سجل کیفری یا قضایی | گواهی سوء پیشینه و محکومیت موثر کیفری

قوانین کیفری صرفا قانون جرایم و مجازات‌­ها نیست، مفاهیم متعدد دیگری نیز در قوانین وجود دارند که گاه کاملا تعریف نشده‌­اند، به عنوان یکی از اعضای جامعه ایران لازم است با مواردی که بر زندگی فردی و اجتماعی ما تاثیر می‌­گذارد آگاه باشیم.

یکی از مواردی که در مواقع متعدد اسم آن را می­‌شنویم، گواهی عدم سو پیشینه است. در زمان استخدام در سازمان جدید، در زمان درخواست دریافت برخی از حقوق اجتماعی ممکن است گواهی عدم سو پیشینه از ما درخواست شود، اما این گواهی چیست و چگونه می­‌توان آن را دریافت کرد.

گواهی عدم سو پیشینه را تنها با تعریف انواع محکومیت‌­های کیفری و به ویژه محکومیت موثر می­‌توان درک کرد، به همین دلیل در این مقاله محکومیت‌های موثر کیفری و اثرات آن بر سابقه کیفری شخص، سجل کیفری، گواهی سوپیشینه و نحوه دریافت آن به ترتیب با نظر وکیل کیفری بررسی خواهند شد.

محکومیت موثر کیفری

محکومیت کیفری به طور کلی به دو دسته موثر و غیر موثر گفته می­‌شود. این تقسیم ­بندی نه تنها در ایران بلکه در قوانین کیفری دیگر کشورها نیز مشاهده می­‌شود.

درباره محکومیت‌­های موثر و تاثیرات آن‌­ها اختلاف نظرات و شبهات متعددی وجود داشت اما خوشبختانه در قانون مجازات اسلامی سال ۹۲ و قانون آیین دادرسی کیفری جدید، تکلیف این موارد مشخص شده است.

تبصره ماده ۴۰ قانون مجازات اسلامی محکومیت موثر را اینگونه تعریف کرده: محکومیت مؤثر، محکومیتی است که محکوم را به تبع اجرای حکم، بر اساس ماده (۲۵) این قانون از حقوق اجتماعی محروم می‌کند. محرومیت از حقوق اجتماعی دائمی نبوده و با توجه به نوع جرم و اثرات آن مدت زمان محرومیت اجتماعی متفاوت خواهد بود.

ماده ۲۵ مذکور درباره حقوق اجتماعی و محرومیت از آن­‌ها به عنوان مجازات تبعی یاد کرده است، درنتیجه محکومیت موثر به نوعی از محکومیت گفته می‌شود که شخص به دلیل ارتکاب جرم از تمام یا برخی از حقوق اجتماعی خود محروم شده باشد. اما کدام جرایم چنین محکومیتی به همراه می‌­آورند؟ و حقوق اجتماعی مورد اشاره چیست؟

پیش از پاسخ به دو سوال فوق باید به چند نکته اشاره کرد که از مواد عمومی کیفری به دست می­‌آید:

• نکته اول آن که محکومیت موثر صرفا در جرائم عمدی معنا داشته و در جرایم شبه عمد و خطای محض محکومیت همواره غیر موثر است.

جرائم عمدی به نوعی از جرم گفته می­‌شود که مرتکب با آگاهی و قصد نسبت به ارتکاب جرم اقدام کرده و نتیجه مطلوب خود را نیز به دست آورده است؛ پس اگر قصد شخص برای ارتکاب جرم احراز نشود، جرم عمدی نخواهد بود.

• به عنوان نکته دوم باید دانست که سابقه موثر اصولا همواره باقی نمی­‌ماند و با گذشت مدت زمان­‌هایی که در قانون تعیین شده به غیرموثر تبدیل می­‌شود و در نتیجه حقوق اجتماعی شخص به حالت اصلی خود باز می‌­گردد.
• و به عنوان نکته سوم باید ذکر شود که محکومیت کیفری اشخاص زیر ۱۸ سال از نوع موثر نیستند، پس اشخاص زیر ۱۸ سال صرف نظر از جرمی که مرتکب شده باشند، از حقوق اجتماعی خود محروم نخواهند شد.

