جهیزیه در فرهنگ ایرانی به مجموعهای از اجناس و وسایلی اطلاق میشود که به عنوان هدیه از سوی خانواده عروس به داماد در زمان ازدواج اهدا میشود. این وسایل از لحاظ مالی، خانهداری، وسایل شخصی و غیره میتوانند متنوع باشند و در زمان ازدواج، به عنوان یک سرمایه آغازین برای زندگی مشترک جدید مورد استفاده قرار میگیرند.
تاریخچه جهیزیه در ایران به دوران باستان بازمیگردد. در این دوران، ازدواج به عنوان یک مراسم مهم مورد توجه قرار داشت و مردم در آن زمان نیاز به آمادهسازی برخی از وسایل و اجناس برای زندگی مشترک داشتند. با گذر زمان و تغییرات اجتماعی و فرهنگی، مفهوم و محتوای جهیزیه نیز تغییر کرد و به شکل مدرنتری درآمد.
در دورههای گوناگون تاریخ ایران، جهیزیه به عنوان یک نشانه تمکن اقتصادی و موقعیت اجتماعی نیز در نظر گرفته میشد. برخی از خانوادهها، با اهدای جهیزیه به دختران خود، علاوه بر ارائه حمایت مالی، ثروت و اعتبار خود را نشان میدادند.
امروزه نیز این رسم در برخی مناطق ایران حفظ شده است، اما در دیگر جوانب زندگی اجتماعی، ممکن است به شکلها و ابعاد مختلفی مشاهده شود.
در هنگام طلاق، بحث جهیزیه نیز به میان کشیده میشود و معمولا خانمها قصد برگشت دادن جهیزیه خود را دارند. هرچند قانون درباره تعریف جهیزیه و شرایط آوردن آن ساکت است، اما مواردی را برای استرداد جهیزیه در نظر گرفته است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
استرداد جهیزیه در قانون ایران چگونه است؟
قانون مدنی ایران به جهیزیه اشاره نکرده است، زیرا زن تکلیف شرعی و قانونی برای آوردن جهیزیه ندارد و تامین اقلام ضروری زندگی زناشویی بر عهده شوهر است. اما از آن جایی که آوردن جهیزیه به خانه مرد در کشور ما امری رایج است؛ اختلافات ناشی از آن و نیز وسایل منزل، اغلب موضوع دعاوی قابل توجهی در دادگاههای خانواده است.
نکته مهمی که در مورد مهریه باید به آن توجه کرد این است که اموال و اقلام خریداری شده توسط زوج در طول زندگی زناشویی حتی آنهایی که در عوض خراب شدن جهیزیه خریداری میکند، جز جهیزیه محسوب نمیشود.جهیزیه به طور خاص به اقلامی اطلاق میشود که زوجه در ابتدای زندگی زناشویی به خانه زوج آورده و در صورتی که این اقلام به مرور زمان خراب یا فرسوده شوند، زوج هیچگونه تعهد و وظیفهای در قبال تعمیر یا تعویض آن ندارد. بنابراین طبیعی است که برخی از وسایل خانه پس از سالها زندگی زناشویی فرسوده یا حتی آسیب ببینند.
اگر زن بخواهد دادخواست استرداد جهیزیه را مطرح کند، فقط میتواند آنچه را که در زمان مطالبه باقی مانده است، استرداد کند.
چگونگی استرداد جهیزیه با سیاهه
سنت داشتن فهرستی از اقلام جهیزیه که به «سیاهه» معروف است، از دیرباز در کشور ما رواج داشته و نمونههای دستنویس قدیمی این فهرستها معمولا هنوز وجود دارد. در صورت تمایل به داشتن سیاهه، توصیه میشود فهرستی جامع از اقلام جهیزیه با مشخصات آنها تهیه کنید.
پس از استقرار در خانه شوهرتان، امضای او را مبنی بر آوردن این وسایل به خآنهاش بگیرید. همانطور که گفته شد، نوشتن جزئیات اقلام به خصوص موارد گران قیمت بسیار مهم است. مثلا اگر یخچال هست مارک و مشخصاتش را مشخص کنید.
