قانون انجام عمل مجرمانه را مستحق مجازات دانسته است، اما گاهی پیش می آید که شرایط مجرم به گونه ای است که نمی توان مجرم را به کیفر قانونی، مجازات کرد و عدالت حکم می کند به موقعیت متهم با شرایط ویژه ای نگاه کرد.
در واقع در برخی از مواقع قانون گذار انجام فعل مجرمانه را مباح دانسته و آن را مجازات نمی کند.
مجازات نکردن جرم تنها در شرایط به خصوصی که در قانون تحت عنوان موانع مسئولیت کیفری مطرح شده است ممکن است؛ بنابراین موانع مسئولیت کیفری یعنی عاملی وجود دارد که مانع از ایجاد مسئولیت کیفری و مجازات برای مجرم می شود؛ از این رو در این مقاله از سایت حقوقی بنیاد وکلا به بررسی مصادیق موانع مسئولیت کیفری می پردازیم.
مصادیق موانع مسئولیت کیفری
موانع مسئولیت کیفری مواردی خاص و استثنئایی هستند که در قانون مجازات اسلامی سال ۹۲ مورد اشاره قرار گرفته اند.
مصادیق موانع مسئولیت کیفری از قبیل زیر هستند:
- عدم بلوغ:
اولین مانع مسئولیت کیفری عدم بلوغ است.
طبق ماده ۱۴۶ قانون مجازات اسلامی، افراد نابالغ مسئولیت کیفری ندارند.
- جنون:
در ماده ۱۴۹ قانون مجازات اسلامی آمده است که هرگاه مرتکب در زمان ارتکاب جرم دچار اختلال روانی بوده به نحوی که فاقد اراده و قوه تشخیص باشد، مجنون محسوب می شود و مسئولیت کیفری ندارد.
- اکراه:
سومین مورد از موارد موانع مسئولیت کیفری، اکراه غیرقابل تحملی است که موجب شده است فرد رفتاری که طبق قانون جرم است انجام دهد.
- خواب و بی هوشی:
در ماده ۱۵۳ قانون مجازات اسلامی آمده است که هرکس در حال خواب و بی هوشی و مانند آنها، مرتکب رفتاری شود که طبق قانون جرم محسوب می شود، مجازات نمی گردد، مگر اینکه شخص با علم به اینکه در حال خواب و بی هوشی مرتکب جرم می شود، عمدا بخوابد و یا خود را بیهوش کند.
- مستی و بی ارادگی:
مستی و بی ارادگی ناشی از مصرف مسکرات ، مواد مخدر و روان گردان و نظایر آنها مانع مجازات نیست مگر اینکه ثابت شود، مرتکب حین ارتکاب جرم به طور کلی مسلوب الاختیار بوده است، اما اگر ثابت شود مصرف این موارد به منظور ارتکاب جرم یا با علم به تحقق آن بوده است و جرم مورد نظر واقع شود، به مجازات هر دو محکوم می شود.
- جهل به حکم قانون:
اینکه کسی ادعا کند نمی دانسته عملی جرم است، مانع از مسئولیت کیفری او نیست، مگر اینکه به طور معمول تحصیل علم از اینکه چه عملی جرم است و چه عملی جرم نیست برای او ممکن نباشد یا جهل به حکم از نظر شرعی مانع از مجازات باشد.
البته منظور از جهل، جهل به مجازات و مبران و نوع آن نیست بلکه جهل به جرم بودن عملی است که رخ داده.
- دفاع مشروع:
هرگاه فردی برای دفاع از نفس، عرض، تاموس، مال یا آزادی تن خود یا دیگری در برابر هر گونه تجاوز یا خطر فعلی یا قریب الوقوع مرتکب عملی شود که طبق قانون جرم است، در صورت وجود شرایط قانونی دفاع مشروع، مجازات نمی شود.
- از سایر موانع مسئولیت کیفری می توان به ارتکاب رفتار به حکم یا اجازه قانون اشاره کرد.
- در صورتی که ارتکاب رفتار برای اجرای قانون لازم باشد، مجازات اعمال نمی شود.
- هم چنین ارتکاب رفتاری به امر قانونی مقام ذی صلاح، در صورتی که امر مذکور خلاف شرع نباشد، از موانع مسئولیت کیفری است.
- اقدامات والدین و اولیای قانونی و سرپرستان صغار و مجانین که به منظور تادیب یا حفاظت آنها انجام می شود، مشروط بر اینکه اقدامات مذکور در حد متعارف و حدود شرعی تادیب و محافظت باشد.
- عملیات ورزشی و حوادث ناشی از آن مشروط بر اینکه سبب حوادث، نقض مقررات مروبط به آن ورزش نباشد و این مقررات هم مغایر موازین شرعی نباشد.
- هر نوع عمل جراحی یا طبی مشروع که با رضایت شخص یا اولیا یا سرپرستان یا نمایندگان قانونی وی و رعایت موازین فنی و علمی و نظامات دولتی انجام می شود، از عوامل مانع از مسئولیت کیفری محسوب می شوند.
- هرگاه به امر غیر قانونی یکی از مقامات رسمی، جرمی واقع شود، امر کننده و مامور به مجازات مقرر در قانون محکوم می شوند اما ماموری که دستور امر کننده را به علت اشتباهی قابل قبول و به تصور اینکه قانونی است، اجرا کرده باشد مجازات نمی شود و در دیه و ضمان تابع مقررات مربوطه است.
برای ارتباط با وکلای خبره و کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه میتوانید از قسمت جست‌و‌جوی وکیل وبسایت، پس از انتخاب وکیل مورد نظر مشاوره یا خدمت حقوقی مورد نظرتان را دریافت کنید.