حال در پاسخ به سوال اول، یعنی جرایمی که محکومیت موثر به همراه دارند باید گفت که خوشبختانه ماده ۲۵ قانون مجازات اسلامی، محکومیت‌­های موثر و میزان دوره زمانی آن­‌ها را بیان داشته:

1. مجازات­‌های سالب حیات و حبس ابد به مدت هفت سال؛ البته باید توجه داشت که در این وضعیت محرومیت از حقوق اجتماعی تنها در صورتی معنا می‌­یابد که مجازات اصلی یعنی حبس ابد و یا مجازات سالب حیات بنا بر دلایل قانونی اجرا نشده باشد.
2. اگر محکومیت قطع عضو یا قصاص عضو باشد به نحوی که دیه جنابت وارده از نصف دیه کامل بیشتر باشد، ۳ سال محرومیت از حقوق اجتماعی به همراه می‌­آورد.
3. در جرائمی که مجازات حبس تا ۱۰ سال داشته باشند و نیز در صورت اعمال نفی بلد (تبعید)، علاوه بر مجازات اصلی مرتکب با ۳ سال محرومیت از حقوق اجتماعی نیز رو به رو می‌­شود.
4. گفته شد که در قصاص عضو اگر دیه جنایت انجام شده بیش از نصف دیه کامل باشد ۳ سال محکومیت موثر دارد، حال اگر دیه عضو مجنی علیه کمتر از نصف دیه کامل باشد، محرومیت اجتماعی ۲ سال خواهد بود.
5. در محکومیت به شلاق حدی و نیز حبس بین ۲ تا ۵ سال محکومیت مرتکب تا ۲ سال موثر باقی می‌­ماند.

با توجه به آنچه بیان شد مشاهده می­‌شود که حداکثر محرومیت از حقوق اجتماعی ۷ سال و حداقل آن ۲ سال است.

جرایم شبه­ عمد و خطای محض محکومیت موثر ندارند، جرایم اشخاص زیر ۱۸ سال محکومیت موثر ندارد، جرایمی که مجازات آن کمتر از ۲ سال حبس باشد محکومیت موثر نخواهند داشت و در نتیجه مرتکب را از حقوق اجتماعی خود محروم نخواهند کرد.

اثرات محکومیت موثر کیفری

همان­طور که بیان شد اولین اثر محکومیت موثر محرومیت وی از حقوق اجتماعی برای دوره‌­های زمانی مشخص است، به جز این مورد اثرات دیگری نیز برای محکومیت موثر وجود دارد که به طور پراکنده در قوانین مورد اشاره قرار گرفته است. نخست حقوق اجتماعی بیان می­‌شود و سپس دیگر تاثیرات محکومیت موثر.

با توجه به ماده ۲۶ قانون مجازات اسلامی می­‌توان حقوق اجتماعی را اینگونه دسته ­بندی کرد:

1. محروم شدن از برخی مشاغل رده­ بالای حکومتی به طور دائم، این مشاغل عبارتند از ریاست جمهوری، عضویت در مجلس خبرگان رهبری، عضویت در مجلس شورای اسلامی، عضویت در شوراهای اسلامی شهر و روستا، عضویت در شورای نگهبان، عضویت در مجمع تشخیص مصلحت نظام و عضویت در هیأت دولت. بر عهده گرفتن سمت‌­های معاونت ریاست جمهوری، ریاست قوه قضاییه، دادستانی کل کشور، ریاست دیوان عالی کشور و ریاست دیوان عدالت اداری.
2. محرومیت موقت از عضویت محافلی که با رای مردم اعضا آن­‌ها مشخص می­‌شوند مثل انجمن‌ها و شوراها، عضویت در هیات­‌های منصفه و امناء و شوراهای حل اختلاف، تصدی سمت سردبیر رسانه گروهی، اشتغال در دستگاه­‌های حکومتی من جمله شرکت­‌های دولتی، نیروهای مسلح و شهرداری­‌ها. قابل توجه آن که محرومیت از این گروه مشاغل برای بازه زمانی خاصی که قانون­گذار برای هر جرم تعیین کرده، و در بند پیش مورد بررسی قرار گرفت، اعمال می­‌شود.
3. محرومیت موقت از برخی سمت‌­های غیردولتی مثل وکالت دادگستری، تصدی دفاتر ثبت اسناد رسمی و ازدواج و طلاق و دفتریاری. محروم شدن از انتخاب به سمت قیمومت، امین یا متولی، داور یا کارشناس رسمی. محروم شدن از امکان تاسیس، اداره یا عضویت در هیات مدیره شرکت‌های دولتی، تعاونی، خصوصی و آموزشی.
4. آخرین گروه محرومیت مرتکب از استفاده از نشان‌های دولتی و عناوین افتخاری به طور موقت است.

