در معنای لغوی خیانت به معنای حیله، نقض عهد و شکستن توافق است. بنابراین اگر کسی مال یا دارایی ارزشمندش را نزد دیگری به امانت بسپارد و آن شخص از چیزی که به امانت گرفته به خوبی نگهداری نکند، یا بدون اجازه از آن استفاده کند، یا آن را از بین ببرد یا معیوب کند، مرتکب خیانت در امانت شده است. خیانت در امانت یکی از جرایم علیه اموال و مالکیت است.
مطابق آن چه در ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی آمده است خیانت در امانت جرم شناخته شده و برای آن مجازات تعیین شده است.
جرم خیانت در امانت
به طور کلی اموال به دو نوع منقول و غیرمنقول تقسیم می‌شوند. منظور از اموال منقول اموالی است که انتقال و جابه‌جایی آن امکان پذیر است مانند ماشین و طلا.
در مقابل، اموال غیرمنقول به اموالی گفته می‌شود که قابلیت جابه‌جایی ندارند و نمی‌توان آن را از محلی به محل دیگر انتقال داد مانند خانه و باغ. مطابق قانون مجازات اسلامی خیانت در امانت هم در مورد اموال منقول جرم محسوب می‌شود و هم در مورد اموال غیرمنقول.
خیانت در امانت مطابق ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی این گونه تعریف شده است:
هرگاه اموال منقول یا غیرمنقول یا نوشته‌هایی از قبیل سفته و چک و قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی اجرت به کسی داده شده و بنا بر این بوده است که اشیاء مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیاء نزد او بوده آن‌ها را به ضرر مالکین یا متصرفین آن‌ها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود نماید به حبس از سه ماه تا یک سال و شش ماه محکوم خواهد شد.
همچنین به موجب ماده ۶۷۳ قانون مجازات اسلامی هر کس از سفید مُهر یا سفید امضایی که به او سپرده شده است یا به هر طریق به دست آورده سوء استفاده نماید به شش ماه تا یک سال و شش ماه حبس محکوم خواهد شد.
بنابراین شرایط تحقق جرم خیانت در امانت به شرح زیر است:
- حتما باید مالک یا متصرف قانونی مالی را به عنوان امانت به امانتدار بسپرد، به عبارت دیگر اگر فردی خود مالی را به دست آورده باشد خیانت در امانت نیست.
- علاوه بر اینکه خیانت به عین مال سپرده شده مصداق خیانت در امانت است، تصرف پول حاصل از فروش چنین مالی نیز خیانت در امانت محسوب می‌شود.
- در صورتی که عین مال به طور مستقیم به امانت سپرده نشده باشد بلکه کلید محلی که اموال در آن قرار دارند به امین سپرده شده باشد و اموال توسط امین تصرف شود جرم خیانت در امانت واقع می‌شود.
- تصرف مال امانی باید قانونا مشروع شناخته شود.
- برای سپردن امانت به امین لازم است عقد یا قرارداد امانی یا شرط استرداد یا وجود شرط به مصرف معین رسانیدن مال امانی وجود داشته باشد.
عقودی که در قانون نام برده شده‌اند عبارتند از: عقد اجاره، عقد رهن، عقد وکالت، عقد ودیعه و عقد عاریه. باید توجه داشت عقودی که در جرم خیانت در امانت قرار می‌گیرند عقود امانی هستن و عقود تملیکی شامل این بحث نمی‌شوند.
عناصر جرم خیانت در امانت
هر عملی باید سه عنصر قانونی، مادی و معنوی را داشته باشد تا از نظر قانون، جرم شناخته شود. در ادامه این عناصر را برای جرم خیانت در امانت بررسی می‌کنیم. در همین راستا شما می‌توانید از وکیل آنلاین نیز بهره‌مند شوید.
عنصر قانونی در خیانت در امانت
منظور از عنصر قانونی در واقع ماده قانونی است که در آن قانونگذار عمل را جرم شناخته و برای آن مجازات تعیین کرده است. بنابراین برای تحقق جرم خیانت در امانت، می‌بایست عمل انجام شده مطابق موارد بیان شده در مواد ۶۷۳ و ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی باشد.
بنابراین از مصادیق خیانت در امانت مطابق این قانون می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مالی که به امانت سپرده شده باید ابزار کسب مال باشد یا ارزش مالی داشته باشد و اگر خلاف این باشد جرم محقق نمی‌شود.
