انحصار وراثت

همه چیز درباره وصیت نامه

انواع وصیت چیست؟

انواع وصیت و ماهیت آنها یکی از مهمترین موضوعات حقوقی است. و آشنایی با این عمل و مقررات قانونی مربوط به آن می‌تواند ما را در حل بسیاری از اختلافات مطرح در دادگاه یاری کند.

از طرفی از جمله مهمترین موضوعاتی که در دین اسلام هم نسبت به آن تاکید فراوانی شده است، عمل وصیت کردن است.

 وصیت از ریشه وصی و در معنای لغوی آن به معنای عهد، فرمان دادن، سفارش کردن، و پرداختن به امور متوفی است و در اصطلاح حقوقی بدین معناست که یک فرد تکلیف امور مالی و غیرمالی خود را برای بعد از فوتش معلوم و مشخص کند، تا بازماندگان او بعد از فوت، دچار مشکل نشوند و از طرفی امور خودش  نیز سر و سامان پیدا کند و اگر بدهی نیز داشته باشد بدهی‌هایش پرداخت شود.

ما نیز در این نوشتار قصد داریم به بررسی وصیت، انواع وصیت و مسائل مربوط به آن بپردازیم.

 وصیت چیست؟

افراد تا زمانی که در قید حیات هستند و زندگی می‌کنند این امکان را دارند که در اموال و دارایی‌های خود تصرف کنند، اما پس از فوت دیگر نمی‌توانند در اموال و دارایی‌های خود تصرف کنند و این اختیار از آن ها سلب می‌شود.

در حالی که ممکن است در طول حیات فرد خواسته‌ها و اهدافی داشته باشد و به آنها دست نیافته باشد، به همین خاطر در عالم حقوق عملی پیش‌بینی شده است که به موجب آن یک فرد بتواند امور مالی و غیرمالی خود را برای بعد از فوتش سازماندهی کند؛ به این عمل وصیت می گویند.

ارکان وصیت

برای آشنایی بهتر و موثرتر با وصیت لازم است که با ارکان آن آشنا شویم.

بدین منظور ما در وصیت سه رکن داریم:

  1. موصی
  2. موصی له در وصیت تملیکی ووصی در وصیت عهدی
  3. موصی به

موصی، به کسی گفته می‌شود که عمل وصیت را انجام می‌دهد و برای انجام تصرفات مالی و غیرمالی بعد از مرگش وصیت می کند.

رکن دوم وصیت موصی له است و موصی له به کسی گفته می‌شود که به نفع او وصیت می شود.

رکن سوم نیز موصی به است و موصی به، به مال مورد وصیت گفته می‌شود.

انواع وصیت

وصیت به دو نوع وصیت تملیکی و وصیت عهدی تقسیم می شود.

وصیت تملیکی

وصیت تملیکی یکی از انواع وصیت است.

وصیت تملیکی به این معناست که کسی عین یا منفعتی از مال خود را برای زمان بعد از مرگش به دیگری رایگان تملیک کند.

در واقع این وصیت به فرد کمک می کند که تکلیف اموال خود را برای بعد از مرگ معین کند؛ برای مثال ، آنها را برای ساخت مسجد، مدرسه یا خیریه اختصاص دهد.

در این وصیت به شخصی که وصیت می کند، موصی به شخصی که وصیت به نفع او انجام شده، موصی له و به مورد وصیت موصی به گفته می‌شود.

در وصیت تملیکی برای اینکه مورد وصیت به تملیک موصی له دربیاید قبول لازم است؛ یعنی موصی له باید وصیتی را که به نفع او شده است قبول کند؛ برای مثال اگر موصی خانه‌اش را به نفع فرزندش وصیت کرده است فرزند باید وصیت را قبول کند تا خانه به تملک او در بیاید.

نکته قابل توجه این است که قبول موصی له نیز باید پس از فوت موصی ملاک عمل قرار گیرد؛ زیرا قبل از فوت حتی اگر وصیت را قبول کند، ممکن است که وصیت کننده از وصیت خود رجوع کند، پس ملاک ما برای تحقق وصیت قبول موصی له پس از فوت موصی می باشد.

از طرفی اگر موصی له قبل از فوت موصی مورد وصیت را رد کند بعد از درگذشت فرد می‌تواند آن را قبول کند و اگر پس از فوت موصی وصیت را قبول کند، دیگر نمی تواند آن را رد کند.

اگر موصی له قبل از فوت موصی وصیت را قبول کند و وصیت کننده نیز در زمان حیاتش از وصیت رجوع کند، دیگر لازم به قبول مجدد پس از فوت او نمی باشد. 

