تعیین امین توسط دادگاه به چه صورت است؟

موارد تعیین امین توسط دادگاه

امین کیست؟

امین به معنای امانتدار و کسی ست که مردم به علت درستی و صداقت به او اعتماد می کنند.

منظور از امین هرکسی ست که مال دیگری را برای صاحب آن و به نفع او در تصرف دارد خواه در مقابل عمل خود اجرتی دریافت کند یا مزدی نگیرد.

اجرت امین مشخص نخواهد بود و حق الزحمه امین اموال را شورای حل اختلاف و یا دادگاه تعیین خواهد کرد، خواه به موجب عقد باشد یا به حکم قانون؛ از قبیل خادم، شاگرد، سرایدار، قیم، وکیل، مباشر، باغبان و همچنین کسی که مال دیگری را یافته و امثال آن …

در تمامی مواردی که قانون، تعیین امین را ضروری دانسته است، دادستان و یا هر فرد ذینفعی می توانند از دادگاه صالح تقاضای تعیین امین را نمایند.

ماده ۱۰۸ قانون امور حسبی مقرر میدارد:

"دادستان می‌تواند اشخاصی را که برای سمت امانت مناسب باشند به دادگاه معرفی نموده و دادگاه پس از احراز لزوم تعیین امین از بین‌ اشخاص نامبرده یا اشخاص دیگر که طرف اعتماد باشند یک یا چند نفر را به سمت امین معین می‌نماید."

ماده ۱۰۹ قانون امور حسبی مقرر میدارد:

"مادر جنین در صورت داشتن صلاحیت بر دیگران مقدم است و در صورت عدم صلاحیت یا عدم قبول او اقربای نسبی و سببی جنین بر‌ دیگران مقدم خواهند بود."

ماده ۱۱۰ قانون امور حسبی مقرر میدارد:

"در غیر مورد جنین پدر و جد و مادر و اولاد و زن و شوهر کسی که امین برای اداره اموال او معین می‌شود با داشتن صلاحیت به ترتیب‌ مذکور بر دیگران تقدم دارند و در صورت نبودن اشخاص مذکور سایر اقربا بر دیگران مقدم هستند."

در موارد زیر تعیین امین را لازم و ضروری می داند:

تعیین امین در مورد خیانت متولی:

اگر متولی در وقف خیانت کند، باید امین تعیین گردد.

دادگاه جهت جلوگیری از خیانت بعدی متولی، امین تعیین می کند تا اعمال متولی با موافقت امین انجام گیرد.

ماده ۸ قانون اوقاف مقرر میدارد:

"در مواردی که اداره تحقیق اوقاف خائن بودن متولی را احراز نمود موقتا ناظری بر او خواهد گماشت و اداره اوقاف در محاکم صالحه‌ اقامه دعوی نموده پس از اثبات خیانت متولی برای ضم امین به اداره مدعی عمومی مراجعه می‌نماید که مطابق مقررات برای ضم امین اقدام شود و‌ ممکن است در این صورت خود اداره اوقاف به عنوان امین منضم معین گردد."

تعیین امین در صورت عدم لیاقت ولی:

در صورت عدم لیاقت ولی و یا کبر سن یا بیماری یا حیف و میل از طرف ولی، در کنار ولی، امین منضم می گردد.

ماده ۱۱۸۴ قانون مدنی مقرر میدارد؛

هرگاه ولی قهری طفل رعایت غبطه صغیر را ننماید و مرتکب اقداماتی شود که موجب ضرر مولی‌علیه گردد به تقاضای یکی از اقارب وی و یا به درخواست رئیس حوزه قضایی پس از اثبات، دادگاه ولی مذکور را عزل و از تصرف در اموال صغیر منع و برای اداره امور مالی طفل فرد صالحی را به عنوان قیم تعیین می نماید.

همچنین اگر ولی قهری به واسطه کبر سن و یا بیماری و امثال آن قادر به اداره اموال مولی علیه نباشد و شخصی را هم برای این امر تعیین ننماید طبق مقررات این ماده فردی به عنوان امین به ولی قهری منضم می‌گردد.

تعیین امین در صورت غیبت یا حبس ولی:

در صورت غیبت یا حبس ولی، جهت اداره اموال و دارایی محجورین، امین تعیین می گردد.

اگر ولی غیبت کند و یا در زندان باشد و در اثر غیبت و زندانی بودن او، امور محجور مختل شود و موجب ضرر و زیان گردد، دادستان در کنار ولی، امین نیز تعیین می نماید.

