تولید مثل پس از مرگ یکی از انواع باروری مصنوعی است که ما در آن از گامت (سلول جنسی) فرد متوفی استفاده می‌کنیم و فرزندی را به وجود می‌آوریم.
باروری پسامرگ گاهی ممکن است با روش‌های دیگر باروری مصنوعی مخلوط شود مانند رحم جایگزین (رحم اجاره‌ای) تنها قانونی که ما در خصوص این مورد داریم قانون اهدا جنین است که خیلی مختصر است و خیلی از موارد را مسکوت گذاشته است.
ما در این مطلب به بررسی جامعی می‌پردازیم اما اگر نیاز به دریافت اطلاعات بیشتر دارید، از مشاوره حقوقی تلفنی ما کمک بگیرید.
روش‌های متعدد باروری مصنوعی
- استفاده از گامت والدین (اعم از اسپرم یا تخمک) –باروری مصنوعی با مداخله شخص ثالث یا باروری بعد از فوت پس از مداخله شخص ثالث: در این هنگام یکی از زوجین مشکلی دارد و نیاز به اهدای گامت شخص ثالث است.
- اهدای جنین: زمانی که کلا گامت اشخاص ثالث اعم از اسپرم و تخمک اهدا می‌شود که در اینجا اهدای جنین صورت می‌گیرد چون رابطه ژنتیکی بین والدین جدید و فرزند وجود ندارد.
- رحم جایگزین: زمانی است که سلول‌های جنسی والدین مشکلی ندارد اما مادر نمی‌تواند حمل را در رحم نگه دارد که در اینجا بحث رحم جایگزین مطرح می‌شود.
باروری پسامرگ و انواع روش‌های آن
در مورد شیوه تولید مثل پس از مرگ مرد، حالت‌های زیر قابل تصور است:
- زمانی است که فردی قصد داشته در زمان حیات بارور شوند و ممکن است تلقیح صورت گرفته و در رحم مادر جاگذاری شده باشد اما ناموفق بوده است.
- همچنین ممکن است تلقیح صورت گرفته باشد و منجمد باشد و بتوان بعد از فوت در رحم جاگذاری کرد.
- زمانی هم است که این اتفاق نیافتاده است و در زمان حیات گامت منجمد و گرفته نشده است و فرد فوت می‌کند و همسر او درخواست استخراج گامت فرد فوت شده را می‌خواهد برای تشکیل فرزند. این حالت مورد قبول بسیاری از کشورها است اما برعکسش هم می‌تواند اتفاق بیفتد.
- زمانی هم است که هیچ یک از زن و شوهر بعد از فوت طرف دیگر همچین درخواستی نمی‌کند و شخص ثالثی می‌آید درخواست می‌دهد مثلا مادر طرف یا فردی دیگر.
تولید مثل پس از مرگ در کشورهای مختلف مجاز است یا ممنوع؟
کشورها رویکرد‌های متفاوتی دارند بعضی از کشورها صراحتا این موضوع را ممنوع اعلام می‌کنند. مثلا کشور فرانسه صریحا این عمل را ممنوع اعلام کرده است. ایتالیا و سوییس و دانمارک و آلمان هم از این دست کشورها هستند و همچنین کشور ترکیه و تونس.
معمولا دلایل این کشورها ممکن است مذهبی باشد مانند کشور تونس یا ممکن است به خاطر چالش‌های اخلاقی و حقوقی آن را ممنوع می‌کنند. مثلا کشور فرانسه سال ۲۰۰۴ و ۲۰۱۱ پیشنهاد شد که اجازه بدهند اما به خاطره وجود ایرادات اخلاقی رد کردند و نپذیرفتند و دلیل آن‌ها این بود که می‌گفتند شما فرزندی به وجود می‌آورید که یتیم است.
دسته‌ای از کشورها هستند که این عمل را مجاز می‌دانند دلیلشان هم احترام به حقوق آزادی فردی است. بیشتر از اینکه به حقوق فرزند آینده نگاه کنند به حقوق فردی والد نگاه می‌کنند. مانند یونان، انگلیس و اسپانیا بعضی از کشورها هم مسکوت گذاشته‌اند این موضوع را مانند ایران.
پس در ایران باروری و تولد مثل پس از مرگ صراحتا ممنوع اعلام نشده است.