اگر وصیت برای امور عام‌المنفعه مانند وصیت به فقرا و مساکین باشد، قبول وصیت از طرف آنها شرط نیست؛ همچنین در صورت وصیت بر فرد صغیر و مجنون رد و قبول وصیت بر عهده ولی او خواهد بود.

تا زمانی که موصی له وصیت را قبول نکرده است و در مورد آن دچار شک و تردید شده ورثه نمی‌توانند در اموال تصرف کنند ولی اگر تصمیم موصی له طولانی و باعث ضرر و زیان به اموال وورثه شد ، حاکم (قاضی) می تواند موصی له را اجبار کند که هرچه سریع تر تصمیم خود را مبنی بر رد یا قبول وصیت اعلام کند.

وصیت عهدی

وصیت عهدی نیز یکی از انواع وصیت است. وصیت عهدی به این معناست که شخصی برای بعد از فوتش یک یا چند نفر را مامور انجام کارها و تصرفاتی نماید؛ مثل اینکه شخصی را وصی خود قرار دارد تا بعد از فوت او بدهی هایش را پرداخت کند.

در وصیت عهدی شخصی را که به موجب وصیت به عنوان ولی بر صغیر یا بر کارهای دیگر انتخاب شده است وصی می‌گویند.

پس در وصیت عهدی وصیت کننده فرد یا افرادی را برای اداره اموال خود و یا سرپرستی فرزندانش بعد از مرگ تعیین می کند و مسئولیت انجام آن ها را به او می سپارد.

تا چه مقدار از اموال را می توان وصیت کرد؟

وصیت کننده (موصی) نمی تواند نسبت به همه اموال خود تصمیم بگیرد و آن را به نفع دیگری وصیت کند.

یا اینکه به بعضی از وراث خود کمتر و به برخی بیشتر ببخشد. یا برخی از وراث را از ارث محروم کند. بلکه فقط می‌تواند تا یک سوم اموال خود را وصیت کند .

اگر وصیت نامه ای تنظیم شد که در آن کل اموال فرد به نفع یکی از وراث وصیت شده بود، آن وصیت، تنها نسبت به یک سوم اموال صحیح است و مازاد بر یک سوم در صورتی صحیح و نافذ است که سایر ورثه با آن موافقت کنند. پس وصیت بیش از ثلث ترکه نافذ نمی باشد.

همانطور که میدانید برای اینکه وصیت به نحو صحیح انجام شود و آثار حقوقی خاصی بر آن بار شود لازم است که شرایطی داشته باشد.

در ادامه به تفکیک به بررسی این شرایط می پردازیم.

شرایط موصی

کسی که وصیت می‌کند باید اهلیت داشته باشد به این معنی که مجاز به تصرف در اموال خود باشد و به سن قانونی رسیده باشد.

از طرفی وصیت کننده می تواند از وصیت خود برگردد و یا پس از اینکه وصیتی کرد بعد از آن وصیت دیگری نماید، که در این صورت وصیت دوم مورد پذیرش است و وصیت دوم اجرا می‌شود.

اگر فرد دست به خودکشی و اعمالی بزند که باعث جراحت و از بین رفتن او شود و پس از آن وصیت کند، اگر بر اثر این آسیب زدن به خود فوت کند، وصیت انجام شده باطل است و هیچ اثر حقوقی بر آن بار نمی‌شود؛ چرا که وصیت با سوء نیت انجام شده است.

شرایط موصی له

موصی له کسی است که برای او و به نفع او وصیت شده است؛ لذا باید موجود باشد تا بتواند مالک منافع یا عینی شود که برای او وصیت شده است.،به همین خاطر نمی توان به نفع شخصی که فوت کرده است یا هنوز به دنیا نیامده است و صیتی انجام داد.

با همین استدلال جنین نیز باید زنده متولد شود تا وصیت برای او صحیح باشد.

اگر کسی جنینی را عمدا سقط کند تا وصیت انجام شده به او نرسد، در این صورت اموال به وراث  جنین که همان پدر و مادر و یا سایر افراد خانواده او هستند می رسد.

شرایط وصی

وصیت کننده می تواند یک یا چند وصی را برای انجام وصیت خود تعیین کند. و در صورت تعدد وصی آنها باید مجتمعا به وصیت عمل کنند؛ یعنی تصمیم ها به اشتراک گذاشته شود، با هم تصمیم بگیرند و با هم و با موافقت یکدیگر انجام دهند، در این حالت عمل یکی از آن ها بدون موافقت دیگران نافذ نیست.

