مطابق شرع مقدس اسلام و قوانین کشور، هرکس عمدا یا در نتیجه بی احتیاطی به جان ، سلامتی یا مال دیگری لطمه ای وارد کند که موجب ضرر مادی یا معنوی دیگری شود، مسئول جبران خسارت ناشی از عمل خود خواهد بود.
در خصوص مقابله با آسیب های جسمی، پرداخت دیه و ارش مورد توجه قانونگذار قرار گرفته است که پرداخت دیه در مواردی به عنوان مجازات اصلی مرتکب در نظر گرفته می شود و در برخی موارد نیز به جای قصاص بایستی دیه پرداخت شود.
به همین مناسبت، در ادامه این مقاله به دنبال آن هستیم تا ابتدا به مفهوم و تعریف دیه پرداخته و در ادامه نیز انواع دیه یعنی دیه قتل، دیه اعضای بدن، دیه منافع اعضاء و دیه جراحات را به صورت جداگانه مطرح کنیم.
تعریف دیه چیست؟
قانونگذار در ماده ۴۴۵ قانون مجازات اسلامی به تعریف دیه پرداخته است که بر اساس آن «دیه مقدار مال معیّنی است و در شرع مقدس به سبب جنایت غیر عمدی بر نفس، عضو یا منفعت یا جنایات عمدی در مواردی که به هر جهت قصاص ندارد، مقرر شده است».
مطابق تعریف دیه در این ماده، می توان گفت شرایط تعیین دیه شامل دو مورد زیر است:
- اول؛ در مورد جرایم عمدی است که به دلایلی منجر به قصاص نمی شوند؛ مانند حالتی که قتلی صورت گیرد و خانواده مقتول با قاتل توافق کنند و به جای قصاص، مطالبه دیه نمایند.
- حالت دوم زمانی است که جرایم غیر عمدی (شامل جرم شبه عمد و جرم خطای محض) صورت گرفته باشد که در این صورت نیز مرتکب با پرداخت دیه مجازات می شود.
انواع دیه
مطابق قانون مجازات اسلامی می توان انواع دیه را چنین تقسیم بندی نمود:
دیه قتل:
دیه ای معادل یک دیه کامل انسان دارد که نرخ دیه هر سال توسط قوه قضاییه تعیین می شود.
بنابراین، در صورتی که شخصی انسانی را به قتل برساند و مجازات دیه برای آن تعیین شده باشد، باید دیه ای معادل دیه یک انسان کامل به وی بپردازد؛ البته در این خصوص تفاوت در میزان دیه زن و مرد نیز مورد توجه قرار خواهد گرفت.
دیه اعضای بدن:
یکی دیگر از انواع دیه، دیه اعضای بدن است.
در صورتی که از یک عضو تنها یک عدد در بدن انسان وجود داشته باشد، از بین بردن آن دیه کامل دارد و در صورتی که از یک عضو دو عدد موجود باشد، از بین بردن یکی از آنها نصف دیه کامل و از بین بردن هر دوی آنها دیه کامل خواهد داشت.
مطابق قانون مجازات اسلامی، دیه از بین بردن اعضای بدن مشخص و معین است که به تفصیل اشاره شده اند؛ به عنوان مثال دیه مو، دیه چشم، دیه بینی، دیه لاله گوش، دیه لب، دیه زبان، دیه دندان، دیه گردن، دیه فک، دیه دست و پا، دیه ستون فقرات و غیره به صورت کامل در قانون ذکر شده است.
دیه منافع اعضاء:
در صورتی که شخصی مرتکب جنایتی بر دیگری شود که به موجب آن فرد برخی از حواس خود را از دست بدهد، باید دیه منافع آن عضو را بپردازد (به عبارت دیگر منفعتی که از برخی از اعضا حاصل می شود مثلا منفعت شنیدن توسط گوش مختل شود؛ اما خود گوش آسیبی نبیند).
مطابق قانون مجازات اسلامی، دیه منافع شامل مواردی همچون دیه عقل، دیه شنوایی، دیه بینایی، دیه بویایی و دیه صوت و گویایی است.
دیه جراحات:
در صورتی که شخص مرتکب جنایتی بر دیگری شود و به موجب آن جراحتی بوجود آید، باید دیه جراحات وارده را بپردازد که میزان این دیه به نسبت میزان جراحت وارد شده و بنا به تشخیص پزشکی قانونی مقدار آن مشخص خواهد شد؛ مانند دیه خراش، کبودی، تورم و … که مصادیق آن در مواد ۷۰۱ الی ۷۰۷ قانون مجازات اسلامی مشخص شده اند.