ماده ۱۱۸۷ قانون مدنی مقرر میدارد:

"هرگاه ولی قهری منحصر به واسطه غیبت یا حبس به هر علتی که نتواند به امور مولی‌ علیه رسیدگی کند و کسی را هم از طرف خود معین ‌نکرده باشد حاکم یک نفر امین به پیشنهاد مدعی‌العموم برای تصدی و اداره اموال مولی علیه و سایر امور راجع به او موقتا معین خواهد کرد."

تعیین امین در صورت عدم امانت ولی:

اگر ولی در اداره اموال محجور مرتکب خیانت شود، حاکم میتواند مطابق ماده ۱۱۸۶ قانون مدنی عمل نماید و در کنار ولی، امین نیز تعیین نماید و کارهای ولی با موافقت امین انجام گیرد.

امین جنین:

جهت اداره سهم الارث که ممکن است از ترکه متوفی به جنین برسد، در صورتی که جنین ولی خاص (پدر، جد پدری، وصی) نداشته باشد، حاکم برای اداره اموال او امین تعیین می نماید.

ماده ۸۷۵ قانون مدنی مقرر میدارد:

"شرط وراثت زنده بودن در حین فوت مورث است و اگر حملی باشد در صورتی ارث میبرد که نطفه او حین‌الموت منعقد بوده و زنده‌ هم متولد شود اگر چه فورا پس از تولد بمیرد."

ماده ۸۷۸ قانون مدنی مقرر میدارد:

"هرگاه در حین موت مورث حملی باشد که اگر قابل وراثت متولد شود مانع از ارث تمام یا بعضی از وراث دیگر میگردد تقسیم ارث به عمل نمیآید تا حال او معلوم شود و اگر حمل مانع از ارث هیچ یک از سایر وراث نباشد و آنها بخواهند ترکه را تقسیم کنند باید برای حمل حصه‌ای که‌ مساوی حصه دو پسر از همان طبقه باشد کنار گذارند و حصه هر یک از وراث مراعا است تا حال حمل معلوم شود."

ماده ۱۰۵ قانون امور حسبی مقرر میدارد:

"تعیین امین برای جنین در دادگاه شهرستانی به عمل می‌آید که مادر جنین در حوزه آن دادگاه اقامت دارد و برای کسی که عاجز از اداره‌ اموال خود است دادگاه شهرستانی که شخص نامبرده در حوزه آن اقامت دارد و در سایر مواردی که احتیاج به تعیین امین پیدا می‌شود دادگاه شهرستانی‌ صالح است که در حوزه آن دادگاه احتیاج به تعیین امین حاصل شده است."

تعیین امین برای اداره اموال کسی که عاجز از اداره اموال خود می باشد:

اگر اشخاصی بدلیل عواملی مانند کبر سن یا بیماری هایی مانند فلج بودن یا … عملا نتوانند اموال خود را اداره نمایند، اما دارای قوای عقلانی باشند و دچار سفاهت و جنون نباشند، می توانند از دادگاه تقاضای تعیین امین جهت اداره اموال نمایند.

ماده ۱۱۰ قانون امور حسبی مقرر میدارد:

"در غیر مورد جنین پدر و جد و مادر و اولاد و زن و شوهر کسی که امین برای اداره اموال او معین می‌شود با داشتن صلاحیت به ترتیب‌ مذکور بر دیگران تقدم دارند و در صورت نبودن اشخاص مذکور سایر اقربا بر دیگران مقدم هستند."

تعیین امین جهت اموال مورد مصارف عمومی:

ماده ۱۰۷ قانون امور حسبی مقرر میدارد:

"در مورد جنین دادستان و اقربای جنین و در مورد مصارف عمومی دادستان و هر ذی‌نفعی می‌تواند از دادگاه درخواست تعیین امین‌ نماید."

ماده ۱۲۲ قانون امور حسبی مقرر میدارد:

"امینی که برای اداره اموال مربوطه به مصارف عمومی تعیین می‌شود باید به ترتیبی که مقرر شده و موافق مصلحت اموال را اداره و در‌ مصارف مخصوصه که مقرر شده است صرف نماید."

امین غایب مفقودالاثر:

ماده ۱۰۱۱ قانون مدنی در تعریف غایب مفقودالاثر عنوان میدارد:

غایب مفقودالاثر کسی است که از غیبت او مدت بالنسبه مدیدی گذشته و از او به هیچ وجه خبری نباشد.

ماده ۱۰۱۲ قانون مدنی مقرر میدارد:

"اگر غایب مفقودالاثر برای اداره اموال خود تکلیفی معین نکرده باشد و کسی هم نباشد که قانونا حق تصدی امور او را داشته باشد ،‌محکمه برای اداره اموال او یک نفر امین معین میکند تقاضای تعیین امین فقط از طرف مدعی ‌العموم و اشخاص ذینفع در این امر قبول می شود."

