خانوادهنفقه

مطالبه نفقه گذشته فرزند چگونه است؟

نفقه به هزینه‌­های رایج زندگی گفته می‌­شود که برای گذران امور لازم است، همه اشخاص به تنهایی از پس این هزینه‌­ها بر نمی‌­آیند.

بسیار اتفاق می‌افتد که زوجه پس از ازدواج به ویژه پس از مادر شدن دست از کار کردن می‌­کشد و زمان خود را در خانه صرف تربیت فرزندان می­‌کند، هزینه‌­های وی و فرزندان از کجا باید تامین شود؟ به عنوان عرف رایج در کشور پدر هزینه­‌های زندگی را پرداخت می­‌کند، اما آیا این اقدام وی یک الزام و وظیفه قانونی است و یا یک رسم و عرف اجتماعی؟

اگر پدر نسبت به پرداخت نفقه همسر و فرزندان خود اقدام نکند آیا می­‌توان اقدام قانونی انجام داد و یا آن که چنین امکانی وجود ندارد؟ اگر همسر تمکن مالی برای پوشش هزینه‌­ها را نداشته باشد آیا می‌­توان از شخص دیگری مطالبه نفقه کرد؟

اگر وی بعد از گذشت مدت زمانی توان مالی خود را باز یابد، آیا نسبت به زمانی که نفقه پرداخت نکرده می­‌توان اقدامی صورت داد؟ به جز فرزندان و زوجه آیا اشخاص دیگری هم هستند که پرداخت نفقه به ایشان واجب باشد؟

برای پاسخ به سوالات یاد شده و نیز سوال اصلی این مقاله که چگونگی مطالبه نفقه گذشته فرزندان است، لازم است که نخست نفقه، انواع نفقه، افراد واجب النفقه و نیز اشخاصی که باید نفقه را پرداخت کنند بررسی شوند، و سپس به سوال اصلی پرداخته شود.

خوشبختانه قانون مدنی در مواد ۱۱۹۵ لغایت ماده ۱۲۰۶ و نیز قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ پاسخ این سوالات را در اختیار ما قرار داده‌­اند. در ادامه با وضعیت نفقه گذشته فرزند بیشتر آشنا می‌شویم. ضمن آن که متخصصین ما در وکیل تلفنی آماده پاسخگویی به شما می‌باشند.

تعریف نفقه و شرایط آن

ماده ۱۲۰۴ قانون مدنی نفقه اقارب را عبارت از مسکن، البسه، اثاث مسکن و غذا دانسته است. همان­طور که مشاهده می­‌شود نفقه به تامین نیازهای اساسی اطلاق می‌­شود و آنچه فراتر از این موارد پرداخت می­‌شود با اختیار خود شخص بوده و التزام قانونی برای آن وجود ندارد.

نکته دیگر آن که از این ماده چنین برمی­‌آید که نفقه در اصل تامین موارد یاد شده است و نه پرداخت وجه نقد، پس اگر شخصی نسبت به خرید اثاث مسکن و غذای مناسب اقدام کند نمی­‌توان گفت چون وجه نقدی پرداخت نکرده، نفقه همچنان بر وی لازم است، به عبارت دیگر پرداخت وجه نقد جایگزین حکم این ماده است.

شروط دیگری نیز برای نفقه و پرداخت آن تعریف کرده که عبارتند از درجه استطاعت منفق و حد رفع نیاز بودن، ندار بودن شخص واجب النفقه:

مطالبه نفقه گذشته فرزند

درجه استطاعت منفق

منفق کسی است که پرداخت نفقه را بر عهده دارد، پس در تعیین میزان نفقه وضعیت مالی وی سنجیده می­‌شود. البته درجه استطاعت منفق تنها در تعیین میزان نفقه موثر نیست، بلکه اگر پرداخت نفقه زندگی و معیشت وی را در مضیقه قرار دهد کلاً مسئولیتی بر او نخواهد بود.

حالت دیگر وضعی است که چند شخص واجب ­النفقه وجود داشته باشند اما منفق تنها توان مالی پرداخت نفقه یکی از آن­‌ها را داشته باشد، در این صورت بنا به حکم ماده ۱۲۰۲ قانون مدنی، کسی که در خط عمودی نزولی باشد ارجح است.

