علی الاصول طرفین دعوا حضور فعالی در دادگاه دارند و در جریان فرایند رسیدگی به دعوای مطرح شده قرار می گیرند؛ اما در برخی موارد امکان این وجود دارد که خوانده علی رغم اطلاع از دعوای مطرح شده در دادگاه بر علیه خود، نتواند یا نخواهد در روند رسیدگی در دادگاه حضور یابد.
همچنین امکان این هست که خوانده اصلا از دعوای مطرح شده اطلاع پیدا نکرده باشد؛ به همین دلیل، عنوان حکمی که در این شرایط علیه خوانده (کسی که از او شکایت شده و یا ادعایی علیه او مطرح شده) صادر می شود، حکم حضوری نیست؛ بلکه حکم غیابی است.
گاهی پیش آمده که به هر دلیلی برای خوانده از همه جا بی‌خبر، حکم غیابی صادر شده است.
در این مطلب به بررسی اینکه تکلیف این فرد در این مواقع چیست پرداختهایم.
رای دادگاه در صورتی غیابی است که خوانده در هیچ جلسه‌ای از جلسات دادگاه حاضر نشده و امکان دفاع نیز پیدا نکرده باشد.
بنابراین حکم غیابی، حکمی است که دادگاه در غیاب مدعی‌علیه (شخصی که بر علیه وی شکایت شده) صادر می‌کند، خواه به سود وی باشد خواه به ضرر او.
در حقوق ایران، اصل بر حضوری بودن احکام دادگاه‌ها است.
در نتیجه غیابی بودن حکم استثنا است و به همین دلیل، از ابتدا صدور حکم غیابی تحت شرایطی، قانونی دانسته شده است.
قانون آیین دادرسی مدنی ایران می‌گوید؛ حکم دادگاه حضوری است، مگر این که خوانده یا وکیل یا قائم مقام یا نماینده قانونی وی در هیچ یک از جلسات دادگاه حاضر نشده و به طور کتبی نیز دفاع نکرده یا اخطاریه و ابلاغ واقعی دریافت نکرده باشد.
بنابراین سه شرط برای صدور حکم غیابی وجود دارد و در صورت عدم وجود هر یک از سه شرط زیر، رای حضوری محسوب خواهد شد.
- خوانده یا وکیل یا قائم مقام قانونی وی در هیچ یک از جلسات حضور نداشته باشد.
- هیچ گونه دفاع کتبی نکرده باشد.
- دادخواست ابلاغ واقعی نشده باشد.
پس اگر دو شرط اول موجود نباشد، ولی دادخواست به خوانده ابلاغ واقعی شده باشد، رای صادره غیابی نخواهد بود.
حضور دو طرف در جلسه دادگاه، شنیدن اظهارات و دفاع شفاهی آنان، به قاضی برای کشف حقیقت و رسیدن به واقعیت، کمک شایانی می‌کند.
از همین رو قانونگذار برای جلوگیری از ضایع شدن حقوق افراد غائب که رای علیه آنها صادر شده است، برای اعتراض و حضور در دادگاه مهلت در نظر گرفته و در ماده ۳۰۵ قانون آیین دادرسی مدنی بیان کرده که تمام احکام غیابی، قابل اعتراض و واخواهی است.
در قانون آیین دادرسی مدنی، واخواهی به اعتراضی گفته می‌شود که محکوم‌علیه غایب نسبت به حکم غیابی مطرح می‌کند و همان دادگاه صادرکننده حکم با شنیدن اظهارات و دفاعیات خوانده، به آن رسیدگی کرده و در مورد آن مجددا تصمیم مقتضی صادر می‌کند.