- مالی که به امانت سپرده شده باید توسط مالک آن به امانتدار سپرده شده باشد.
- مالی که به امانت سپرده شده می‌بایست از روش‌های قانونی به فرد امانتدار سپرده شده باشد و این کار با شرط بازگرداندن مال به صاحب آن یا با شرط مصرف کردن در راهی مشخص، انجام شده باشد.
عنصر مادی در خیانت در امانت
عنصر مادی در هر جرمی به معنای فعل یا ترک فعلی است که منجر به وقوع جرم می‌شود. در جرم خیانت در امانت، رفتار یا ترک رفتارهایی است که منجر به اعمال تصاحب، اتلاف، استعمال یا مفقود کردن مال امانی شده و به مالک خسارت وارد می‌شود.
عنصر معنوی در خیانت در امانت
عنصر معنوی در وقوع جرم به معنای وجود سوء نیت به صورت عام یا خاص می‌باشد. در جرم خیانت در امانت سوء نیت عام به معنای تصاحب، استعمال، اتلاف و مفقود کردن مال امانی به صورت عمدی و آگاهانه است و سوء نیت خاص به معنای انجام این اعمال با قصد زیان رساندن به دیگری انجام شود.
انواع جرم خیانت در امانت و مجازات آن
مجازات خیانت در امانت برای مواردی که در ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی آمده است حبس از سه ماه تا یک سال و شش ماه تعیین شده است.
همچنین مطابق ماده ۶۷۳ قانون مجازات اسلامی در مواردی که فرد از سفید مُهر یا سفید امضایی که به او سپرده شده است سوء استفاده نماید، به شش ماه تا یک سال و شش ماه حبس محکوم خواهد شد.
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد انواع جرم خیانت در امانت و مجازات مربوط به آن‌ها به کمک مشاوره حقوقی خیانت در امانت با بنیاد وکلا همراه باشید.
سوء استفاده از ضعف نفس و مجازات آن
به موجب ماده ۵۹۶ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، هر کس با استفاده از ضعف نفس شخصی یا هوی و هوس او یا حوائج شخصی افراد غیر رشید به ضرر او نوشته یا سندی اعم از تجاری یا غیر تجاری از قبیل برات، سفته، چک، حواله، قبض و مفاصاحساب و یا هرگونه نوشته‌ای که موجب التزام وی یا برائت ذمه گیرنده سند یا هر شخص دیگر می‌شود به هر نحو تحصیل نماید علاوه بر جبران خسارات مالی به حبس از سه ماه تا یک سال و از بیست میلیون تا هشتاد میلیون ریال جزای نقدی محکوم می‌شود و اگر مرتکب ولایت یا وصایت یا قیمومت بر آن شخص داشته باشد مجازات وی علاوه بر جبران خسارات مالی از یک سال و شش ماه تا سه سال و شش ماه حبس خواهد بود.
خیانت مستخدمین دولت در اموال و اسناد دولتی و مجازات آن
یکی از فرض‌های جرم خیانت در امانت جرم اختلاس می‌باشد. تفاوت اصلی اختلاس با خیانت در امانت آن است که در اختلاس مرتکب جرم مامور دولت بوده و با سوء استفاده از شغل یا ماموریتش، نسبت به اموال متعلق به دولت یا اموالی که از طرف اشخاص نزد دولت به امانت گذاشته شده مرتکب خیانت می‌شود.
مطابق ماده ۵ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری، هر یک از کارمندان و کارکنان ادارات و سازمان‌ها یا شوراها و یا شهرداری‌ها و موسسات و شرکت‌های دولتی و یا وابسته به دولت و یا نهادهای انقلابی و دیوان محاسبات و موسساتی که به کمک مستمر دولت اداره می‌شوند و یا دارندگان پایه قضایی و به طور کلی قوای سه گانه و همچنین نیروهای مسلح و مامورین به خدمات عمومی از رسمی یا غیر رسمی وجوه یا مطالبات یا حواله ها یا سهام و اسناد و اوراق بهادار و یا سایر اموال متعلق به هر یک از سازمان‌ها و موسسات فوق الذکر و یا اشخاص را که بر حسب وظیفه به آن‌ها سپرده شده است به نفع خود یا دیگری برداشت و تصاحب نماید مختلس محسوب و به ترتیب زیر مجازات خواهد شد:
- تبصره ۱-در صورتی که میزان اختلاس تا پنجاه هزار ریال باشد مرتکب به شش ماه تا سه سال حبس و شش ماه تا سه سال انفصال موقت و هر گاه بیش از این مبلغ باشد به دو تا ده سال حبس و انفصال دائم از خدمات دولتی و در هر مورد علاوه بر رد وجه یا مال مورد اختلاس به جزای نقدی معادل دو برابر آن محکوم می‌شود.