پس اگر شخص وظیفه پرداخت نفقه طفل و پدر خود را به طور همزمان به عهده داشته باشد اما پرداخت هر دو نفقه وی را در وضعیت نامناسب معیشتی قرار دهد، پرداخت نفقه فرزند واجب است.

نکته دیگر آنکه اگر زوجه و چند شخص واجب ­النفقه دیگر همزمان وجود داشته باشند، پرداخت نفقه زوجه در اولویت خواهد بود.

به حد رفع نیاز بودن نفقه

حد رفع نیاز بودن که مطرح شده با توجه به شرایط خانوادگی و اجتماعی و عادت­‌های اطراف دعوا سنجیده می­‌شود، برای مثال با توجه به وضعیت ممکن است اگر پدر خانه­‌ای کوچک در حاشیه شهر برای فرزندان خود کرایه کرده باشد به عنوان انجام وظیفه پرداخت نفقه وی کافی باشد، اما در موردی دیگر چنین خانه‌­ای با توجه به شرایط اجتماعی، اقتصادی و خانواده طرفین اختلاف مناسب تشخیص داده نشود، که در این صورت پدر به تامین خانه مناسب الزام خواهد شد.

ندار بودن شخص واجب النفقه

با توجه به ماده ۱۱۹۷ قانون مدنی به دست می‌­آید که ندار بودن به طریقی منظور نظر است که شخص نتواند از طریق اشتغال، وسائل معیشت خود را فراهم سازد و این مورد را از شروط لازم برای واجب ­النفقه شدن وی دانسته است.

البته این شرط در صورتی مصداق دارد که شخص امکان اشتغال داشته باشد، امکان اشتغال اعم است از اینکه شغلی برای وی یافت شود و وی نیز قدرت انجام آن را داشته باشد. برای مثال طفلی که به سن رشد نرسیده و نیز شخص کهنسالی که توان فیزیکی کار کردن ندارد در دایره این شرط نمی‌گنجند.

نکته بعدی اینکه نفقه زوجه حتی در صورت اشتغال وی بر عهده همسر است و اگر بخواهد می‌­تواند از طریق قانونی نفقه خود را مطالبه نماید.

در خصوص ماده ۱۲۰۴ قانون مدنی باید توجه داشت که احکام این ماده در وضعیتی اعمال می­‌شود که شخص واجب النفقه برای دریافت نفقه خود به محاکم صالح رجوع کرده باشد. رجوع به محاکم در صورتی اتفاق می‌افتد که منفق به اختیار خود نفقه ایشان را پرداخت نکرده باشد یا به طور مناسب پرداخت ننموده باشد.

نتیجه دیگری که از این ماده به دست می‌­آید حالتی است که شخص بیش از این میزان به عنوان نفقه هزینه کرده باشد. چنانچه شخصی بیش از این موارد به عنوان نفقه پرداخت کرده باشد نمی‌­تواند برای مازاد بر وظیفه قانونی خود بازپرداخت مطالبه نماید زیرا وی به میل خود عمل کرده بوده و این ماده قانونی حداقل مسئولیت وی را بیان کرده نه حداکثر را، اما اگر شخصی از پرداخت خودداری کرد و واجب النفقه وی به محکمه رجوع کرد، برای تعیین میزان نفقه قابل پرداخت، این ماده ملاک قرار می‌­گیرد.

گفته شد که نفقه واجب بدین معناست که خودداری از پرداخت آن برای شخص واجب ­النفقه حق رجوع به مرجع صالح و مطالبه ایجاد می­‌کند، محکمه پس از رسیدگی و صدور حکم منفق را به پرداخت الزام می‌­کند اما اگر الزام وی امکان نداشته باشد، چه راه حل قانونی دیگری وجود دارد؟

در این باره با توجه به حکم قانون­گذار فرد واجب­ النفقه می­‌تواند درخواست دهد که از اموال منفق به میزان نفقه در اختیار ایشان قرار گیرد. در صورتی که واجب ­النفقه طفل باشد شخصی که عهده­دار مخارج طفل است، برای مثال پدربزرگ یا مادر، باید این درخواست‌­ها را تنظیم نماید.

حال اگر شخص اموالی نیز در اختیار نداشته باشد چه باید کرد؟ ماده واحده­ای در این خصوص در سال ۶۳ تصویب و به قانون مدنی الحاق شد که طبق آن این امکان ایجاد شد که مادر یا شخص دیگری با اجازه دادگاه نفقه را پرداخت کند اما نه به صورت وظیفه قانونی یا بخشش، بلکه به عنوان قرضی به شخص واجب ­النفقه که در نتیجه بتواند بعدا به وی مراجعه کرده و مبالغ پرداختی خود را مطالبه نماید.

در نتیجه پرداخت نفقه نخست از خود شخص مطالبه می‌­شود، در قدم بعدی وی الزام به پرداخت می­‌شود، در حالت سوم از اموال وی برداشته می­‌شود و در نهایت شخص دیگر با اجازه قانون به نیابت از وی پرداخت کرده و سپس به او مراجعه می‌­نماید.

نفقه فرزند

انواع نفقه

نفقه با توجه به شخصی که نفقه به وی تعلق می­‌گیرد و نیز زمان نفقه مورد مطالبه، به انواعی تقسیم می­‌شود. نفقه زوجه، نفقه اولاد و نفقه اقارب حالت­‌هایی است که در قانون بدان­‌ها اشاره شده است.

نفقه زوجه و اقارب

نفقه زوجه احکام خاص خود را دارد که در باب نکاح از قانون مدنی مورد بررسی قرار گرفته و از موضوع این نگارش خارج است، اقارب به بیان ماده ۱۱۹۶ به اقارب نسبی در خط عمودی اعم از صعودی یا نزولی گفته می­‌شود.

اقارب در حقوق ایران به دو دسته نسبی و سببی تقسیم می­‌شود، اقارب سببی به آن دسته از خویشاوندان گفته می­‌شود که در اثر ازدواج رابطه فی‌مابین ایجاد شده باشد، برای مثال رابطه شوهر با مادر همسر خود از نوع سببی است که در اثر ازدواج وی با همسر ایجاد شده است. اما اقارب نسبی به آن گروهی اطلاق می‌­شود که به دلیل رابطه خونی با هم خویشاوند هستند.

در همان مثال قبلی فرزند آن زن و شوهر نسبت به مادر بزرگ مادری خود یک رابطه نسبی دارد و طلاق والدین نیز در تغییر این رابطه اثری ندارد.

با توجه به این توضیح مشخص می­‌شود که اقارب نسبی عمودی به فرزندان و نوادگان گفته می‌­شود و اقارب نسبی صعودی به والدین، پدر بزرگ‌­ها و مادر بزرگ­‌ها و اجداد.

نکته دیگری که مشاوره حقوقی آنلاین از این ماده به دست می‌­آورد، حکم انتهای ماده است که گفته تنها اقارب نسبی ملزم به انفاق یکدیگرند؛ پس کسی وظیفه قانونی ندارد که به خواهر یا برادر خود نفقه پرداخت کند اما اگر علاقه به انجام این کار داشت مانع قانونی برای وی وجود ندارد.

درباره مثال قبلی حتی گفته می­‌شود که اگر شخصی برای مدت زمان نسبتا طولانی به یکی از اقوام خود، که واجب ­النفقه نبوده، نفقه پرداخت کرده باشد، و پس از آن بنا به هر دلیلی از پرداخت سر باز زند، آن شخص می­‌تواند در مرجع صالح طرح دعوا کرده و نفقه خود را مطالبه نماید زیرا یک حق طبیعی برای وی ایجاد شده است، البته در صورتی که شخص تمکن مالی برای ادامه پرداخت نفقه داشته باشد.

نفقه فرزند

گروه سوم و موضوع اصلی این نگارش نفقه فرزندان است.

نفقه فرزندان آن چیزی است که تامین اولا بر عهده پدر است و در صورتی که پدر نباشد یا نتواند که از پس نفقه اولاد خود بربیاید طبق حکم ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی وظیفه پرداخت آن به اجداد پدری سرایت می­‌کند.

قابل توجه آن که قانون مدنی اجداد پدری را تا هر میزان که بالا رود ملزم به پرداخت نفقه دانسته است، پس اگر پدر و پدر بزرگ طفل در قید حیات نباشند و یا اینکه قدرت پرداخت نفقه را نداشته باشند، اما جد پدری وی متمکن باشد، وظیفه پرداخت نفقه با جد پدری خواهد بود.