همان­طور که بیان شد علاوه بر محرومیت­‌های یاد شده محکومیت موثر تاثیرات دیگری نیز بر زندگی مرتکب خواهد داشت، این موارد که به صورت پراکنده در قوانین کیفری مورد اشاره قرار گرفته­‌اند عبارتند از:

• وضعیتی در قانون پیش­ بینی شده که شخص با وجود مجرم بودن مجازات نمی­‌شود. این حالت تنها در جرائم تعزیری که حداکثر مجازات آن­‌ها تا ۶ ماه حبس یا تا ۲ میلیون تومان جزای نقدی باشد قابل اعمال است. برخوردار شدن از این امکان قانونی نیاز به جمع بودن شرایطی دارد که در صورت جمع بودن آن­‌ها دادگاه می‌­تواند پس از رسیدگی و احراز مجرمیت متهم، وی را از مجازات برهاند که من­جمله این شرایط نداشتن محکومیت موثر کیفری است.

به دیگر سخن قانون­گذار شخصی را که یک فقره محکومیت موثر در پرونده خود دارد برای معافیت از مجازات حتی در جرایم سبک نیز صالح نمی­‌داند. حکم این بند برای جرایمی که مجازات آن تا ۳۰ ضربه شلاق باشد نیز جاریست.

• یکی دیگر از مواردی که قانون­گذار برای مرتکب قائل به تخفیف شده در قالب تعویق صدور حکم برای جرائمی است که حداکثر مجازات آن­‌ها تا ۲ سال حبس یا تا ۸ میلیون تومان وجه نقد است.

تعویق صدور حکم بدین معناست که دادگاه با وجود احراز مجرمیت متهم حکم خود را صادر نمی‌­کند. در تعویق صدور حکم که به مدت ۶ ماه تا دو سال به اختیار صورت می‌­پذیرد، اگر بعد از گذشت زمان تعیین شده شخص مرتکب جرم دیگری نشود، جرم اولیه بدون مجازات باقی می­‌ماند.

البته برای آن که متهم مشمول این تخفیف باشد، لازم است شرایطی وجود داشته باشد که من­جمله آن‌­ها فقدان سابقه موثر کیفری است.

• تعلیق اجرای مجازات نوعی دیگر از تخفیفات قانون­گذار است، در این وضعیت علاوه بر اینکه مجرمیت متهم احراز می­‌شود رای نیز صادر می­‌شود اما به اجرا در نمی­‌آید.

در حالت قبلی دادگاه مجرمیت را احراز می‌­کرد اما رسیدگی در همان نقطه متوقف شده و صدور حکمی انجام نمی­‌شد؛ اما در تعلیق اجرای مجازات حکم صادر شده برای مدتی از اجرا باز می‌­ماند.

شرایط تعلیق اجرای حکم همچون مورد تعویق صدور حکم است با این تفاوت که امکان این امر در جرایمی که مجازات آن‌­ها تا ۱۵ سال حبس یا تا ۵۵ میلیون تومان وجه نقد باشد نیز وجود دارد. مشخص است که نداشتن سابقه موثر کیفری از شرایطی است که برای تعلیق اجرای مجازات ضروری است.

اثرات محکومیت کیفری در مرحله رسیدگی مقدماتی

آنچه که تاکنون بیان شد وضعیت­‌هایی بود که متهم از داشتن شرایط آسان­تر در مرحله رسیدگی در دادگاه به دلیل سابقه موثر کیفری محروم می­‌شد، اما در مرحله پیش از دادگاه، یعنی مرحله رسیدگی مقدماتی نیز داشتن سابقه موثر اثرات منفی خود را به متهم بار می­‌کند، که عبارتند از موارد زیر:

قرار بایگانی پرونده

قرار بایگانی پرونده به وضعیتی گفته می‌­شود که مقام قضایی بعد از تفهیم اتهام به متهم از تعقیب وی صرف نظر می­‌کند، یعنی شخص بدون اینکه حتی به دادگاه فرستاده شود پیگیریف صدور و اجرای حکم وی کنار گذاشته می‌­شود.