در صورتی هم که چند وصی تعیین شده اند ولی وصیت کننده قید کرده است که هرکدام مستقلا تصمیم بگیرند و عمل کنند، در این حالت هر کدام از آن ها باید به تنهایی مورد وصیت را انجام دهد.

شرایط موصی به

همان طور که گفتیم موصی به همان مالی است که مورد وصیت قرار گرفته است.

این مال باید مالیت و منفعت عقلایی داشته باشد؛ یعنی چیزی باشد که قابل ارزش گذاری باشد و در نزد عرف نیز برای آن منفعتی متصور شده باشد، مثلا پشه ای را که در هوا پرواز می کند، نمی توان به ملکیت دیگری در آورد و از طرفی مال مورد وصیت باید حتما ملک وصیت کننده باشد و شخص نمی تواند اموال دیگری را برای خود وصیت کند.

همچنین وصیت باید تا یک سوم اموال انجام شود و بیشتر بر آن منوط بر تنفیذ وراث است.

انواع وصیت نامه ونحوه تنظیم آن

وصیت و نحوه تنظیم آن از اهمیت زیادی برخوردار است؛ چرا که ممکن است اشخاص بخواهند برای بعد از خودشان و اداره اموال و دارایی ها بعد از فوت خود تعیین تکلیف نمایند و اداره آنها را به شخصی بسپارند  بنابراین آشنایی با نحوه تنظیم آن از اهمیت زیادی برخوردار است.

گذشته از این در دین اسلام نیز وصیت بسیار مورد سفارش قرار گرفته است؛ لذا آگاهی از آثار و شرایط تنظیم یک وصیت نامه و اینکه فرد تا چه میزان از اموالش را می تواند وصیت کند از اهمیت زیادی برخوردار است؛ زیرا مانع بروز اختلافات زیادی در بین افراد می‌شود و از طرح پرونده های زیاد در دادگاه ها خودداری می‌کند.

در همین راستا موسسه حقوقی فرهنگ تفاهم نیز با در اختیار داشتن وکلای دادگستری ،مشاورین حقوقی مجرب و با تجربه می تواند شما را در حل سوالات و معضلاتی که ممکن است در این زمینه به وجود آید یاری کند.

وصیت نامه چیست؟

وصیت عمل حقوقی است که به موجب آن شخص به طور مستقیم در اموال یا حقوق خود برای بعد از فوتش تصرف می‌کند.

وصیت نامه نیز سندی است که توسط فرد جهت تعیین تکلیف اموال و دارایی ها و یا انجام اموری برای بعد از فوتش تنظیم می شود.

 انواع وصیت نامه

انواع وصیت نامه یکی از مسائلی است که باید در رابطه با آن اطلاعات کاملی داشته باشیم؛ زیرا هریک از انواع وصیت نامه شرایط دارد که در صورت عدم رعایت آنها امکان بی اعتبار شدن  آن وجود دارد.

در قانون امور حسبی برای وصیت نامه ۳ شکل پیش بینی شده است؛ این سه شکل عبارتند از:

  1. وصیت نامه خود نوشت
  2. وصیت نامه رسمی
  3. وصیت نامه سری

هر سندی که خارج از این سه شکل باشد به عنوان وصیت نامه قابل پذیرش نیست. اگر اشخاص ذی نفع که همان ورثه هستند به وجود وصیت نامه اعتراف کنند دادگاه آن را رد نمی‌کند. وصیت نامه باید کتبی باشد تا بتوان در دادگاه مورد استناد قرار بگیرد.

با شهادت نمی توان وصیت را اثبات کرد؛ بنابراین وصیت شفاهی پذیرفته نمی شود.

وصیت نامه خود نوشت

یکی از انواع وصیت نامه وصیت خود نوشت است.

همان طور که از نام آن مشخص است وصیتی است که توسط خود شخص نوشته می‌شود و دارای تاریخ روز، ماه، سال، به خط خود شخص وصیت کننده است و به امضاء  او رسیده است.

وصیت نامه خود نوشت دارای فوائدی است ازجمله اینکه به وصیت کننده این امکان را می‌دهد که به طور پنهانی وصیت نامه اش را بنویسد و هزینه ای را هم نپردازد.

خطری که  این نوع از وصیتنامه دارد این است که ممکن است از بین برود و در معرض تحریف قرار بگیرد؛ لذا  اشخاص اگر اقدام به تنظیم وصیت نامه خود نوشته کرده اند باید آن را در محلی نگهداری کنند تا از دستبرد تحریف و از بین رفتن محفوظ بماند.