وظایف و مسئولیت امین چیست؟

فروش اموال ضایع شدنی:

اگر نتیجه فروش اموال ضایع شدنی، پول نقد باشد و نتوان از پول، اموالی که به صرفه غایب باشد خریداری کرد، می بایستی پول را در بانک نگهداری نمود.

ماده ۱۴۱ قانون امور حسبی مقرر میدارد:

"هرگاه در بین اموال غائب مال ضایع شدنی باشد ورثه یا امین که اموال غائب به تصرف آنها داده شده آن مال را فروخته و از نتیجه‌ فروش با رعایت مصلحت غائب مالی خریداری و یا اقدام دیگری که به صرفه غائب باشد می‌نماید."

فروش اموال غیرضروری منقول غائب:

ماده ۱۴۲ قانون امور حسبی مقرر میدارد:

"هر یک از امین و ورثه که اموال غائب به تصرف آنها داده شده است می‌توانند با اجازه دادستان اموال منقوله غائب را که مورد احتیاج‌ نیست فروخته و از پول آن مال دیگری که موافق مصلحت غائب باشد خریداری و یا اقدام دیگری که به صرفه غائب باشد بنمایند."

منع فروش و در رهن گذاشتن اموال غائب:

ماده ۱۴۸ قانون امور حسبی مقرر میدارد:

"در غیر مورد ماده قبل ورثه و امین حق ندارند اموال غیر منقول غائب را بفروشند یا رهن بگذارند."

نماینده غایب در دعاوی:

امین می تواند به نمایندگی از غایب، طرح دعوا نماید.

ماده ۱۴۹ قانون امور حسبی مقرر میدارد:

"در دعوی بر غائب ورثه یا امین که مال به تصرف آنها داده شده طرف دعوی خواهند بود و همچنین ورثه یا امین حق دارند برای وصول‌ مطالبات غائب اقامه دعوی نمایند."

دادن دیون و نفقه زوجه غایب:

ماده ۱۰۲۸ قانون مدنی مقرر میدارد:

"امینی که برای اداره کردن اموال غایب مفقودالاثر معین می‌شود باید نفقه زوجه دائم یا منقطعه که مدت او نگذشته و نفقه او را زوج‌ تعهد کرده باشد و اولاد غایب را از دارائی غایب تادیه نماید در صورت اختلاف در میزان نفقه تعیین آن به عهده محکمه است."

ماده ۱۵۰ قانون امور حسبی مقرر میدارد:

"در موردی که اموال غائب به تصرف ورثه یا امین داده شده باشد دادگاه می‌تواند حق‌الزحمه متناسبی از درآمد اموال برای ورثه یا امین‌ معین نماید هزینه حفظ و اداره اموال غائب از اموال غائب برداشته می‌شود."

وظایف و اختیارات امین و چگونگی عزل آن:

وظایف امین در موردی که جهت اداره مال مولی علیه به ولی، ضم می شود.

موارد ضم امین (اضافه شدن امین) عبارتند از: عدم لیاقت ولی، بیماری ولی یا کبر سن، عدم امانت ولی، غیبت یا حبس بودن ولی.

امین و ولی در مورد تصرفات و اعمال مرتبط با مولی علیه دارای اختیار مساوی هستند و هیچکدام به تنهایی نمی توانند اعمال حقوقی انجام دهند مگر با موافقت دیگری.

اگر هر کدام از آنها بدون موافقت دیگری کاری را انجام دهد، آن عمل غیرنافذ است.

وظایف و اختیارات امین در مورد وقف:

اگر در مورد مال مورد وقف امینی ضم به متولی گردد، هر دو باید بطور مشترک اموال را اداره نمایند و هیچ کدام بدون موافقت دیگری، نمی تواند عملی را انجام دهد.

وظایف امین برای اداره اموال جنین:

ماده ۱۱۹ قانون امور حسبی مقرر میدارد:

"مقررات راجع به وظایف و اختیارات و مسئولیت قیم شامل امین غائب و جنین هم می‌شود."

وظایف امین جهت اداره اموالی که به مصارف عمومی اختصاص داده شده است

امین باید در حدود وظایف و اختیاراتی که از طرف مالک مقرر شده رفتار کند. امین باید همانند متولی، راجع به تعمیر و اجاره و جمع آوری منافع و مصرف آن و نگهداری آن اموال و … مانند وکیل، امین رفتار کند. 

وظایف امین برای اداره اموال عاجز از اداره آن:

ماده ۱۲۳ قانون امور حسبی مقرر میدارد:

"امینی که برای اداره اموال عاجز معین می‌شود به منزله وکیل عاجز است و احکام وکیل نسبت به او جاری است."