اگر فرش است ماشینی یا دستبافت بودن آن را ذکر کنید و اگر دستبافت است جزئیات را ذکر کنید. اگرچه اخذ امضای شهود زیر سیاهه ضروری نیست، اما داشتن امضای شاهد قابل اعتماد بدون ضرر هم نیست.
استرداد یا پس گرفتن جهیزیه معمولا ساده است و در این زمینه مشکلی وجود ندارد. زن میتواند با استناد به سیاهه ضمیمه دادخواست، از طریق دادگاه خانواده یا شورای حل اختلاف، دعوای استرداد جهیزیه را مطرح کند.
- نکته مهمی که باید به آن توجه کرد این است که در مناطق مختلف ایران مرسوم است که برخی از اقلام جهیزیه توسط شوهر خریداری و در فهرست جهیزیه ثبت شود. اما در طی مراحل استرداد جهیزیه، اگر شوهر بتواند ثابت کند که اقلام خاصی از خانه را خریداری کرده است، زن نمیتواند استرداد آنها را در فهرست جهیزیه مطالبه کند.
به عبارت دیگر، شوهر آن اقلام را به عنوان کمکی به جهیزیه برای استفاده مشترک در زندگی زناشویی میخرد، نه برای استرداد زن، که مرد را مجبور به خرید مجدد آنها شود.
- نکته قابل توجه دوم این است که در برخی از سیاههها، اقلام طلای متعلق به عروس را با یک یادداشت جز جهیزیه قرار میدهند. همانطور که در تعریف جهیزیه ذکر شد، جهیزیه شامل اموال و اقلام مورد استفاده در زندگی مشترک میشود. بنابراین طلاهای عروس متعلق به اوست و در اختیار اوست. شوهر حق استفاده از آن را ندارد و عرفا جز جهیزیه محسوب نمیشود.
در مواردی مشاهده شده است که خانمی بر اساس لیست سیاهه که به امضای مرد رسیده است، برای بازپس گیری طلاها شکایت کرده است.
لازم به ذکر است که اگر عروس طلاها را با خود به خانه شوهر آورده باشد، در اختیار اوست. او از آنها در مجامع اجتماعی و رویدادهای روزانه استفاده کرده است مگر اینکه ادعا کند شوهر در طول زندگی زناشویی آنها را تصاحب کرده است.
در چنین مواردی از حیطه استرداد جهیزیه خارج میشود و زن بنا به شرایط میتواند با ادله مناسب شکایت کیفری یا حقوقی کند.
از چه روشهایی میتوان برای استرداد جهیزیه استفاده کرد؟
روشهای استرداد جهیزیه میتواند بسته به عرف و قانون متفاوت باشد. برخی از این روشها به شرح زیر است:
توافق متقابل
یکی از روشها، دستیابی به توافق بین دو طرف است. اگر طرفین در مورد استرداد جهیزیه توافق کنند، میتواند دوستانه حل و فصل شود.
اخذ جهیزیه از طریق سیاهه
استفاده از فهرست اموال که ثبت دقیق اقلام جهیزیه میباشد، گزینه دیگری است. این فهرست، که معمولاً دارای امضای شوهر و خانوادهاش است، به عنوان یک سند مهم در روند استرداد جهیزیه عمل میکند.
استفاده از شهادت شاهد عینی
در مواردی که فهرست اموال موجود نیست، تکیه بر شهادت شاهدان عینی جایگزین میشود. شهود باید در هنگام تحویل جهیزیه یا خرید اقلام حضور داشته باشند و از جهیزیه به دست آمده مطلع بوده و دارای شرایط شهادت قانونی باشند.
ویژگیهایی که سیاهه جهیزیه باید داشته باشد
سیاهه جهیزیه باید دارای شرایط زیر باشد که بتوان به آن استناد کرد:
داشتن تمامی جزئیات
باید تمام جزئیات مربوط به اقلام جهیزیه در فاکتور یا سیاهه ذکر شده باشد، از جمله تعداد، رنگ و نوع جنس.