- تبصره ۲-چنانچه عمل اختلاس توام با جعل سند و نظایر آن باشد در صورتی که میزان اختلاس تا پنجاه هزار ریال باشد مرتکب به دو تا پنج سال حبس و یک تا پنج سال انفصال موقت و هر گاه بیش از این مبلغ باشد به هفت تا ده سال حبس و انفصال دائم از خدمات دولتی و در هر دو مورد علاوه بر رد وجه یا مال مورد اختلاس به جزای نقدی معادل دو برابر آن محکوم می‌شود.
- تبصره ۳- هرگاه مرتکب اختلاس قبل از صدور کیفر خواست تمام وجه یا مال مورد اختلاس را مسترد نماید دادگاه او را از تمام یا قسمتی از جزای نقدی معاف می‌نماید و اجراء مجازات حبس را معلق ولی حکم انفصال درباره او اجراء خواهد شد.
- تبصره ۴- حداقل نصاب مبالغ مذکور در جرایم اختلاس از حیث تعیین مجازات یا صلاحیت محاکم اعم از این است که جرم دفعتا واحده یا به دفعات واقع شده و جمع مبلغ مورد اختلاس بالغ بر نصاب مزبور باشد.
- تبصره ۵- هرگاه میزان اختلاس زائد بر صد هزار ریال باشد، در صورت وجود دلایل کافی، صدور قرار بازداشت موقت به مدت یک ماه الزامی است و این قرار در هیچ یک از مراحل رسیدگی قابل تبدیل نخواهد بود.
همچنین وزیر دستگاه می‌تواند پس از پایان مدت بازداشت موقت، کارمند را تا پایان رسیدگی و تعیین تکلیف نهایی وی از خدمت تعلیق کند. به ایام تعلیق مذکور در هیچ حالت هیچگونه حقوق و مزایایی تعلق نخواهد گرفت.
خیانت در امانت در قانون تصدیق انحصار وراثت و مجازات آن
بر حسب ماده ۱۱ قانون تصدیق انحصار وراثت هرگاه متصرفین مال متعلق به اشخاص مجهول الوارث و یا مدیونین به اشخاص مزبور بعد از انقضاء مدتی که که در ماده ۶ آمده است یعنی ۱۰ سال نسبت به مال منقول و وجه نقد و ۲۰ سال نسبت به مال غیر منقول از تاریخ فوت مالک، مال و یا دین و یا منافع حاصله از آن را مطابق تبصره ماده مذکور به دولت تسلیم و یا تادیه ننمایند به مجازاتی که به موجب قوانین جزایی برای خیانت در امانت مقرر است محکوم خواهند شد.
همچنین در صورتی که متصرف یا مدیون شرکت باشد مدیر شرکت و یا شعبه آن که متصرف و یا مدیون است مسئول اجرای مقررات تبصره ماده ۶ بوده و در‌صورت تخلف به مجازات ذکر شده در بالا محکوم خواهد شد.
خیانت در امانت در قانون ثبت اسناد و املاک و مجازات آن
مطابق ماده ۲۸ قانون ثبت و املاک هرگاه نسبت به این قبیل املاک به عنوان مالکیت تقاضای ثبت شده و متولی یا نماینده اوقافی که به موجب نظامنامه مکلف به دادن عرض حال اعتراض و تعقیب دعوا و حفظ حقوق وقف یا حبس یا ثلث باقی است در اثر تبانی به تکلیف خود عمل ننماید به مجازات خیانت در امانت محکوم خواهد شد.
در مواردی نیز که تقاضای ثبت ملک دیگری بدون ذکر حقوق ارتفاقی املاک وقف و حبس و ثلث باقی شده است هرگاه اشخاص مذکور در فوق در اثر تبانی به تکلیف خود عمل ننمایند به مجازات خائنین در امانت محکوم می‌شوند.
خیانت در امانت در قانون تجارت و مجازات آن
اگر دلال بر خلاف وظیفه خود نسبت به کسی که به او ماموریت داده به نفع طرف دیگر معامله اقدام نماید و یا بر خلاف عرف تجاری محل از طرف مزبور وجهی دریافت و یا وعده وجهی را قبول کند مستحق اجرت و مخارجی که کرده نخواهد بود به علاوه محکوم به مجازات مقرر برای خیانت در امانت خواهد شد.
