ارث در لغت به معنای مالی است که از شخص متوفی یا در گذشته باقی مانده و در اصطلاح به معنای انتقال دارایی شخص متوفی به بازماندگان است که انتقال اموال و دارایی‌های شخص متوفی بازماندگان بدون اراده متوفی و بازماندگانش او صورت می‌گیرد.
- متوفی کسی است که فوت کرده.
- ترک مالی است که از متوفی باقی مانده است.
- وارث شخصی است که از متوفی ارث‌میبرد.
- نسب ارتباط و اتصال فردی به دیگری به واسطه ولادت شرعی.
خویشاوندان نسبی عبارت است از وابستگی شخصی به شخص دیگر از طریق ولادت چه مستقیم باشد مانند رابطه پدر و مادر و چه واسطه باشد؛ مانند رابطه دو برادر که به واسطه پدر خوشاوند یکدیگر هستند، نسب سببی که در اثر ازدواج به وجود می‌آید و بندی سببی نامیده می‌شود مانند رابطه داماد با مادر همسر یا خواهر همسر.
اشخاصی که به موجب نسب ارث می‌برند، شامل سه طبقه هستند طبقه اول پدر و مادر و اولاد و اولاد اولاد طبقه دوم اجداد برادر و خواهر و اولاد آنان طبقه سوم عمه ها عموها خاله ها دایی ها و فرزندان آنها اگر اشخاص طبقه اول زنده باشند، طبقه دوم ارث نمی‌برند و همچنین اگر طبقه دوم فقط زنده باشند، طبقه سوم ارث نمی‌برند.
به عنوان مثال شخصی می میرد و دو سال پس از او پدرش می گیرد؛ بنابراین فرزند و دیگر از پدربزرگ ارث نمی برد.
ارث زن
ارث زن در صورت داشتن فرزند از شوهرش از او یک هشتم ارث می برد و چنانچه آن مرد سه یا چهار همسر عقد دائم داشته باشد، فقط همین یک هشتم بین آنان تقسیم می‌شود.
اگر زن از شوهرش فرزند نداشته باشد، یک چهارم نیز اگر مرد همسر داشته باشد، فقط همین یک چهارم میان زنان تقسیم می‌شود.
زنی که در اثر ازدواج منقطع یا ازدواج موقت حلقه زوجیت دارد از همسرش ارث نمی برد و چنانچه اراده شوهر این گونه باشد که همسرش که صیغه است از برد اثر قانونی ندارد.
ارث مرد
در صورتی که زن فرزند نداشته باشد مرد از زن یک دوم ارث می برد و در صورتی که زن فرزند داشته باشد، یک چهارم ارث می برد، اگر زن بمیرد و وراث ای نداشته باشد، شوهر تمام‌تر که زن را به ارث می برد اما اگر شوهر بمیرد و وراثی نداشته باشد زن همان نصیب خود را میبرد و بقیه دارایی شوهر او همانند ترکه بی وراث به دولت داده می‌شود.
ارث جنین
در مورد ارث جنین باید گفت که اگر جنین به دنیا بیاید و فقط یک گریه کند و بمیرد ارث می برد و اگر تا زمانی که به دنیا نیامده است، موروثی بمیرد در آن هنگام که تقسیم ماترک می کنند، سهم دو پسر را برای او کنار می‌گذارند تا متولد شود.
طبق ماده ۱۱۵ قانون مدنی هر طفلی که پس از انحلال نکاح متولد شود ملحق به شوهر است، مشروط بر اینکه مادر هنوز شوهر نکرده و از تاریخ انحلال نکاح تا روز ولادت بیشتر از ۱۰ ماه نگذشته باشد، مگر آنکه ثابت شود که که از تاریخ نزدیکی تا زمان ولادت کمتر از شش ماه یا بیش از ۱۰ ماه گذشته باشد.
ارث بری دو شخص دارای توارث
همچنین در خصوص شک داشتن در مورد تاریخ فوت دو نفر که در یک زمان مرده باشند، مطابق ماده ۸۷۴ قانون مدنی اگر اشخاصی که بین آنها عوارض باشد بمیرند و تاریخ فوت یکی از آنها معلوم و دیگری از حیث تقدم و تاخر مجهول باشد، فقط آنکه تاریخ فوت مجهول است از دیگری ارث میبرد.
به عنوان مثال دو نفر بر اثر غرق شدن یک کشتی در دریا بمیرند و به طریقی زمان فوت که از آنها مشخص نشده اما زمان فوت فرد دیگر مشخص نشود در این صورت فردی که تاریخ فوتش نامشخص است از دیگری ارث می برد.
فرزند خواندگی
درباره ارث فرزندخوانده باید گفت که فرزند خوانده از زن و شوهری که مادر خوانده و پدرخوانده او محسوب می شوند، ارث نمی برد و پدر و مادر خوانده نیز از زمره وراث فرزندخوانده نیستند.
موجبات انتقال ارث
- از متوفی مالی به جا مانده باشد.
- باید بین موروث یا متوفی و وارث رابطه خویشاوندی وجود داشته باشد که این قرابت و خویشاوندی ممکن است سببی یا نسبی باشد، در رابطه تعلق می‌گیرد و در رابطه سببی زوجیت دائم موجب ارث می شود.
- موروث فوت کرده باشد و وراث در زمان مرگ او زنده باشد.
- جنینی که در شکم مادر است، به شرط آنکه زنده متولد شود از مروث خود ارث خواهد برد.
- موروث مسلمان از موروث کافر ارث میبرد اما کافر از مسلمان ارث نمی برد.
موانع ارث
اموری که مانع ارث می شود، شامل موارد ذیل است:
- قتل: اگر کسی متوفی یا موروث خود را به طور عمدی بکشد، از ارث محروم می شود.
- لعان: در لعان زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی برند و فرزندی نیز که مورد نفی پدر خود واقع شده است، از او ارث نمی برد.
در تعریف لعان میتوان گفت که در این حالت پدر، فرزندی را که در زمان زوجیت با همسر است به دنیا آمده است از خود نفی می کند و او را فرزند خود نمی داند که تحت شرایطی شرعی مراسم آن برگزار می شود، در این صورت رابطه وارث بین فرزند و پدر به وجود نخواهد آمد.
- نامشروع بودن فرزند: فرزند نامشروع از پدر و مادر ارث نمی برد.