امضا و اثر انگشت داماد
فاکتور یا سیاهه باید توسط داماد امضا و اثر انگشت بزند تا اثبات کند که او این اقلام را دریافت کرده است.
شهودی از جانب طرفین
شهودی که از طرفین باید برگه سیاهه را امضا و اثر انگشت بزنند. این کار میتواند به تقویت اثبات درخواست استرداد کمک کند.
چگونگی استرداد جهیزیه بدون داشتن سیاهه اموال
همان طور که گفته شد، سیاهه، ثبت اقلام جهیزیه است که دارای امضای زوج و خانوادهاش است. لیست جهیزیه بهترین سند برای ثبت درخواست استرداد جهیزیه است. اما اگر لیست جهیزیه تهیه نشده یا از بین رفته باشد، تکلیف چیست؟ آیا نمیتوان برای استرداد آن اقدام کرد؟
در صورت عدم وجود فهرست جهیزیه، بهترین سند، فاکتورهای اقلام جهیزیه خریداری شده است. پس حتما در زمان خرید جهیزیه فاکتور معتبری به نام خود از فروشنده گرفته و از آن به خوبی مراقبت کنید تا بتوانید بعدا به عنوان مدرک از آنها استفاده نمایید.
اگر فاکتورهای اقلام نیز در دسترس نیستند، میتوانید از شهادت شاهدان عینی استفاده کنید. این شهود باید در زمان تحویل جهیزیه یا خرید اقلام حضور داشته باشند و از لیست اقلام جهیزیه خبر داشته و هنگام بردن به منزل شوهر نیز در آنجا حضور داشته باشند. همچنین دارای شرایط شهادت که در قانون ذکر شده نیز باشند.
مراحل استرداد جهیزیه
برای شروع مراحل استرداد جهیزیه، باید در دادگاه خانواده دادخواست استرداد جهیزیه را تدوین کنید. دادگاه بعد از بررسی دادخواست زوجین را به حضور در دادگاه فراخوانده و اطلاعات مربوط به ادعاها و خواستههای طرفین را دربر دارد. مراحل استرداد جهیزیه عبارتند از:
تقدیم دادخواست و ارائه مدارک
دادخواست استرداد جهیزیه همراه با مدارک مربوطه به دادگاه تقدیم میشود. این مدارک میتواند شامل لیست جهیزیه، سیاهه، یا هر مدرک دیگری باشد که اثبات خرید و استفاده از اقلام خاص را داشته باشد.
تشکیل جلسه دادگاه
پس از تقدیم دادخواست، دادگاه جلساتی برگزار میکند تا ادعاها و مدارک مورد ارائه را بررسی کند و اظهارنظر زوجین را بشنود.
صدور رای دادگاه
پس از اتمام جلسات، دادگاه به تصمیم رسیده و یک رای صادر میکند که در آن ممکن است به استرداد جهیزیه رای دهد.
اجرای حکم
اگر دادگاه به استرداد جهیزیه رای داده باشد، میتوانید با حضور مامور اجرای احکام یا کلانتری که حکم را در دست دارد، اقدام به اجرای حکم و جا به جایی جهیزیه کنید.
توجه: در حال حاضر، برای طرح دادخواست به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنید. در شهرستانهایی که دفاتر الکترونیک قضایی ندارند، میتوانید به دادگاه عمومی محلی مراجعه کنید.برای جلسات دادگاه حضور وکیل نیز ممکن است لازم باشد، بنابراین توصیه میشود از یک وکیل حقوقی متخصص در امور خانواده برای راهنمایی و نظارت بر مراحل حقوقی استفاده کنید.
مدارک لازم برای طرح استرداد جهیزیه
برای تقدیم دادخواست استرداد جهیزیه به دادگاه، شما نیاز به تهیه و ارائه مدارک ضروری دارید. مدارک مورد نیاز عبارتند از:
- شناسنامه و کارت ملی خواهان: کپی شناسنامه و کارت ملی خود را برای احراز هویت به همراه دادخواست ارائه کنید.