ماده ۱۱۸ قانون امور حسبی مقرر میدارد:

"کسی که به عنوان عجز از اداره اموال برای او امین معین شده اگر تصرفی در اموال خود بنماید نافذ است و امین نمی‌تواند او را ممانعت‌ نماید."

طرق رسیدگی به درخواست تعیین یا ضم امین:

امین معمولا برای مدتی موقت تعیین میگردد یا اینکه به ولی قهری اضافه می گردد. 

همراه درخواست ضم یا تعیین امین باید مدارک زیر ضمیمه گردد:

1. گواهی حصر وراثت
2. اظهارنامه راجع به مشخصات صغیر و دارایی او
3. خلاصه رونوشت وفات متوفی
4. فتوکپی شناسنامه متوفی
5. فتوکپی شناسنامه متقاضی قیم یا تعیین امین و صغار
6. صورت دارایی و اموال صغار

دیگر مستندات قانونی مرتبط با موضوع تعیین امین

ماده ۱۱۱ قانون امور حسبی مقرر میدارد: "دادگاه می‌تواند علاوه بر امین یک یا چند نفر را به عنوان ناظر معین نماید."

ماده ۱۱۲ قانون امور حسبی مقرر میدارد:

"در صورت تعدد امین و ناظر دادگاه باید حدود اختیارات آنها را معین نماید و نیز می‌تواند وظایف امناء متعدد را تفکیک کند."

ماده ۱۱۳ قانون امور حسبی مقرر میدارد:

"حفظ و نظارت اموال در مواردی که محتاج به تعیین امین است مادام که امین معین نشده به عهده دادستانی است که اموال در حوزه او‌ یافت می‌شود."

ماده ۱۱۴ قانون امور حسبی مقرر میدارد:

"در خارج ایران مامورین کنسولی ایران حق دارند برای اداره اموال ایرانیان که محتاج به تعیین امین و واقع در حوزه ماموریت آنها است‌ موقتا نصب امین نمایند و باید تا ده روز پس از نصب امین مدارک عمل خود را به وسیله وزارت امور خارجه به وزارت دادگستری بفرستند."

نصب امین‌ نامبرده وقتی قطعی می‌گردد که دادگاه شهرستان تهران تصمیم مامور کنسولی را تنفیذ کند.

ماده ۱۱۵ قانون امور حسبی مقرر میدارد:

"وظایف و اختیاراتی که به موجب قانون و نظامات مربوطه در مورد دخالت دادستان ها در امور محتاج به تعیین امین مقرر است در خارج‌ ایران به عهده مامورین کنسولی خواهد بود."

ماده ۱۰۷ قانون امور حسبی مقرر میدارد:

در مورد جنین دادستان و اقربای جنین و در مورد مصارف عمومی دادستان و هر ذی‌نفعی می‌تواند از دادگاه درخواست تعیین امین‌ نماید.

ماده ۱۰۹ قانون امور حسبی مقرر میدارد:

"مادر جنین در صورت داشتن صلاحیت بر دیگران مقدم است و در صورت عدم صلاحیت یا عدم قبول او اقربای نسبی و سببی جنین بر‌ دیگران مقدم خواهند بود."

ماده ۱۲۰ قانون امور حسبی مقرر میدارد:

"سمت امینی که برای جنین معین شده است پس از تولد طفل زائل می‌شود و در غیر این مورد نیز پس از زوال سببی که موجب تعیین‌ امین شده است سمت امین زائل خواهد شد."

ماده ۱۳۰ قانون امور حسبی مقرر میدارد:

"دادستان و اشخاص ذینفع از قبیل وراث و بستانکار حق دارند از دادگاه درخواست تعیین امین برای اداره اموال غائب بنمایند."

ماده ۱۳۱ قانون امور حسبی مقرر میدارد:

"پس از وصول درخواست تعیین امین دادگاه در خصوص غیبت و اینکه غائب کسی را برای اداره اموال خود معین کرده است یا نه تحقیق‌ نموده و پس از احراز غیبت و وجود شرایط ماده ۱۰۱۲ قانون مدنی تعیین امین می‌نماید."

ماده ۱۳۲ قانون امور حسبی مقرر میدارد:

"کسی که در زمان غیبت غائب عملا متصدی امور او باشد در موقع تعیین امین برای غائب آن شخص بر دیگران مقدم خواهد بود."

ماده ۱۰۱۴ قانون مدنی مقرر میدارد:

"اگر یکی از وراث غایب تضمینات کافیه بدهد محکمه نمیتواند امین دیگری معین نماید و وارث مزبور به این سمت معین خواهد شد."

ماده ۱۰۱۵ قانون مدنی مقرر میدارد:

"وظائف و مسئولیت های امینی که به موجب مواد قبل معین میگردد همان است که برای قیم مقرر است."