شرایط تنظیم

لازم است که وصیت نامه خود نوشت تماما به خط شخصی که می‌خواهد وصیت کند نوشته شود؛ بنابراین اگر کسی سواد خواندن و نوشتن ندارد نمی‌تواند این وصیت نامه را تنظیم کند و امکان دادن وکالت  به دیگری برای نوشتن این نوع از وصیت نامه نیز وجود ندارد؛ یعنی وصیت نامه تنظیم شده توسط وکیل را نمی‌توان وصیت نامه خودنوشت نامید.

داشتن تاریخ، روز، ماه، سال به خط موصی

امضای وصیت نامه، وصیت کننده حتما باید وصیت نامه را امضا کند و مهر یا اثر انگشت جایگزین امضا نمی‌شوند و این امضا معمولا در پایان وصیت انجام می‌شود ولی اشکالی ندارد که وصیت کننده امضا را در آغاز وصیت نیز درج کند، حتی امضا می‌تواند در پاکت وصیت نامه نیز درج شود. به شرطی که احراز شود پاک جزو وصیت نامه است.

اگر بعد از امضاء وصیت نامه تغییراتی در آن داده شود، در واقع به منزله یک وصیت نامه جدید است که باید مجدد امضا شود و تاریخ در آن قید شود وگرنه اعتبار وصیت نامه خودنوشت را نخواهد داشت.

اعتبار وصیت نامه خود نوشت

وصیت نامه خود نوشت سند عادی محسوب می شود؛ بنابراین وارثین و سایر اشخاص ذی نفع می‌توانند در اصالت آن اظهار تردید کنند؛ به این معنی که بگویند خط و امضا منتسب به وصیت کننده نیست.

در این صورت به عهده موصی له یعنی شخصی که به نفع او وصیت شده است می باشد که انتساب وصیت نامه به موصی را اثبات کند.

اگر به تاریخ وصیت و صحت آن اعتراض شود در این صورت کسی که ادعا دارد تاریخ وصیتنامه نادرست است یا تحریف شده است، باید این موضوع را در دادگاه ثابت کند.

کسی که وصیت نامه خود نوشت به آن سپرده می شود، باید بلافاصله بعد از اطلاع از تاریخ فوت موصی وصیت نامه را به دادگاه محل وقوع ترکه ارائه کند.

وصیت نامه سری

این نوع وصیت نامه ترکیبی از وصیت نامه خودنوشت و رسمی است؛ به این معنا که وصیت توسط موصی امضا و مهر می شود و سپس در اداره ثبت محل اقامت او یا محل دیگری که در آیین نامه وزارت دادگستری معین شده است، به امانت گذاشته می شود.

این وصیت نامه از این جهت ترکیبی از وصیت نامه رسمی و خود نوشت است که با وجود اینکه نزد مامورین  رسمی تنظیم شده است، اما باید به طریقی که برای امانت اسناد در قانون ثبت اسناد مقرر گردیده است، در اداره ثبت به امانت گذاشته شود.

شرایط تنظیم وصیت نامه سری

  • لازم نیست که وصیت نامه سری به خط موصی باشد یا تاریخ داشته باشد، بلکه فقط کافیست که به امضا  او برسد.

البته اگر وصیت کننده قدرت تکلم و حرف زدن نداشته باشد، در این صورت باید تمام وصیت نامه را به خط خود بنویسد و امضا کند و در حضور مسئول دفتر رسمی روی نوشته خود بنویسد که این  برگ وصیت نامه اوست و در این حال مسئول دفتر ثبت نیز باید روی پاکتی که وصیت نامه در آن است بنویسد که عبارت مذکور را موصی در حضور او نوشته است.

  • امکان تنظیم وصیت نامه توسط بی سوادان امکان‌پذیر نیست.
  • امضای موصی مهم ترین رکن این وصیت نامه است و مهر و اثر انگشت به هیچ وجه نمی‌تواند جانشین امضا شود.
  • وصیت نامه سری باید  لاک ومهر گردد و در لفافی پیچیده شود.
  • وصیت کننده باید وصیت نامه را به اداره ثبت محل خود ببرد و در حضور مسئول دفتر تاریخ تسلیم امانت را تماما با حروف قید کند این کار او در واقع اقرار به صحت وصیت می باشد.
  • مسئول دفتر باید تاریخ تقدیم سند را تایید کند و نمره ترتیب امانت را معین کند و پاکت یا لفاف را مهر کند و در دفتر مخصوص نام امانت گذار و تاریخ امانت و اسامی گواهان را قید کند و به موصی رسید بدهد.
  • وصیت نامه سری در عمل کمتر دیده می‌شود؛ زیرا دارای تشریفات پیچیده ای است و عدم رعایت این تشریفات نیز باعث بی اعتباری وصیت می شود.
  • کسی که می‌خواهد سند رسمی مصون از دسترسی باشد وصیت نامه رسمی را انتخاب می‌کند و کسانی که می‌خواهند وصیتشان مخفی بماند، وصیت نامه خود نوشت را انتخاب می‌کنند.