البته این قرار فقط در جرایمی قابلیت صدور دارد که حداکثر مجازات قانونی آن­‌ها حبس تا ۶ ماه یا شلاق تا ۳۰ ضربه و یا تا ۲ میلیون تومان جزای نقدی باشد. گذشت شاکی و نداشتن سابقه محکومیت مؤثر کیفری از شروطی است که برای صدور این قرار لازم است.

رضایت شاکی

در آن دسته از جرایمی که اجرای مجازات آن­‌ها قابل تعلیق باشد، یعنی آخرین گروه از تقسیم­‌بندی پیش، متهم در صورت دارا بودن شرایطی می‌­تواند از مقام قضایی دو ماه فرصت بگیرد تا گذشت شاکی را به دست آورد.

در صورت گذشت شاکی وضعیت متهم از حیث نوع جرم و میزان مجازات قابل اعمال، تغییر خواهد کرد و اگر نتواند رضایت شاکی را کسب کند رسیدگی به روال سابق خود ادامه خواهد یافت. البته مشاوره حقوقی تلفنی تاکید دارد که این امکان هم تنها در صورت نداشتن سابقه محکومیت موثر کیفری قابل اجراست.

سجل کیفری

سجل نام قدیمی شناسنامه است، همان­گونه که شناسنامه دارای اطلاعات هویتی و نیز تصویر اشخاص بوده و هست، سجل کیفری هر شخص نیز اطلاعات محکومیت قطعی و قابل اجرا وی را به همراه مشخصات وی ثبت و ضبط می‌­کند.

از دیگر مواردی که در سجل کیفری قید می‌­گردد تاریخ شروع و خاتمه اجرای حکم، احکامی که به دلیل تعلیق اجرای مجازات فعلا در حال اجرا نیستند و نیز موارد آزادی مشروط در آن ثبت می­‌شود.

پس می‌­توان اینگونه نتیجه گرفت که سجل کیفری خلاصه‌­ای از وضعیت کیفری اشخاص از بدو تولد تا زمان فوت وی است، البته که سجل کیفری م­تواند هیچ اطلاعاتی جز اطلاعات هویتی وی نداشته باشد، این فرض وقتی معنا می‌­یابد که شخص محکومیت کیفری اعم از موثر یا غیر موثر نداشته باشد.

نکته دیگر آن که اطلاعات سجل کیفری در مواردی در اختیار شخص یا مراجع صالح گذاشته می­‌شود که قانون­گذار تعیین کرده باشد. برای تجمیع اطلاعات و تنظیم سجل کیفری واحد سجل کیفری به حکم قانون ایجاد شده است.

واحد سجل کیفری یکی از واحدهایی است که در معاونت­‌های اجرای احکام کیفری ایجاد می­‌شوند و طبق ماده ۴۸۸ قانون آیین دادرسی کیفری، وظیفه ایجاد بانک اطلاعاتی برای مجرمان خطرناک و نیز متهمان و محکومان فراری یا تحت تعقیب را به عهده دارد.

دیگر وظیفه این واحد تنظیم برگ سجل کیفری محکوم علیه در محکومیت‌های مؤثر کیفری است. برگ سجل کیفری باید مشخصات دقیق و اثر انگشت و تصویر مرتکب را به صورت الکترونیکی ثبت و ذخیره نماید.

ماده مذکور تعیین دیگر موضوعات مربوطه را به تنظیم آیین­ نامه سپرد و خوشبختانه در سال ۹۸ آیین نامه سجل قضایی تنظیم و ابلاغ شد. بر اساس آیین نامه مذکور سامانه الکترونیکی سجل قضایی به عنوان محل تجمیع و دسترسی اطلاعات بیان شده، پیش‌­ بینی شد.

ماده ۴ از آیین ­نامه فوق وظایف سامانه را تعیین کرده که من­جمله آن­‌ها ثبت كلیه محكومیت‌های كیفری، قرار تعویق صدور حكم، تعلیق اجرای مجازات، احكام آزادی مشروط، نظام نیمه ‌آزادی و آزادی تحت سامانه­‌های الكترونیكی و سایر آرایی است كه اجرای آن‌ها به‌ عهده اجرای احكام پس از ثبت در اجرای احكام كیفری است.