تفاوت جرم خیانت در امانت و کلاهبرداری
تفاوت اصلی بین دو جرم کلاهبرداری و خیانت در امانت این است که در کلاهبرداری عنصر حیله و تقلب وجود دارد، علاوه بر این کلاهبرداری و خیانت در امانت در عنصر نتیجه نیز با هم تفاوت دارند.
جرم کلاهبرداری به محض اخذ مال از سوی کلاهبردار اتفاق می‌افتد اما جرم خیانت در امانت زمانی اتفاق می‌افتد که مجرم بعد از اخذ مال اقدامی را روی آن انجام دهد. بنابراین یک عمل واحد نمی‌تواند هم کلاهبرداری باشد و هم خیانت در امانت.
مراحل شکایت و رسیدگی به جرم خیانت در امانت
- در پرونده‌های مربوط به خیانت در امانت ابتدا باید فرد شاکی شخصا یا به همراه وکیل، بر اساس ادله‌ای که در دست دارد شکواییه‌ای را با عنوان جرم خیانت در امانت آماده کرده و به دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم ارائه دهد و رای تعقیب و مجازات متهم را تقاضا کند.
- بعد از ثبت این پرونده در دادسرا، شاکی باید به یکی از شعب دادیاری یا بازپرسی که در قسمت پایین شکواییه نوشته می‌شود مراجعه کند.
- مقام قضایی رسیدگی کننده به پرونده جهت روشن شدن موضوع دستور تحقیقاتی را می‌نماید و پرونده برای انجام تحقیقات مقدماتی به کلانتری فرستاده می‌شود و متهم در کلانتری برای ارائه توضیحات احضار می‌شود.
- در این مرحله شاکی باید مدارکی که نشان دهنده مالکیتش بر مال امانی هست را ارائه نماید و در صورتی که در جریان سپردن مال به امین، شاهد یا شاهدانی وجود داشتند، اسامی و آدرس آنان را اعلام نماید.
- مقام قضایی پس از شنیدن اظهارات امین و بررسی ادله موجود، در صورتی که عقیده بر مجرم بودن او داشته باشد قرار جلب دادرسی صادر می‌کند.
- در غیر این صورت قرار منع تعقیب صادر می‌کند که این قرار از جانب شاکی به ظرف ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ قابل اعتراض است. بعد از انجام تحقیقات مقدماتی پرونده به دادسرا بازگردانده می‌شود و آماده رسیدگی در دادگاه صالح می‌باشد.
- در صورتی که پرونده کامل باشد قاضی دستور تعیین وقت رسیدگی و ابلاغ آن به اطراف شکواییه را خواهد داد. در این مرحله دادگاه بدوی با توجه به مدارک و اظهارات یا جرم را قابل انتساب به متهم می‌داند که در این صورت حکم محکومیت وی صادر می‌شود.
- در صورت اعتراض شاکی یا متهم پرونده به دادگاه تجدید نظر فرستاده می‌شود و در این دادگاه با رسیدگی مجدد تصمیم قطعی گرفته می‌شود و رای را صادر می‌کند و در نهایت پرونده برای اجرای حکم به واحد اجرای احکام کیفری به دادسرایی که در ابتدا از آن جا شکایت مطرح شده است ارجاع می‌شود.
وکیل و مشاوره حقوقی در پرونده‌های خیانت در امانت
در پرونده‌های خیانت در امانت به خصوص پرونده کیفری مطمئن‌ترین راه آن است که ابتدا با وکیل یا مشاوره حقوقی که در این زمینی اطلاعات کافی دارد مشورت شود. وکیل می‌داند که چه ادله‌ای معتبر هستند و در مقابل چه ادله‌ای اعتبار ندارند و نمی‌توان از آن‌ها برای اثبات امری استفاده کرد.
بنابراین بهتر است از ابتدای پرونده کیفری، چه به عنوان شاکی و چه به عنوان متهم، از دانش و تخصص وکیل خیانت در امانت متخصص استفاده نمایید.
در بنیاد وکلا شما می‌توانید با وکلای متخصصی که تجربه زیادی در پرونده‌های خیانت در امانت دارند در ارتباط باشید، همچنین می‌توانید با مشاوره حقوقی تلفنی در این زمینه مشورت کنید.