اما باید دید چه افرادی می‌توانند متقاضی باشد و رضایت دهد؟ سوال دیگری هم که مطرح است این است که بلافاصله باید بعد از فوت درخواست داد یا تا چند سال بعد هم می‌توان درخواست داد؟
تولید مثل پس از مرگ در حقوق ایران
چون قانون مشخصی در این زمینه نداریم بیشتر به آرای فقهی توجه می‌شود.
- دسته کمی از فقها معتقدند که باروری پسامرگ مطلقا ممنوع است. مانند آیت‌الله حکیم و فرزندان به دنیا آمده از این روش هم مشروع نمی‌دانند.
- دسته‌ای دیگر که بیشتر هستند اینها باروری پسامرگ را در زمان عده وفات مجاز می‌دانند و معتقدند رابطه زوجیت در زمان عده هم چنان باقی است اما در مورد آثار اختلاف است.
- گروه سوم هم کلا مجاز می‌دانند حتی بعد از زمان عده اهدای اسپرم هم مجاز می‌دانند.
فقهایی که اجازه می‌دهند چه گروه دوم و چه گروه سوم عده‌ای می‌گویند نسب مادر که برقرار می‌باشد این اتفاق است اما نسب پدر گروهی می‌گویند برقرار می‌شود اما منجر به ارث بری نمی‌شود، برخی هم معتقدند که هم نسب پدر برقرار می‌شود و هم تمام آثار دیگر. پیدا کردن نظر مشهور در این موارد دشوار است.
در ایران قانون صریحی در این مورد نیست اما با توجه به قواعد عمومی نسب و ارث با توجه به مواد ۱۱۵۸ و ۱۱۵۹ قانون مدنی که قاعده فراش را بیان می‌کند در این مورد به نظر وکیل آنلاین ممکن است بیشتر از ده ماه یا کمتر از ۶ ماه زمان ببرد و تنها راه آن حکم دادگاه و فرآیند قضایی است.
برخی محاکم راجع به این مورد حکم صادر می‌کنند و برخی هم حکم نمی‌دهند به این مورد چون قانون نداریم و باید به آرای فقها رجوع کنند و طبیعتا در این خصوص اختلاف در آرای قضایی مشاهده می‌شود.
رویه مراکز درمانی
در تهران معمولا مورد پذیرش قرار می‌گیرد اما مثلا در مشهد بیشتر مواقع رد می‌شود. به همین جهت لازم است قبل از انجام هر اقدامی و با توجه به هزینه‌های سرسام‌آور دزمان ناباروری، با یک وکیل متخصص مشورت نمایید.
مرکز رویان در تهران برای این کار مجوز دادگاه را می‌خواهد چون بعدا برای گرفتن شناسنامه و غیره ممکن است والدین به مشکل بربخورند.
مالکیت گامت (سلول جنسی)
سلطه فرد نسبت به اموالش مادی است و قابل نقل و انتقال و اسقاط است اما در خصوص اعضای بدن اینطور نیست و سلطه فرد نسبت به بدن و اعضای خود غیرمادی یا غیر مالی است.
فرق است میان اهدای گامت با اهدای اعضای بدن: با اهدای گامت قرار است فردی جدید متولد شود و دیگر فقط خود فرد نیست اعضای بدن راجع به خود اوست اما اهدای گامت راجع به فرد دیگری است و نمی‌توان سرنوشت شخص دیگری را تعیین کرد.
در هر صورت ما در این زمینه در حقوق ایران با نقص در قوانین مواجهیم و قوانین موجود پاسخگوی تمامی سوالات و ابهامات در خصوص تولید مثل پس از مرگ نمی‌باشند.
قوانین کشورهای دیگر: فرانسه قوانین سختگیرانه‌ای در این خصوص دارد حتی فرانسه اجازه نمی‌دهد گامت شخص منتقل شود به کشور دیگر که در آن جا این عمل صورت بگیرد.
کشور یونان: باروری پسامرگ را با شرایطی اجازه می‌دهد و حق ارث بری کودک را محترم می‌شمارد.
در خصوص درخواست متقاضی بیشتر کشور‌هایی که اجازه داده‌اند درخواست را فقط از طرف زوجه می‌پذیرند و بعضی نیز رضایت را فقط با سند رسمی برخی با سند کتبی و برخی با رضایت شفاهی و بعضی هم این رضایت را مفروض می‌دانند که تعداد کمی هستند که این عمل را انجام می‌دهد.
در صورت نیاز به دریافت مشاوره حقوقی با متخصصین ما در بنیاد وکلا در ارتباط باشید.
