مبحث صلاحیت در امور کیفری با مبحث صلاحیت در امور مدنی متفاوت است در امور مدنی دادگاههای عمومی حقوقی بهصورت مطلق صلاحیت ذاتی رسیدگی به تمام دعاوی رادارند اما در امور کیفری علاوه بر اینکه شدت و حدت جرم ارتکابی در صلاحیت ذاتی دادگاههای کیفری مؤثر است شخصیت و وضعیت و نوع جرم ارتکابی توسط متهم نیز در صلاحیت ذاتی دادگاههای کیفری نقش دارد بر همین اساس ماده ۲۹۴ قانون آیین دادرسی کیفری دادگاههای کیفری را به دادگاههای کیفری ۱ و۲ دادگاه انقلاب دادگاه اطفال و نوجوانان و دادگاه نظامی تقسیم میکند . هرچند در این ماده به دادگاه ویژه روحانیت اشاره نشده اما دادگاه ویژه روحانیت نیز بیشترشان کیفری دارد میبایست در زمره دادگاههای کیفری قرار میگرفت در این مقاله جهت بهرهبرداری خوانندگان عزیز صلاحیت دادگاه کیفری ۱ و ۲ موردبررسی قرار میگیرد.
صلاحیت ذاتی دادگاههای کیفری ۱ و ۲ چیست؟
دادگاه کیفری ۲ در میان دادگاههای کیفری دادگاهی عام تلقی میشود حوزه صلاحیت این دادگاه در ماده ۳۰۱ قانون آیین دادرسی کیفری تصریح گردیده است و بر اساس این ماده دادگاه کیفری ۲ صلاحیت رسیدگی به تمام جرائم را دارد مگر آنچه بهموجب قانون در صلاحیت مرجع دیگری باشد البته نباید ازنظر دور داشت که دادگاه کیفری ۱ نیز بهصورت نسبی دادگاه عام تلقی میشود و تنها تفاوت ان با دادگاه کیفری این است که صلاحیت رسیدگی به جرائم مهمتر و شدیتر از جرائم در صلاحیت دادگاه کیفری ۲ را دارد که ماده ۳۰۲ قانون آیین دادرسی کیفری به آنها اشارهکرده است. البته در رابطه با جرائم سیاسی و مطبوعاتی شدت و حدت جرم سیاسی یا مطبوعاتی مؤثر در موضوع نیست و مرجع رسیدگی به جرائم سیاسی و مطبوعاتی فارغ از میزان مجازات آن در صلاحیت دادگاه کیفری ۱ مرکز استان است و اگر در شهرستانهای غیر مراکز استان دادگاه کیفری یک تشکیلشده باشد این دادگاهها صلاحیت رسیدگی به جرائم مطبوعاتی و سیاسی را ندارند و این حرایم صرفاً در صلاحیت دادگاه کیفری ۱ مرکز استان است با عنایت به موارد مطروحه نمیتوان دادگاه کیفری یک را مطلقاً یک دادگاه اختصاصی دانست چون همانگونه که در تبصره ۱ ماده ۳۱۴ تصریح گردیده در پارهای موارد( جرائم ارتکابی متعدد که برخی در صلاحیت دادگاه کیفری ۱ و برخی در صلاحیت دادگاه کیفری۲ باشد) دادگاه کیفری یک صلاحیت رسیدگی به جرائم در صلاحیت دادگاه کیفری ۲ را نیز دارد . در تبصره ۲ همین ماده نیز به موردی اشارهشده که دادگاه کیفری ۱ صلاحیت رسیدگی به جرائم در صلاحیت دادگاه کیفری ۲ را دارد . بنابراین میتوان چنین نتیجه گرفت دادگاه کیفری ۲ در هیچ صورتی صلاحیت رسیدگی به جرائم در صلاحیت دادگاه کیفری ۱ را ندارد ولی دادگاه کیفری ۱ در پارهای موارد و مواقع صلاحیت رسیدگی به جرائم در صلاحیت دادگاه کیفری ۲ را دارد .
موضوع دیگری قابلذکر در مورد دادگاه کیفری طرز رسیدگی در این دادگاهها است . در دادگاه کیفری۲ سیستم رسیدگی بهصورت وحدت قاضی است یعنی به جرائم در صلاحیت این دادگاه با یک قاضی رسیدگی میشود که ممکن است رئیس دادگاه یا قاضی علیالبدل باشد اما با توجه به اینکه جرائم در صلاحیت دادگاه کیفری ۱ نسبت به جرائم در صلاحیت دادگاه کیفری ۲ از شدت بیشتری برخوردار است لزوم دقت و حساسیت در صدور حکم نسبت به این حرایم ایجاب میکند به جرائم در صلاحیت دادگاه کیفری ۱ با سیستم تعدد قاضی ( یک رئیس و دو مستشار) رسیدگی میشود . قاضی علیالبدل و همچنین مستشاران دادگاه تجدیدنظر نیز میتوانند در دادگاه کیفری ۱ بهعنوان عضو مستشار انجاموظیفه نمایند .هرچند در دادگاه انقلاب اصل بر رسیدگی بهصورت وحدت قاضی است اما در جرائم در صلاحیت دادگاه انقلاب که مجازات آنها مطابق با ماده ۳۰۲ قانون این دادرسی کیفری است مانند دادگاه کیفری یک رسیدگی با تعدد قاضی صورت میگیرد
در رابطه با محل تشکیل دادگاه کیفری ۱ و ۲ با اصل و استثنا مواجه هستیم اصل بر این است که دادگاه کیفری ۲ در حوزه قضایی شهرستانها در دادگستری تشکیل شود اما استثنا این است که در شهرستانهای جدید اگر به علت قلت دعاوی ضرورتی به تشکیل دادگستری نباشد دادگاه کیفری ۲ در دادگاه عمومی بخش تشکیل شود البته بالعکس این موضوع نیز صادق است یعنی اگر در حوزه قضایی بخش دعاوی زیاد باشد امکان ایجاد دادگستری دران بخش وجود دارد که در این صورت دادگاه کیفری ۲ در دادگستری تشکیل میشود
دادگاه کیفری ۱ اصولاً در مراکز استانها تشکیل میشود اما ایجاد دادگاه کیفری ۱ به تشخیص رئیس قوه قضاییه در شهرستانهای غیر مرکز استان نیز ممکن است اما ایجاد دادگاه کیفری ۱ در حوزه قضایی بخش در قانون پیشبینینشده است.
مراجع اعتراض به آرای دادگاه کیفری ۱ با دادگاه کیفری۲ متفاوت است آرای صادره از دادگاه کیفری ۱ در دیوان عالی کشور قابل فرجام است و آرای صادره از دادگاه کیفری ۲ در دادگاه تجدیدنظر استان قابل تجدیدنظرخواهی است.
اگر برای حضور در این دادگاه ها به تنظیم شکوائیه و یا لایحه دفاعیه در مرحله بدوی یا تجدید نظر نیاز دارید، می توانید از خدمت تنظیم اوراق قضایی بنیاد وکلا استفاده کنید.