مالیات بر ماترک یا ارث حقی است که طبق قانون دولت در ماترک متوفی خواهد داشت و وراث ملزم به پرداخت آن هستند که در صورت عدم پرداخت با محرومیت‌های پیش‌بینی شده در قانون مواجه خواهند شد.
در قانون سابق ایرادات مالیاتی بی شماری از طرف مردم به رویه مالیاتگیری از ارث پیش می‌آمد، به گفته عموم مردم این قوانین ناعادلانه بودند.
همین امر باعث آن شد بررسی مجدد توسط کارشناسان و خبرگان این حوزه صورت گرفته تا کمترین ضرر متوجه مردم بوده و دولت نیز برای اخذ مالیات‌ها کمترین زمان را صرف نماید، به عنوان مثال، مالیات ملک مسکونی و تجاری متفاوت است و گاهی فرد باید مبالغ بسیار گزافی برای دستیابی به سهم ارث خود بپردازند.
در این حوزه مروری بر روند مالیاتگیری کشور که به گفته وزیر اقتصاد، مالیات گیری کورکورانه بوده است، می‌تواند به خوبی نشان دهد که چرا مردم در این حوزه معترض بودند.
در این مقاله همانطور که مشاهده خواهید کرد در رابطه با جدیدترین ماده‌ها و تبصره‌های مرتبط با ارث و ماترک، اشخاص و اموال مشمول مالیات بر ارث، طبقات وراث، نحوه تقسیم سهم الارث وراث، بدهی قابل کسر از ماترک متوفی، نحوه محاسبه مالیات بر ارث و نرخ‌های مقرر، صحبت خواهیم نمود.
همچنین در نهایت به بررسی آیین‌نامه‌های مالیات بر ارث و چگونگی اخذ و پرداخت مالیات بر ارث توسط وارثین متوفی خواهیم پرداخت.
ارث و ماترک
ارث در لغت به معنای آنچه از مال متوفی به وارث می‌رسد و در قانون مدنی گاه به معنی مال و گاه به معنی حقی که پس از مرگ شخص، به بازماندگان او می‌رسد اطلاق شده است.
ماترک، دارایی به جای مانده از متوفی است که شامل اموال، حقوق و مطالبات مورث می‌باشد. در صورتی دارایی شخص عنوان ترکه پیدا می‌کند که شرایط ذیل برقرار باشد:
- موت مورث
- وجود وارث
- وجود ترکه برای متوفی
اولا دیون متوفی به وارثان میت تعلق نمی‌گیرد، بلکه به ترکه تعلق دارد و باید از آن محل ادا گردد و چنانچه ترکه تکاپوی پرداخت دیون و حقوق متوفی را نکند، ورثه ملزم نیستند، غیر از ترکه چیزی به بستانکاران بدهند. ثانیا، دیون متعلق به ترکه باید قبل از تقسیم ادا شود.
اشخاص و اموال مشمول مالیات بر ارث
مطابق ماده ۱۷ قانون مالیات‌های مستقیم، اموال و دارایی‌هایی (به استثنای موارد معنون در ماده ۲۴ ق.م.م) که در نتیجه فوت شخص اعم از فوت واقعی یا فرضی انتقال می‌یابد، مشمول مالیات می‌باشد.
طبقات ارث
وراث از نظر ماده ۸۶۲ قانون مدنی و ماده ۱۸ قانون مالیات‌های مستقیم به سه طبقه تقسیم می‌شوند:
- وراث طبقه اول که عبارتند از: پدر، مادر، زن، شوهر، اولاد و اولاد اولاد.
- وراث طبقه دوم که عبارتند از: اجداد، برادر، خواهر و اولاد آن‌ها.
- وراث طبقه سوم که عبارتند از: عمو، عمه، دایی، خاله و اولاد آن‌ها.
قانون مدنی نزدیکی به متوفی را در ارث ملاک قرار داده و هر طبقه ای که نزدیک‌تر است بر طبقه دورتر مقدم داشته است. در طبقات ارث، وراث طبقه بعد وقتی ارث می‌برند که از وراث طبقه قبل کسی نباشد.
نحوه تقسیم سهم الارث
سهم الارث وراث بر طبق قانون مدنی تعیین می‌گردد که مهمترین احکام آن به شرح ذیل می‌باشد:
اگر زوج (مرد) فوت نماید، زوجه (زن) در صورت فرزنددار بودن زوج، یک هشتم از عین اموال منقول و یک هشتم از قیمت اموال غیر منقول اعم از عرصه و اعیان ارث میبرد.