 وصیت نامه رسمی

یکی دیگر از انواع وصیت نامه، وصیت نامه رسمی وصیت نامه ای است که در دفتر اسناد رسمی تنظیم می‌شود و تابع تشریفات و مقررات اسناد رسمی است و اعتبار و رسمیت آن از وصیتنامه سری و خود نوشت بیشتر است.

 شرایط تنظیم وصیت نامه رسمی

وصیت نامه رسمی از آنجا که مثل اسناد رسمی  تلقی می‌شود؛ لذا تشریفات خاصی ندارد و مانند سایر اسناد رسمی تنظیم می‌شود و اعتبار آن هم  تابع همان شرایطی است که برای اسناد تنظیم شده در دفتر اسناد رسمی مقرر شده است.

اعتبار وصیت نامه رسمی

وصیت نامه رسمی به لحاظ اعتبار مانند سایر اسنادی است که در دفتر اسناد رسمی تنظیم می‌شوند؛ بنابراین موضوع آن چه منقول باشد، چه غیر منقول بدون نیاز به حکم دادگاه قابل اجراست.

از طرفی تمام محتویات  و امضاهای مندرج در آن رسمی و معتبر است و نمی‌توان نسبت به محتویات و امضا های آن اظهار تردید کرد و فقط می‌تواند نسبت به آن ادعای  جعل را مطرح کرد.

وصیت در شرایط غیر عادی

ممکن است در موارد غیر عادی مثل جنگ و خطر مرگ فوری  ومواردی از این قبیل رعایت تشریفات وصیت نامه ممکن نباشد و لازم باشد که فرد وصیتی را نیز انجام دهد و مطابق ماده ۲۷۳ قانون امور حسبی چهار نوع وصیت نامه برای  این موارد پیش بینی شده است.

  1. وصیت نامه نظامی
  2. وصیت نامه در موارد خطر فوری
  3. وصیت به هنگام شروع امراض سرایت کننده
  4. وصیت هنگام مسافرت در دریا

بنابراین در این موارد نیاز به رعایت تشریفات وصیت نامه هانیست و هر گاه  وضع فوق‌العاده پایان پذیرد اعتبار وصیت نامه فوق العاده ظرف یک ماه از تاریخ رفع حالت اضطرار از بین می رود؛ پس وصیت کننده پس از اتمام حالت غیرعادی ظرف یک ماه باید  نسبت به تنظیم وصیت نامه به یکی از طرق قانونی  اقدام نماید.

اقدام به خودکشی و شرایط وصیت

ماده ۸۳۶ قانون مدنی در این زمینه مقرر می‌دارد:

« هرگاه کسی به قصد خودکشی خود را مجروح و مسموم کند یا عوامل دیگری از این قبیل را که موجب هلاکت است انجام دهد و پس از آن وصیت کند، آن وصیت در صورت هلاکت باطل است و هرگاه اتفاقا منتهی به فوت نشد، وصیت نافذ خواهد بود.»

شرایط بطلان وصیت به موجب ماده مذکور عبارتند از:

  • موصی باید خود را مجنون یا مسموم کند یا اعمالی از این قبیل را که موجب هلاکت است  انجام دهد؛ مانند آن که اعتصاب غذا کند بنابراین هرگاه اعمالی مرتکب شود که نوعا موجب هلاکت نمی‌شود، مانند آن که سر خود را بر اثر عصبانیت به دیوار بزند و در نتیجه آن فوت کند در این حالت اگر قبل از فوت وصیتی کرده آن وصیت باطل نمی شود.
  • باید عمل مذکور را به قصد خودکشی انجام دهد؛ بنابراین اگر قصد خودکشی نداشته باشد ولی اتفاقا در اثر انجام آن فوت کند وصیت انجام شده باطل نمی شود.
  • وصیت باید پس از ارتکاب عمل انجام شود؛ یعنی فرد ابتدا عملی را که باعث هلاکت و فوت او می شود انجام دهد، سپس وصیت نماید، مثل اینکه اول به قصد خودکشی سم بخورد و سپس وصیت کند، در غیر این صورت وصیت انجام شده باطل نخواهد بود.

میانگین امتیازات ۵ از ۵
از مجموع ۳ رای

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا