوانه و مجنون گردد، حاکم یک نفر امین را تعیین می نماید که امور را اداره نماید تا زمانی که وصی افاقه گردد.

ماده ۸۵۵ ق.م.: موصی می تواند چند نفر را به نحو ترتیب وصی معین نماید، به این طریق که اگر اولی فوت کرد دومی وصی باشد و اگر دومی فوت کرد سومی باشد و هکذا.

انتخاب جانشین از طرف وصی

آیا وصی می تواند شخص دیگری را با عنوان وصی جانشین خود نماید؟

• فرض اول: موصی اختیار انتخاب جانشین را به وصی داده باشد (ماده ۱۱۹۰ ق.م.).
• فرض دوم: موصی به صراحت وصی را از انتخاب جانشین منع نموده باشد.
• فرض سوم: موصی سکوت کرده باشد. مواد قانون مدنی در صورتی که موصی سکوت کرده باشد، مطلبی بیان ننموده است ولی با توجه به نفس وصایت، وصی حق تعیین وصی را ندارد.

وصی در حکم امین

وصی در حکم امین است. ید وصی نسبت به اموال و امور مورد وصیت امانی است. در مورد عقد وصیت به لحاظ شرعی و قانونی نظارتی مدنظر نیست.

ضم امین

ماده ۸۵۹ ق.م.: وصی باید بر طبق وصایای موصی رفتار کند، والا ضامن و منعزل است.

ماده ۷۹ ق.م.: واقف یا حاکم نمی تواند کسی را که در ضمن عقد وقف، متولی قرار داده شده است عزل نماید، مگر در صورتی که حق عزل شرط شده باشد و اگر خیانت متولی ظاهر شود، حاکم ضم امین می کند.

نکات

1. وصی نمی تواند وصایت را به دیگری تفویض نماید. در صورتی که وصی حق واگذاری امور را به وکیل یا نماینده داشته باشد و برخلاف این نظر عمل نماید، عقد وکالت باطل است و هر دو ضامن هستند.
2. طبق قوانین، موصی می تواند ناظر تعیین نماید (ماده ۸۵۷ ق.م.).

ناظر

طبق ماده ۸۵۷ ق.م.: موصی می تواند یک نفر را برای نظارت در عملیات وصی معین نماید. حدود اختیارات ناظر به طریقی خواهد بود که موصی مقرر داشته است یا از قراین معلوم شود.

سمتی که به ناظر واگذار می شود همانند سمت وصی است ولیکن حدود اختیارات ناظر در حد نظارت و حدود اختیارات وصی در حد دخالت است.

اقسام وصایت

وصایت بر اشخاص: شخصی وصی دیگری می شود و کارهای وی را به عهده می گیرد.

ولایت بر مجنون یا سفیه بر دو گونه است:

1. ولایت قهری
2. ولایت حکومتی؛ در صورتی که پدر یا جد پدری بر شخص مجنون یا سفیه ولایت دارد که جنون یا سفاهت وی متصل به زمان بلوغ باشد.

وظایف وصی

تعیین مطلق وصی، اداره تمام امور مربوط به صغار از وظایف وصی است. مادر حق ولایت بر فرزند خود ندارد، در نتیجه نمی تواند وصی انتخاب نماید. ممکن است مادر وصیت نماید که مال وی در اختیار وصی باشد (ثلث مال) و پس از آنکه فرزند به سن بلوغ رسید به وی تملیک نماید.

طبق ماده ۱۱۸۹ ق.م، هیچ یک از پدر و جد پدری نمی تواند با حیات دیگری برای مولی علیه خود وصی معین کند. آیا هر یک از پدر و جد پدری می توانند در زمان حیات دیگری وصی تعیین نمایند؟ نظر اول این است که وصایت صحیح است. نظر دوم این است که وصایت باطل است. نظر سوم این است که وصایت نسبت به اداء دین طفل صحیح است.

طبق ماده ۱۱۸۹ ق.م: پدر یا جد پدری در حیات دیگری نمی توانند برای مولی علیه وصی معین نمایند. با توجه به انصاف قضایی: اگر جد یا جد پدری در حیات دیگری وصیت نمایند، این وصیت در صورت فوت دیگری صحیح است. اگر طفل دارای پدر یا جد پدری باشد و یکی از آنها محجور شوند، ولایت قانونی وی ساقط می شود.

طبق ماده ۱۱۹۰ ق.م.: ممکن است پدر یا جد پدری به کسی که به سمت وصایت معین کرده اختیار تعیین وصی بعد از فوت خود را برای مولی علیه بدهد.

وظایف وصی نسبت به موصی علیه

مقصود از نگهداری و تربیت مولی علیه، آن چیزی است که مربوط به وی می شود.

طبق ماده ۱۱۷۱ ق.م.: در صورت فوت یکی از ابوین حضانت طفل با آنکه زنده است خواهد بود، هر چند متوفی پدر طفل بوده و برای او قیم معین کرده باشد. در صورتی که وصیت مطلق باشد اداره اموال مولی علیه، بر عهده وصی است مگر اینکه استثنا شده باشد.

وصایت بر اموال

اموال به دو دسته تقسیم می شوند:

1. اموالی که مورد وصیت یا دین متوفی است.
2. اموالی که مورد وصیت قرار نگرفته حق وراث است. ممکن است موجباتی فراهم گردد که وصی دخالت در امور نماید و دیون متوفی را پرداخت نماید. پرداخت دیون، مقدم بر سهم وراث است.

اگر ورثه با اجازه وصی، دیون متوفی را پرداخت نمایند، دیگر حق رجوع به وصی را ندارند. اگر موصی وصیت نموده باشد که وصی حق دخالت در اموال وی را در جهت پرداخت دیون دارد، ولی ملزم به انجام وظایف محوله است. اگر ورثه از محل ماترک، دیون را پرداخت نمایند، وصی حق اعتراض ندارد.