- عقدنامه یا کپی مصدق عقدنامه: کپی عقدنامه از دفتر ازدواج را همراه با دادخواست تقدیم کنید. این مدرک به عنوان اثبات سند رسمی از ازدواج شما و شوهرتان میتواند مفید باشد.
- سیاهه جهیزیه یا لیست اموال با امضای شوهر: اگر سیاهه جهیزیه یا لیست اموالی که به امضا شوهر رسیده است، وجود دارد، این مدرک را به دادخواست اضافه کنید.
- فاکتور اجناس: در صورتی که فاکتورهایی از اجناس و وسایل خریداری شده برای زندگی مشترک وجود دارد، این فاکتورها را نیز به همراه دادخواست ارائه کنید.
- شهادت شهود یا استشهادیه: اگر سیاهه یا فاکتور وجود نداشته باشد، شهادت شهود یا استشهادیه از افرادی که شاهد بر خرید و استفاده از اجناس مربوطه بودهاند را ارائه دهید.
مدت زمان رسیدگی به دعوای استرداد جهیزیه
درخصوص مدت زمان استرداد جهیزیه، باید توجه داشت که این فرآیند به روند قانونی و میزان همکاری وکیل و تصمیم دادگاه وابسته است. عوامل زیر میتوانند تأثیر گذار باشند:
پیچیدگی پرونده
پیچیدگی موارد و شرایط اختلاف میتواند تأثیر بزرگی بر مدت زمان استرداد جهیزیه داشته باشد. موارد پیچیدهتر نیازمند زمان و تلاش بیشتری از سوی وکیل میباشند.
همکاری طرفین
هماهنگی و همکاری میان طرفین میتواند فرآیند را تسهیل و سریعتر کند. اگر طرفین به توافق برسند، ممکن است زمان مورد نیاز برای حل اختلاف کاهش یابد.
تصمیم دادگاه
زمان مورد نیاز برای تصمیمگیری دادگاه نیز مهم است. بعضی از پروندهها ممکن است به دلیل اشکالات یا پیچیدگیهای بیشتر در تصمیمگیری طول بکشند.
توانایی وکیل
توانمندی وکیل شما در اجرای پرونده و تسلط بر قوانین مرتبط نیز نقش مهمی در سرعت و کیفیت استرداد جهیزیه ایفا میکند.
چگونگی استرداد جهیزیه زمانی که شوهر راضی نیست
هرچند قانون استرداد جهیزیه که زن با خود آورده جزو حقوق او میداند و راهکارهای قانونی برایش ذکر کرده است. اما گاهی ممکن است مرد راضی به این کار نبوده و مانع از بردن جهیزیه شود.
معمولا برخی از زنها سعی میکنند بدون رضایت شوهر و زمانی که او در خانه حضور ندارد، جهیزیه را ببرند. البته توصیه میشود از این کار خودداری کنند، زیرا ممکن است به سرقت متهم شوند.
در چنین مواقعی بهتر است از روشهای قانونی استفاده کرده و تمام مدارک مورد نیازتان را از قبل جمعآوری نمایید. اگر دادگاه حکم به استرداد جهیزیه داد، مرد نمیتواند مانع شود. در این صورت به صورت قانونی میتوانید اقدام به اجرای حکم استرداد جهیزیه نمایید.
شرایط لازم برای استرداد جهیزیه
برای اینکه فرد بتواند دادخواست استرداد جهیزیه را مطرج کند، باید شرایطی داشته باشد. مثل اینکه حتما مالک جهیزیه باشد. این شرایط عبارتند از:
مالکیت خواهان بر اموال
خواهان باید مالکیت خود بر اموال مورد ادعا مانند فاکتورهای خرید را اثبات کند.
تسلیم مال موضوع دعوا
برای این موضوع، لیست جهیزیه (سیاهه) که جزئیات مالی و مشخصات اقلام را شامل میشود، کافی است.
در صورت عدم وجود لیست جهیزیه، میتوان به شهادت شهود استناد کرد یا از شورای حل اختلاف استفاده کرد تا اموال موجود در خانه با دلیل تامین شده و لیست ایجاد شود.