وظیفه دیگر سامانه ثبت احكام و قرارهایی است كه نیاز به عملیات اجرایی ندارد، از جمله آن‌­ها قرارهای منع و موقوفی تعقیب، قرار بایگانی ‌كردن پرونده، قرار ترك تعقیب و رأی برائت پس از قطعیت آن­‌هاست.

گواهی سوپیشینه و نحوه دریافت آن

همان­طور که بیان شد سامانه‌­ای برای ثبت و ضبط سوابق کیفری اشخاص ایجاد شده است، منظور از اشخاص اعم از حقیقی و حقوقی است، پس شخص حقوقی نیز می‌­تواند سابقه موثر کیفری داشته باشد.

سامانه مذکور برای هر شخص با ثبت ­نام وی فعال می‌­شود، ثبت نام اشخاص نیاز به ارائه اطلاعات هویتی و مواردی دیگر دارد. طبق ماده ۱۳ آیین­ نامه سجل کیفری، نحوه عملکرد سامانه اینگونه است که در صورت فقدان هرگونه سابقه محكومیت مؤثر كیفری،‌ گواهی عدم سوء پیشینه صادر می­‌شود.

تبصره اول این ماده درباره حالتی که شخص دارای سابقه محکومیت موثر باشد تعیین تکلیف کرده بدین صورت که در این موارد، مراتب عدم امكان صدور گواهی عدم سوء پیشینه به متقاضی اعلام می‌‌شود.

البته همان­گونه که مشاهده شد این سامانه اطلاعات تمامی احکام اعم از موثر و غیرموثر را ثبت و ضبط می­‌کنند اما سابقه غیر موثر فقط اگر درخواست کننده مراجع قضایی باشند ‌اعلام می­‌شود.

در پایان باید توجه داشت که برای دریافت گواهی عدم سوپیشینه قانون­گذار راه‌­های متعددی را پیش ­بینی کرده است، بدین صورت که درخواست دریافت گواهی عدم سوپیشینه می‌­تواند توسط خود شخص در سامانه مذکور ثبت شود، یا شخص می‌­تواند به دادسرا جهت دریافت آن مراجعه کند و نیز امکان رجوع به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی نیز وجود دارد.

مشاوره حقوقی در خصوص سجل کیفری

محکومیت کیفری اشخاص در موارد متعددی ممکن است محل پرسش و رسیدگی باشد، برای مثال ممکن است از طرف مراجع مختلف و به دلایل متفاوتی همچون استخدام مجبور به دریافت گواهی عدم سوپیشینه شده باشید، در مواردی حتی مرجعی که این گواهی را مطالبه می­‌کند نام‌ه­ای به شما تحویل می­‌دهد تا گواهی عدم سوپیشینه را در پاسخ به همان نامه دریافت کنید.

گواهی عدم سوپیشینه با توجه به مرجع درخواست کننده می­‌تواند شامل اطلاعات محکومیت کیفری موثر و یا هر دو موثر و غیر موثر باشد.

بیان شد که برای دریافت گواهی عدم سوپیشینه راه‌­های متعددی وجود دارد که راحت‌­ترین آن از طریق سامانه اختصاص داده شده به این امر است، اما دریافت گواهی فوق از سامانه مسئول، در پی ثبت ­نام موفق در سامانه و ثبت درخواست ممکن است.

چنانچه در مراحل ثبت­ نام در سامانه، درخواست گواهی از سامانه و یا دریافت گواهی از مراجع صالح با دشواری رو­به‌­رو شدید نسبت به دریافت مشاوره حقوقی کیفری از گروه بنیاد وکلا تعلل نکنید.

همچنین بیان شد که قانون­گذار در مواد مختلفی از قانون مجازات اسلامی و قانون آیین دادرسی کیفری، مواردی را  پیش­­ بینی کرده تا مجازات یا نحوه­ی اجرای آن برای متهمین یا مرتکبین تسهیل شود که گاهی حتی عدم اجرای مجازات یا عدم پیگیری است.

اگر احتمال می­‌دهید که بتوانید از یکی از این موارد تسهیل قانونی استفاده کنید و یا سوال و شبه‌ه­ایی داشتید، گروه بنیاد وکلا به کمک وکیل آنلاین متخصص کیفری خود می­‌تواند مشاوره لازم را در اختیار شما قرار داده و نیز به تنظیم قرارداد وکالت اقدام نماید، تا با دفاع مناسب و به موقع از حقوق قانونی خود به طور کامل برخوردار شوید.