کار کودکان به علت ناتوانی در دفاع از خود به توجه و مراقبت خاصی نیاز دارند.
در قوانین جمهوری اسلامی ایران، کودک به فردی اطلاق می‌شود که به سن بلوغ نرسیده باشد؛ قانون مدنی ، سن بلوغ در پسران را ۱۵ سال تمام قمری و در دختران ۹ سال تمام قمری عنوان کرده است.
در مواردی که کودکان به علت فقر اقتصادی یا فرهنگی خانواده‌ها مجبور به ترک تحصیل می‌شوند یا اصلا از ابتدا به مدرسه نروند یا اینکه به اجبار ساعات زیادی از شبانه روز را به کار کردن و درس خواندن در کنار هم مشغول شوند و یا افرادی که زیر ۱۸ سال به هر طریق درگیر چنین فعالیت‌هایی شوند، مشمول تعریف کار کودک خواهند شد.
در این میان قانونگذار در حمایت از این قشر، شرایط خاصی را برای کار آنان در نظر گرفته است که در صورت رعایت نکردن این شرایط، کارفرما مجازات خواهد شد.
مجازات قانون کار در رابطه با کودکان کار
طبق قانون کار، وادار به کار کردن افراد کمتر از ۱۵ سال تمام غیرقانونی است و همچنین به کارگیری نوجوانان ۱۵ تا ۱۸ سال نیز در شغل‌های سخت و زیان‌آور ممنوع است.
طبق این قانون، اگر کارفرمایی کودک زیر ۱۵ سال را به کار گیرد، متخلف شناخته می‌شود و برای نخستین بار به مجازات نقدی و برای بار دوم به مجازات نقدی و حبس محکوم می‌شود و در مرتبه سوم علاوه بر این موارد، کارخانه یا کارگاه مورد نظر پلمپ و پروانه کار فرد متخلف باطل خواهد شد.
از سوی دیگر ماده ۸۴ قانون کار پیش‌بینی کرده است که در مشاغل و کارهایی که ماهیت آن برای سلامتی یا اخلاق کارآموزان و نوجوانان زیان‌آور است، حداقل سن کار ۱۸ سال تمام خواهد بود که تشخیص این امر با وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است.
استثناهایی برای سن کودکی و کار کودکان
در برخی امور پایان کودکی، سن بلوغ نیست؛ به موارد زیر دقت کنید:
- افراد زیر ۱۸ سال نمی‌توانند وارد مبادلات مالی و خرید و فروش شوند.
- قادر به شرکت در انتخابات و تعیین سرنوشت خود نیستند.
- دریافت گذرنامه برای زیر ۱۸ ساله ها مقدور نیست .
- استخدام در اداره‌های دولتی و اخذ گواهینامه برای وسایل نقلیه موتوری برای افراد زیر ۱۸ سال ممنوع است.
کودک‌آزاری طبق قانون حمایت از کودکان و نوجوانان مصوب سال ۱۳۸۱، به هر نوع اذیت و آزار کودکان و نوجوانان که منجر به صدمه جسمی و روحی و روانی شود و سلامت جسم و روان را به خطر اندازد، گفته می‌شود.
طبق این قانون، هرگونه خرید، فروش، بهره‌کشی و به کارگیری کودکان به منظور ارتکاب اعمال خلاف از قبیل قاچاق، ممنوع است و مرتکب، با توجه به نوع جرم برای جبران خسارات وارده به ۶ ماه تا یک سال حبس یا به جزای نقدی از ۱۰ میلیون ریال تا ۲۰ میلیون ریال محکوم خواهد شد.
همچنین به موجب این قانون، هرگونه صدمه، اذیت و آزار و شکنجه جسمی و روحی کودکان و نادیده گرفتن عمدی سلامت و بهداشت روانی و جسمی و جلوگیری از تحصیل آنان ممنوع است و مرتکب به سه ماه و یک روز تا ۶ ماه حبس یا تا ۱۰ میلیون ریال جزای نقدی محکوم می‌شود.
کودک‌آزاری جرمی عمومی محسوب می‌شود
قانونگذار، به منظور تلاش برای بیداری وجدان عموم جامعه و واکنش نسبت به کودک‌آزاری، این جرم را جرم عمومی اعلام کرده و، تمام افراد، مؤسسات و مراکزی که به نحوی مسئولیت نگاهداری و سرپرستی کودکان را بر عهده دارند، مکلف کرده است به محض مشاهده موارد کودک‌آزاری، مراتب را برای پیگرد قانونی مرتکب و اتخاذ تصمیم مقتضی به مقامات قضایی اعلام کنند و مجازات تخلف از این تکلیف را حبس تا ۶ ماه یا جزای نقدی تا پنج میلیون ریال اعلام کرده است.
راهکارهای مقابله با کودک آزاری
تأمین امنیت اجتماعی جامعه با برخوردار ساختن افراد از نیازهای اساسی زندگی بر پایه برنامه‌های فقرزدایی، توجه بیشتر به نقش آموزش و پرورش رسمی، ایجاد هماهنگی بین نهادهای خانه، مدارس، اجتماع، رسانه‌ها و… ، و نیز ارایه آموزش‌های لازم به کودکان، نظارت و سرکشی از کودکانی که در گذشته در منازل خود مورد آزار قرار گرفته‌اند و مجددا به همان خانه بازگشته‌اند، تاسیس خانه‌های امن برای کودکان آسیب‌دیده و ایجاد معاضدت‌های قضایی و حقوقی از راهکارهایی است که می‌تواند در این زمینه موثر باشد.
