یکی از مهمترین احکامی که در راستای حمایت از محجوران در شرع و قانون مدنی مشخص شده است، تعیین قیم برای محجوران و اداره امور مربوط به آنان می باشد.
محجوران مطابق قانون مدنی شامل اشخاص صغیر یعنی کسانی که به سن بلوغ نرسیده اند، اشخاص سفیه که توانایی اداره امور مالی خود را نداشته و مجانین یا اشخاص دیوانه می باشد.
بنابراین، در برخی شرایط، بایستی برای آنان قیمی از طرف دادگاه تعیین شود تا به کمک او امور محجوران سامان یابد.
این موارد در ماده ۱۲۱۸ قانون مدنی بیان شده اند؛ به همین دلیل، در این مقاله به بررسی تعیین قیم برای محجوران و موارد تعیین قیم مطابق قانون مدنی خواهیم پرداخت.
تعیین قیم برای محجوران
در فقه اسلامی قواعدی برای حمایت از محجوران و اداره امور مربوط به آنها پیش بینی شده است که مبنای قوانین جدید در حقوق ایران از جمله قانون مدنی و قانون امور حسبی قرار گرفته است.
مبنای تعیین قیم برای محجوران ولایتی است که قاضی دارد.
بنابراین هرگاه محجور ولی خاص نداشته باشد، سرپرستی و اداره امور او با قاضی خواهد بود؛ لذا در فقه گفته می شود " الحاکم ولی من لا ولی له ".
بنابراین قاضی یا حاکم می تواند این ولایت را خودش به شخصه اعمال نماید و یا اینکه شخصی را از طرف خودش برای این کار انتخاب کند یعنی قیم تعیین کند.
اما مطابق قانون مدنی، قیمومت امروزه یک نهاد حقوقی است که شرایط و آثار قیمومت و وظایف و اختیارات قیم در آن پیش بینی شده است.
بعلاوه اینکه، قیمومت همواره از طرف دادگاه به یک شخص خاص واگذار می شود و بر کار او از طرف دادگاه نظارت می شود و در برخی شرایط عزل و انعزال قیم بعنوان ضمانت اجرای تخلف از مفاد قیمومت پیش بینی شده است.
موارد تعیین قیم مطابق قانون مدنی
به موجب ماده ۱۲۱۸ قانون مدنی " برای اشخاص ذیل نصب قیم می شود:
- برای صغاری که ولی خاص ندارند.
- برای مجانین و اشخاص غیر رشید که جنون یا عدم رشد آنها متصل به زمان صغر آنها بوده و ولی خاص نداشته باشند.
- برای مجانین و اشخاص غیر رشید که جنون یا عدم رشد آنها متصل به زمان صغر آنها نباشد".
به موجب این ماده موارد تعیین قیم عبارتند از اینکه:
- اشخاص صغیری که ولی خاص ندارند.
مطابق قانون آیین دادرسی مدنی ولی خاص به پدر یا جد پدری گفته می شود.
بعلاوه اینکه، هر کدام از پدر یا جد پدری نیز می توانند برای بعد از فوت خود نیز شخصی را به عنوان وصی برای اداره امور محجور تعیین کنند که در صورت عدم تعیین، باید از طرف دادگاه برای اداره امور صغیر قیم تعیین شود.
بنابراین، در صورتی که پدر یا جد پدری فوت کرده باشند و شخصی را برای وصایت تعیین نکرده باشند، باید قیم تعیین شود.
- شخصی که بعد از رسیدن به سن بلوغ سفیه شده است، اعم از اینکه پدر یا جد پدری یا وصی منصوب داشته باشد یا نه، همچنین برای شخصی که پیش از رسیدن به سن بلوغ سفیه بوده و ولی خاص (پدر، جد پدری و وصی) نداشته باشد نیز باید قیم تعیین کرد.
- شخصی که پس از رسیدن به سن بلوغ دچار حالت جنون یا دیوانگی شده اعم از اینکه ولی خاص داشته باشد یا خیر؛ همچنین شخصی که جنون او متصل به زمان کودکی او بوده و ولی خاص نداشته باشد.
بدین ترتیب اگر محجور بعد از رسیدن به سن بلوغ مبتلا به جنون یا سفه شود و این حالت بعد از بلوغ نیز ادامه داشته باشد، در صورت داشتن ولی خاص، ولایت او بعد از بلوغ ادامه پیدا می کند.