موجود بودن عین جهیزیه
زوجه باید ثابت کند که عین جهیزیهای که آورده، وجود دارد. در واقع اگر جهیزیه در زندگی مشترک از بین رفته باشد، نمیتواند مثل یا قیمت آن را دریافت کند. ولی اگر زوج اموال را خراب کرده و از بین برده باشد، دادگاه او را به پرداخت قیمت آن در زمان از بین رفتن، محکوم خواهد کرد.
تسلیم مال به خوانده
باید مطابق اسناد و مدارک موجود، تحویل اموال به مرد یا آوردن این اموال در زندگی مشترک را ثابت کند.
دعوای استرداد جهیزیه در کدام دادگاه مطرح میشود؟
به طور کلی رسیدگی به دادخواست استرداد جهیزیه در دادگاه خانواده بررسی میشود. بنابراین زن باید این دادخواست در دادگاه خانواده که در محل زندگی مرد قرار دارد، مطرح نماید.
همچنین دعوای استرداد جهیزیه به عنوان دعوای مالی محسوب میشود و به تعداد اموالی که بخواهد تقاضا کند، محدود نمیشود. اگر تقاضا کمتر از بیست میلیون تومان باشد، در صلاحیت شورای حل اختلاف قرار میگیرد و در صورت مازاد بر بیست میلیون تومان، در صلاحیت دادگاه قرار دارد.
آیا میتوان جهیزیه را بدون اجازه شوهر برد؟
بر اساس توضیحات ارائه شده، به نظر میرسد که زن مالک جهیزیه میباشد و بر اساس قوانین مربوطه، وظیفه قانونی برای آوردن یا نگه داشتن جهیزیه بر عهده زن نیست. از این رو، اگر زن تصمیم به بردن جهیزیه خود بدون اجازه شوهر دارد، میتواند این کار را انجام دهد.
توصیه میشود که در صورت تمایل به این کار، زن به آنچه در لیست جهیزیه خود آمده و آن را خریداری کرده است، توجه کند و بدون اجازه شوهر این اقلام را از منزل خارج کند. در این فرآیند، حضور چند نفر از همسایگان به عنوان شاهدان ممکن است کمک کند تا هرگونه ابهام یا اختلاف در آینده پیشگیری شود.
واضح است که این موضوع به شرایط خاص هر مورد بستگی دارد و بهتر است که زن در صورت تصمیم به انجام این کار، با مشاوره وکیل خود و اطمینان از حقوق قانونی خود، اقدام کند. توجه به قوانین محلی و مشورت با وکیل میتواند به اطمینان از صحت اقدامات انجام شده کمک کند.
پیگیری پرونده استرداد جهیزیه با بنیاد وکلا
زندگی زناشویی با همه تلخیها و شیرینیهایی که دارد، گاهی ممکن است به بن رسیده و منجر به طلاق شود. در هنگام طلاق، مباحث مختلفی میان زوجین مطرح میشود که یکی از مهمترین آنها، استرداد جهیزیه است.
در فرهنگ مردم ایران دختران هنگام رفتن به خانه شوهر، مقداری اسباب و وسایل را برای شروع زندگی مشترک با خودش میبرد. برخی هنگام بردن سیاهه تهیه کرده و عدهای ممکن است این کار را انجام ندهند.
به هر صورت جهیزیه یک کار عرفی است که قانون دخالتی در شرایط بردن آن نکرده، اما راهکارهای قانونی برای استرداد آن را ارائه کرده است. استرداد جهیزیه گاهی میتواند تبدیل به پروندهای پیچیده و طولانی شود. در نتیجه بهتر است از خدمات وکیل مخصوص چنین پروندههایی نظیر مشاوره حقوقی استفاده کنید.
مجموعه حقوقی بنیاد وکلا، با داشتن بیش از هزار وکیل و کارشناس حقوقی به صورت شبانه روزی به شما مشاوره آنلاین و تلفنی ارائه مینمایند. در صورت نیاز میتوانید برای محاسبه مقدار دیه و چگونگی تنظیم شکوائیه نیز از آنها مشاوره دریافت نمایید.