دریافت نفقه گذشته

نفر بعدی در این لیست مادر است، پس مادر زمانی ملزم به پرداخت نفقه می‌­شود که هیچ­کدام از پدر و اجداد پدری طفل نتوانند این وظیفه را برعهده بگیرند و نیز مادر متمکن از پرداخت باشد.

در مرحله بعدی و پس از مادر اجداد و جدات مادری و جدات پدری به ترتیب طبقه وظیفه پرداخت نفقه را بر عهده خواهند داشت. در این وضعیت آخر اگر چند نفر باشند که هم متمکن از پرداخت بوده و هم از حیث درجه و طبقه یکسان باشند، نفقه واجب بین آن به تساوی تقسیم می­‌شود.

می­‌دانیم فرزند به چه کسی گفته می­‌شود اما آیا تامین هزینه­‌های وی همواره با گروه‌­های یاد شده است؟ با توجه به مواد قانونی که در این باره وجود دارد پاسخ است سوال منفی است. نفقه فرزندان پسر تا سن ۱۸ سالگی و فرزندان دختر تا زمان ازدواج بر عهده پدر و دیگر اشخاص یاد شده است و مادام العمر نیست.

اما اگر فرزند پسر در حال تحصیل باشد از نظر قانونی تا خاتمه تحصیلات وی پرداخت نفقه بر عهده پدر است و نیز در صورتی که فرزند دختر پس از ازدواج طلاق بگیرد و یا همسر وی فوت شود و مستمری نیز دریافت نکند، نفقه وی مجدداً با پدر خواهد بود.

البته باز هم تاکید می‌­شود که این محدوده سنی حداقل وظیفه قانونی را مشخص می­‌کند و اگر پدری به پسر خود که محصل هم نیست تا سن ۳۰ سالگی نفقه پرداخت کند، نمی­‌تواند از باب آنکه چنین وظیفه‌­ای نداشته مبالغ پرداخت شده را مطالبه نماید.

نکته دیگر آنکه فرزند از نظر قانون­گذار اعم است از فرزند خود شخص، اعم از آنکه نحوه تولد وی طبیعی بوده باشد و یا از طریق لقاح مصنوعی و یا فرزند خوانده­‌ای که با طی شدن مراحل قانونی به سرپرستی گرفته است.

گفته شد که نوع دیگری از تقسیم­بندی با توجه زمان تعلق یافتن نفقه وجود دارد. نفقه می‌­تواند برای زمان حال، گذشته و آینده باشد، اما آیا همه این حالت­‌ها برای همه اشخاص واجب النفقه قابلیت مطالبه قانونی دارند؟

نفقه حال به هزینه­‌هایی گفته می­‌شود که برای برطرف کردن نیازهای حال حاضر و جاری شخص لازم است. نفقه آینده هزینه­‌های زندگی شخص واجب النفقه در زمان آینده است که هنوز جاری نشده و نفقه گذشته به آن دست از هزینه­‌هایی گفته می­‌شود که شخص واجب ­النفقه می­‌توانسته مطالبه کند اما نکرده و منفق نیز نسبت به پرداخت آن­‌ها اقدام نکرده است.

قانون مدنی مطالبه نفقه حال و آینده را برای همه گروه‌­های واجب ­النفقه ممکن دانسته، اما نفقه گذشته را تنها برای زوجه متصور شده است. به عبارت دیگر زوجه می‌­تواند هرگاه که بخواهد نسبت به نفقه دوره­‌ای که دریافت نکرده اقدام نماید و دادگاه صالح در صورت احراز عدم پرداخت نفقه، میزان آن را تعیین و زوج را الزام به پرداخت می­‌کند.

اما فرزندان و دیگر اقارب نمی­‌تواننند هزینه­‌های گذشته را مطالبه کنند، ایشان تنها می­‌توانند از زمان تنظیم دادخواست تا آینده درخواست تعیین نفقه و پرداخت آن را بدهند. نکته‌­ای که اینجا مورد سوال و توجه خواهد بود نفقه زمان تنظیم دادخواست و زمان صدور حکم است.