در صورتی که زوج هیچ فرزندی نداشته باشد، سهم زوجه یک چهارم از همه اموال و مابقی به سایر ورثه تعلق دارد و چنانچه غیر از زوجه هیچ وارثی نداشته باشد، زن فقط سهم خود را میبرد و بقیه اموال مرد متوفی در حکم اموال اشخاص بلا وارث بوده و به خزانه دولت تعلق می‌گیرد.
اگر زوجه (زن) فوت نماید و فاقد فرزند باشد، یک چهارم از اموال به زوج (مرد) و مابقی به سایر ورثه تعلق دارد و در صورتی که فرزند داشته باشد، یک چهارم اموال وی به مرد و مابقی به سایر ورثه تعلق دارد و چنانچه غیر از زوج هیچ وارثی نداشته باشد، تمام ترکه زن متوفی به مرد می‌رسد، به فرزندان ذکور (پسر) دو برابر فرزندان اناث (دختر) ارث تعلق می‌گیرد.
پدر و مادر متوفی در صورتی که متوفی فرزند داشته باشد، هر کدام از یک ششم ماترک متوفی ارث می‌برند و بقیه بین فرزندان تقسیم می‌گردد.
علاوه بر این لازم است بدانید که واحد‌های مالیاتی در تعیین سهم الارث برابر آنچه در دادنامه حصر وراثت معین گردیده، عمل می‌نمایند.
دیون قابل کسر از ماترک
مطابق ماده ۲۱ قانون مایات‌های مستقیم، اموالی که جز ماترک متوفی باشد و طبق قوانین یا احکام خاص، مالکیت آن سلب و یا به صورت بلاعوض در اختیار اشخاص موضوع ماده ۲ ق.م.م قرار گیرد، با تایید اشخاص مزبور از شمول مالیات بر ارث خارج و در صورتی که بابت سلب مالکیت عوضی داده شود، ارزش آن عوض یا اموال سلب مالکیت شده هر کدام کمتر باشد، جزء اموال مشمول مالیات بر ارث موضوع ردیف‌های مربوط در ماده ۱۷ ق.م.م محسوب و مشمول مالیات خواهد بود.
مطابق تبصره ۱ ماده ۲۶ قانون مالیات‌های مستقیم، در صورتی که بدهی متوفی مستند به مدارک و اسناد مثبته قانونی بوده و اصالت آن مورد تایید اداره امور مالیاتی صلاحیت دار قرار گیرد قابل کسر از ماترک خواهد بود.
اموال معاف از مالیات
مطابق ماده ۲۴ ق.م.م اموال زیر از شمول مالیات ارث خارج است:
وجوه بازنشستگی و وظیفه و پس انداز خدمت و مزایای پایان خدمت، مطالبات مربوط به خسارت اخراج، بازخرید خدمت و مرخصی استحقاقی استفاده نشده و بیمه‌های اجتماعی و نیز وجوه پرداختی توسط موسسات بیمه با بیمه‌گذار و با کارفرما از قبیل انواع بیمه‌های عمر و زندگی، خسارت فوت و همچنین دیه و مانند آن‌ها حسب مورد که یک جا و یا به طور مستمر به ورثه متوفی پرداخت می‌گردد.
اموال منقول متعلق به مشمولین بند ۴ ماده ۳۹ قرارداد وین مورخ فروردین ماه ۱۳۴۰ و ماده ۵۱ قرارداد وین مورخ اردیبهشت ماه ۱۳۴۲ و بند ۴ ماده ۳۸ قرارداد وین مورخ اسفند ماه ۱۳۵۳ با رعایت شرایط مقرر در قرارداد مزبور با شرط معامله متقابل.
اموالی که برای سازمان‌ها و موسسه‌های مذکور در ماده ۲ ق.م.م مورد وقف یا نذر یا حبس واقع گردد به شرط تایید سازمان‌ها و موسسه‌های مذکور.
اثاث البیت محل سکونت متوفی: مطابق ماده ۲۵ ق.م.م وراث طبقات اول و دوم نسبت به اموال شهدای انقلاب اسلامی مشمول مالیات بر ارث نخواهند بود.
نحوه محاسبه مالیات بر ارث مطابق قانون جدید
بر اساس ماده ۱۷ ق.م.م، اموال و دارایی‌هایی که در نتیجه فوت شخص اعم از فوت واقعی یا فرضی انتقال می‌یابد، به شرح زیر مشمول مالیات است:
- نسبت به سپرده‌های بانکی، اوراق مشارکت و سایر اوراق بهادار به استثنای موارد مندرج در بند ۲ این ماده و سودهای متعلق به آن‌ها و همچنین سود سهام و سهم الشرکه تا تاریخ ثبت انتقال به نام وراث و یا پرداخت و تحویل به آن‌ها به نرخ سه درصد ۳%.
- نسبت به سهام و سهم الشرکه و حق تقدم آن‌ها یک و نیم ۱.۵ برابر نرخ‌های مذکور در تبصره ۱ ماده ۱۴۳ و ماده ۱۴۳ مکرر ق.م.م طبق مقررات مزبور در تاریخ ثبت انتقال به نام وراث.
- نسبت به حق الامتیاز و سایر اموال و حقوق مالی که در بندهای مذکور به آن‌ها تصریح نشده است، به نرخ ده درصد ۱۰% ارزش روز در تاریخ تحویل یا ثبت انتقال به نام وراث.
- نسبت به انواع وسایل نقلیه موتوری، زمینی، دریایی و هوایی به نرخ دو درصد ۲% بهای اعلامی توسط سازمان امور مالیاتی کشور در تاریخ ثبت انتقال به نام وراث.
- نسبت به املاک و حق واگذاری محل یک و نیم ۱.۵ برابر نرخ‌های مذکور در ماده ۵۹ ق.م.م به ماخذ ارزش معاملاتی املاک و یا به ماخذ ارزش روز حق واگذاری حسب مورد، در تاریخ ثبت انتقال به نام وراث.
- نسبت به اموال و دارایی‌های متعلق به متوفای ایرانی که در خارج از کشور واقع شده است پس از کسر مالیات بر ارثی که از آن بابت به دولت محل وقوع اموال و دارایی‌ها پرداخت شده است به نرخ ده درصد ۱۰% ارزش ماترک که ماخذ محاسبه مالیات بر ارث در کشور محل وقوع مال قرار گرفته است. در صورت عدم شمول مالیات بر ارث در کشور مزبور به ماخذ ارزش روز انتقال یا تحویل به نام وراث.
مطابق تبصره ۱ ماده ۱۷ ق.م.م، محاسبه و اخذ مالیات بر ارث در مورد متوفیان قبل از لازم الاجرا شدن قانون مالیات‌های مستقیم اصلاحیه مورخ ۳۱/۴/۱۳۹۴ (تاریخ اجرای اصلاحیه یاد شده از ابتدای سال ۱۳۹۵ می‌باشد) اعم از اینکه پرونده مالیاتی برای آن‌ها تشکیل شده یا نشده باشد، مشمول حکم ماده ۱۷ ق.م.م نخواهد بود.
مطابق تبصره ۲ ماده ۱۷ ق.م.م، نرخ‌های مذکور در این ماده مربوط به وراث طبقه اول است. در صورتی که وراث طبقات دوم و سوم باشند، نرخ‌های مذکور در این ماده به ترتیب دو و چهار برابر خواهد شد.
مطابق تبصره ۳ ماده ۱۷ ق.م.م، در صورتی که متوفی و وراث، تبعه خارجی باشند، اموال و دارایی‌های متوفی که در ایران واقع است، مشمول مالیات به نرخ وراث طبقه اول خواهد بود.
مطابق تبصره ۴ ماده ۱۷ ق.م.م، در مواردی که وراث سهم خود از اموال موضوع بندهای ۲، ۴ و ۵ این ماده را به اشخاص ثالث یا وراث دیگر انتقال دهند، علاوه بر مالیات بر ارث به شرح فصل مالیات بر ارث، مشمول مالیات طبق مقررات فصول مربوط خواهند بود.
مطابق تبصره ۵ ماده ۱۷ ق.م.م، حقوق ناشی از عقود اجاره به شرط تملیک با بانک‌ها و سایر نهاد‌های مالی و اعتباری، نسبت به عرصه و اعیان املاک بر اساس ارزش معاملاتی در تاریخ ثبت انتقال به نام وراث محاسبه خواهد شد.
بر اساس ماده ۳۸ ق.م.م، اموالی که به موجب نذر یا وصیت حسب مورد به وراث منتقل می‌شود، به نرخ مذکور در ماده ۱۷ ق.م.م و در صورتی که به غیر وراث به استثنای اشخاص مذکور در بند ۳ ماده ۲۴ ق.م.م، منتقل شود مشمول مالیات بر درآمد اتفاقی خواهد بود.
در مواردی که منافع مالی، مورد نذر یا وصیت باشد و همچنین منافع مالی که مورد وقف و حبس است، اشخاص منتفع از منافع به استثنای اشخاص مذکور در بند ۳ ماده ۲۴ ق.م.م نسبت به منافع هر سال مشمول مالیات بر درآمد خواهند بود. مطابق تبصره ماده ۳۸ ق.م.م، مال مورد وصیت وقتی مشمول مالیات خواهد بود که وصیت با فوت موصی قطعی شده باشد.
در صورت نیاز به دریافت مشاوره حقوقی مالیات بر ارث یا کمک گرفتن از وکیل مالیات بر ارث با ما در سامانه حقوقی بنیاد وکلا همراه باشید.
