با عنایت به قوانین مخلتفی که در نظام حقوقی ایران شرایط اقامه دعوا را مقرر داشته اند، در می یابیم که شخصی که قصد اقامه دعوا در دادگاه را دارد و یا می خواهد در مقابل دعوایی که علیه او در دادگاه اقامه شده است از خود دفاع کند، باید واجد صفت اهلیت باشد که منظور از اهلیت داشتن آن است که شخص باید به بلوغ و رشد کافی رسیده باشد و مجنون نباشد.
لذا در صورتی که هر یک از خواهان و خوانده دعوا دارای اهلیت لازم برای اقامه دعوا نباشند، طرف مقابل وی می تواند به این امر اعتراض یا ایراد وارد نماید و دادگاه هم در صورتی که این ایراد را محرز بداند، به دلیل اهلیت نداشتن وی، قرار رد دعوا صادر خواهد کرد.
به همین دلیل در ادامه این مقاله قصد داریم ایراد عدم اهلیت خواهان و خوانده دعوا را توضیح دهیم، لذا نخست به بررسی اینکه ایراد عدم اهلیت چیست پرداخته و سپس به صورت جداگانه ایراد عدم اهلیت خواهان و ایراد عدم اهلیت خوانده را توضیح خواهیم داد.
ایراد عدم اهلیت چیست؟
همانگونه که در مقدمه اشاره گردید، هر شخصی برای اقامه دعوا در دادگاه و یا دفاع از خود، باید اهلیت لازم را داشته باشد که اهلیت به معنای آن است که شخص مذکور، بالغ، عاقل و رشید باشد و ورشکسته نباشد.
بر اساس قانون مدنی دختر دارای نه سال تمام قمری و پسر دارای پانزده سال تمام قمری بالغ محسوب می شوند.
از طرف دیگر، رشید به شخصی گفته می شود که توانایی تشخیص خوب و بد و ضرر و زیان خود در امور مالی را به دست آورده باشد که سن رشد را در دادگاه ها معمولا سن ۱۸ سالگی در نظر می گیرند.
علاوه بر این، عاقل بودن یا جنون نداشتن نیز شرط سومی است که برای داشتن اهلیت در اشخاص مورد سنجش قرار می گیرد.
علاوه بر این، اشخاصی که تاجر بوده و به عللی ورشکسته می شوند.
در این حالت، چون شخص ورشکسته نمی تواند در اموال خود تصرف کند، مانند یک شخص محجور است و در امور مالی خود اهلیت لازم را ندارد و نمی تواند در دعاوی مالی علیه دیگری دعوایی مطرح کرده یا به دعاوی مالی علیه خود پاسخی دهد.
لذا در صورتی که فردی اهلیت لازم برای اقامه دعوا در دادگاه را نداشته و با این حال در دادگاه شرکت کند، طرف مقابل می تواند به اهلیت وی ایراد نماید که به این ایراد، "ایراد عدم اهلیت" گفته می شود و بسته به اینکه خواهان یا خوانده دعوا باشد، می توان از ایراد عدم اهلیت خواهان و یا ایراد عدم اهلیت خوانده سخن گفت و در صورت احراز توسط دادگاه، قرار عدم اهلیت صادر خواهد شد.
ایراد عدم اهلیت خواهان
در صورتی که خواهان دعوا یعنی شخصی که دادخواستی به دادگاه می دهد و دعوایی را علیه دیگری مطرح می کند، اهلیت لازم برای اقامه دعوا را نداشته باشد، خوانده دعوا یعنی طرف مقابل او می تواند ایراد عدم اهلیت خواهان را ارائه نماید؛ که این مطلب ضمن بند ۳ از ماده ۸۴ قانون آیین دادرسی مدنی مورد پیش بینی قرار گرفته است که بر اساس آن، در صورتی که "خواهان به جهتی از جهات قانونی از قبیل صغر، عدم رشد، جنون یا ممنوعیت از تصرف در اموال در نتیجه حکم ورشکستگی ، اهلیت قانونی برای اقامه دعوا را نداشته باشد"، خوانده دعوا می تواند در مهلت طرح ایراد عدم اهلیت، به این موضوع اعتراض نماید که به چنین اعتراضی "ایراد عدم اهلیت خواهان" می گویند و همانگونه که اشاره گردید، مبنای ایراد عدم اهلیت خواهان، عدم بلوغ، عدم رشد ، جنون یا ورشکستگی می باشد.
ایراد عدم اهلیت خوانده
علاوه بر اینکه خواهان برای اقامه دعوا علیه دیگری باید اهلیت داشته باشد، خوانده دعوا نیز در مقام پاسخگویی به خواهان باید واجد اهلیت مذکور باشد؛ در غیر این صورت، باید شخصی به نمایندگی از خوانده پاسخ دعوا را بدهد؛ به همین دلیل هم اگر خوانده دعوا اهلیت قانونی نداشت، خواهان می تواند به این موضوع ایراد نماید که به آن " ایراد عدم اهلیت خوانده " گفته می شود.
بر اساس ماده ۸۶ قانون آیین دادرسی مدنی، "در صورتی که خوانده اهلیت نداشته باشد، می تواند از پاسخ در ماهیت دعوا امتناع کند".
لذا با توجه به این ماده در می یابیم که خوانده ای که فاقد وصف اهلیت است نمی تواند در دادرسی مشارکت کرده و باید نماینده خود مانند ولی قهری را برای دادگاه مشخص نماید.
در غیر این صورت، خواهان می توان به علت اینکه خوانده اهلیت ندارد، ایراد عدم اهلیت خوانده را طرح کند.