نفقه گذشته فرزند پسر

فرض کنیم مادری به نیابت از فرزند خود برای نفقه حال و آینده وی دادخواست می­‌داد، تاریخ تنظیم دادخواست اول فروردین ۱۴۰۱ است، چنانچه زمان صدور حکم دی ۱۴۰۱ باشد، برای بازه زمانی فروردین تا دی که مادر مطالبه کرده بوده و در زمان تنظیم دادخواست نفقه حال و آینده محسوب می‌­شده اما در زمان صدور حکم به نفقه گذشته تبدیل شده حکم چیست؟

با توجه به حکم قانون مدنی به نظر می­‌رسید که نفقه از زمان صدور حکم تعیین و پرداخت می­‌شود. اما در قانون حمایت خانوده مصوب ۱۳۹۱ تغییراتی در وضعیت مطالبه نفقه فرزندان ایجاد شد.

اولا که طبق ماده ۷ این قانون چنانچه موضوع دعوا از مواردی باشد که نیاز به بررسی و تعیین تکلیف فوری داشته باشد، مثل موضوع نفقه، دادگاه بدون رسیدگی ماهوی می­‌تواند دستور موقت صادر نماید.

دستور موقت، همان­گونه که از اسم آن پیداست، تصمیم موقت دادگاه است که می‌­تواند با رای اصلی نقض شود. این تصمیم در مواقع فوریت که رسیدگی می‌­تواند باعث ورود ضرر شود و در صورت جمع بودن شرایطی گرفته خواهد شد و قانون حمایت خانواده یکی از این موارد را موضوع نفقه دانسته است.

رسیدگی به دعاوی نفقه اعم از نفقه زوجه و اقارب در صلاحیت دادگاه خانواده است و نه دادگاه عمومی حقوقی، دادگاه خانواده نسبت به دادگاه عمومی از تشریفات کمتری برخوردار است به همین دلیل رسیدگی در دادگاه خانواده سریع‌­تر صورت می‌­پذیرد.

در پایان باید توجه داشت که طبق ماده ۵۳ این قانون سرباز زدن زوج از پرداخت نفقه فرزند در صورت دارا بودن، با شکایت شاکی که اصولا مادر است، می‌تواند به حبس وی منجر شود.

نفقه گذشته فرزند بعد از طلاق

مشاوره حقوقی نفقه فرزند

بیان شد که نفقه واجب به هزینه­‌های خوراک، پوشاک و مسکن گفته می‌­شود، اما برخلاف ادوار گذشته امروزه این هزینه­‌ها مبلغ قابل توجهی هستند. همچنین دعاوی خانوادگی به دلیل وابستگی‌­های عاطفی که بین اشخاص وجود دارد علاوه بر هزینه­‌های مالی هزینه روحی نیز به همراه دارد.

دریافت مشاوره‌­های حقوق خانواده که اشخاص را با حقوق و وظایف قانونی خود در قبال یکدیگر آشنا کند می‌­تواند آن‌­ها را از بسیاری از اتفاقات ناخوشایند آینده نجات دهد، اگر نسبت به هر یک از حقوق و وظایف قانونی خود پس از ازدواج سوال یا ابهامی دارید، و یا کلا نسبت به آن‌­ها آگاهی ندارید، مشاوره حقوقی خانواده بنیاد وکلا می‌­توانند اطلاعات کافی در اختیار شما قرار دهند.

البته با وجودی که پیشگیری از رخدادهای ناخوشایند عاقلانه است اما برخی موضوعات با وجود تمام تلاش‌­ها باز هم اتفاق می‌افتند. متاسفانه بسیار رایج است که زوجین پس از بروز اختلاف نسبت به حقوق مالی یکدیگر نتوانند به توافق برسند، حتی گاهی حقوق مالی اهرمی برای تحت تاثیر قرار دادن طرف دیگر است.

یکی از حقوق مالی ناشی از ازدواج نفقه فرزندان است؛ همان­طور که بیان شد پرداخت نفقه فرزندان قانونا بر عهده پدر، در صورت تمکن مالی وی، است اما امکان مطالبه نفقه زمان گذشته وجود ندارد، به همین دلیل آگاهی و اقدام مناسب می‌­تواند از هدر رفت حقوق فرزندان جلوگیری نماید.

اگر به کمک تخصصی و مشاوره با وکیل خانواده درباره نفقه فرزند خود نیاز داشتید برای تنظیم قرارداد وکالت با وکلای بنیاد وکلا تردید نفرمایید، البته که مشاوره لازم پیش از تنظیم وکالتنامه در اختیار شما قرار می‌­گیرد.

میانگین امتیازات ۵ از ۵
از مجموع ۶ رای

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا