سرقت، یکی از معمول‌ترین جرائمی است که در جوامع اتفاق می‌افتد. خواه یک روستای کوچک باشد، خواه یک کلان شهر؛ همیشه سارقانی وجود دارند که به اشکال مختلف دست به سرقت می‌زنند. برای همین قانون‌گذار ضمن دسته‌بندی انواع سرقت، مجازات‌های مختلفی برای آن تعیین نموده است.
در قانون مجازات اسلامی، سرقت شامل دو نوع کلی می‌شود: سرقت حدی و سرقت تعزیری. البته سرقت حدی و تعزیری خود انواع مختلفی دارند. با بنیاد وکلا همراه باشید تا با انواع سرقت و تفاوت سرقت تعزیری و سرقت حدی آشنا شوید و در صورت نیاز مشاوره حقوقی دریافت نمایید.
تعریف جرایم حدی و جرایم تعزیری
اصولا سرقت‌ها با این دو واژه گره خورده‌اند. اما معنی آن‌ها چیست و چه تفاوتی با هم دارند. جرایم حدی، آن دسته از جرایمی است که بر آن‌ها حد جاری می‌شود. مثل قطع دست و پا، اعدام و حبس ابد.
جرایم حدی در واقع توسط دین مبین اسلام و در شرع مقدس، مشخص شده است. جرایمی مانند زنا، مصرف مسکرات، سرقت در شرایط خاص و غیره از این دسته هستند.
جرایم تعزیری، محدوده وسیع‌تری از جرائم را دربرمی‌گیرد. مجازات جرایم تعزیری به وسیله قوانین حکومتی تعیین می‌شود. مجازات این جرایم متفاوت بوده و می‌تواند شامل عفو نیز شود.
سرقت و انواع آن
در ماده ۲۶۷ قانون مجازات اسلامی، سرقت را ربودن و دزدیدن مالی می‌داند که متعلق به دیگری است. بعد دو نوع سرقت را معرفی می‌کند. سرقت حدی و سرقت تعزیری.
سرقت حدی چیست؟
همان‌طور که گفته شد، سرقت حدی جز جرائمی است که در شرع مشخص شده و مجازات آن حد است. یعنی بیشترین مجازاتی که برای یک جرم می‌توان در نظر گرفت.
سرقت حدی دارای دو نوع است:
- راهزنی
- سرقت با شرایط خاص
راهزنی
در ماده ۲۸۱ قانون مجازات اسلامی آمده است که: «راهزنان، سارقان و قاچاقچیانی که دست به سلاح ببرند و موجب سلب امنیت مردم و راه‌ها شوند، محاربند» این جرم جزو سرقت حدی است و مجازات آن در ماده ۲۸۲ این قانون چنین آمده است:
حد محاربه یکی از چهار مجازات زیر است:
- الف- اعدام
- ب- صلب
- پ- قطع دست راست و پای چپ
- ت- نفی بلد
سرقت با شرایط خاص
از آنجایی که مجازات سرقت حدی قطع انگشت، دست و پا و اعدام است؛ قانون‌گذار ۱۴ شرط برای آن ذکر کرده که تنها در صورتی که سرقت جامع تمام این شرایط باشد، به مجازات ذکر شده در قانون محکوم خواهد شد.
- شیء سرقت شده مال باشد.
یعنی شی ربوده شده باید دارای ارزش اقتصادی بوده و قابل داد و ستد باشد. اشیایی که مالیت ندارند مثل هوا، آب دریا یا مشروبات الکی سرقت محسوب نمی‌شود. البته مال می‌تواند اهمیت مالی نداشته باشد ولی برای مالک آن دارای ارزش معنوی یا عاطفی باشد.
- مال سرقت شده در حرز باشد.
یعنی در محلی قرار گرفته باشد که عرفا قابل دسترسی همه نیست و می‌توان مال را از دستبرد حفظ نمود. در عرف هر شیئی حرز معینی دارد. مثلا حرز پول و اشیاء قیمتی گاو صندوق است. یا برای میوه و غله جات مغازه و سیلو حرز محسوب می‌شود. همچنین دزدیدن مصالح بنایی از محل ساختمان در حال ساخت، سرقت از حرز است. ولی سرقت میوه از بالای درخت، سرقت حدی نیست.
- سارق اقدام به هتک حرز نماید.
- مال از حرز خارج شود.
قانون‌گذار از ماده ۲۶۹ تا ۲۷۳، شرایطی را برای حرز تعیین می‌کند که اگر فاقد این شرایط باشد، هتک حرز محسوب نمی‌شود: این شرایط عبارتند از:
- ü حرز مکانی است که عرفا مال را از دستبرد در امان نگه می‌دارد. بنابراین اگر مال در جایی قرار گرفته باشد که به راحتی قابل ربودن است، حرز محسوب نمی‌شود.
- ü اگر مکان نگهداری مال غصب شده باشد، برای فردی که مالک اصلی ملک است و کسانی که از طرف وی حق دسترسی به آن مکان را دارند، حرز به شمار نمی‌آید.
- ü هتک حرز به معنی نقض غیرمجاز حرز است، یعنی از طریق خراب کردن دیوار، بالا رفتن از آن، باز کردن و شکستن قفل و … اقدام به دزدی کرده باشد.
- ü اگر کسی مال را به وسیله یک کودک غیر ممیز یا مجنون یا حیوان و یا هر کسی که اراده‌ای ندارد از حرز خارج کند، مباشر محسوب شده و مشمول سرقت حدی نمی‌شود.
- ü اگر مال در حرزهای متعدد قرار گرفته باشد، ملاک حدی بودن آن، خارج کردن مال از بیرونی‌ترین حرز است.
- هتک حرز و سرقت به صورت مخفیانه صورت پذیرد.
- سرقت توسط پدر یا جد پدری صاحب مال انجام نشده باشد.
این معافیت شامل دیگر افراد خانواده و یا برعکس آن نمی‌شود. یعنی اگر فرزند از پدر یا پدربزرگ پدری‌اش سرقت کند، حد بر آن جاری می‌شود. در سرقت مادر از پسر نیز همچنین است و مستوجب حد است.
- ارزش مال مسروق در زمان سرقت و خارج کردن از حرز، معادل چهار و نیم نخود طلای مسکوک باشد.
مهم است که مقدار مال دزدیده شده، به نصاب لازم در یک سرقت برسد. اگر سرقت به طور مشترک انجام شده باشد، باید سهم جداگانه هر کدام از آن‌ها به حد نصاب برسد تا مستوجب حد شود.
- مال سرقت شده از اموال دولتی یا عمومی، وقف عام و یا وقف بر جهات عامه نباشد.
یعنی سرقت از اموال دولتی، عمومی و اموال وقفی جزو سرقت حدی نیست.
- در زمان قحطی روی نداده باشد.
- صاحب مال از سارق شکایت کرده باشد.
- فرد زیان دیده قبل از ثابت نمودن سرقت، وی را نبخشیده باشد.
بخشیدن سارق در هر مرحله‌ای از تعقیب و رسیدگی که باشد، می‌تواند موجب توقف اجرای حد شود. اگر بعد از بخشش، مجددا شکایت کند، حد بر سارق جاری نمی‌شود.
- مال سرقت شده قبل از اثبات سرقت در اختیار مالک قرار نگیرد.
اگر مالک بتواند، مالکیت اموال ربوده شده را قبل از اثبات جرم به خود منتقل نماید، خواه از طریق خرید یا صلح یا … باشد؛ سرقت مستوجب حد نمی‌شود. البته باید پیش از صدور حکم و اتمام رسیدگی باشد.
- مال مسروق قبل از اثبات جرم به ملکیت سارق در نیاید.
- مال مسروق از اموال سرقت شده یا مغصوب نباشد.
مجازات سرقت حدی
مجازات سرقت حدی طبق قانون به شرح زیر است:
- الف- اگر متهم بار اول است که مرتکب سرقت حدی شده، مجازات او قطع چهار انگشت دست راست از انتهای آن است، چنان‌که انگشت شست و کف دست او باقی بماند.
- ب- در بار دوم، پای چپ سارق از پایین برآمدگی قطع می‌شود، طوری که نصف قدم و مقداری از محل مسح آن باقی بماند.
- پ- دفعه سوم، مجازات آن حبس ابد است.
- ت- در مرتبه چهارم، مجازاتش اعدام است حتی اگر سرقت در زندان باشد.
چند نکته که مورد تاکید وکیل تلفنی ما نیز می‌باشد:
- اگر سارق، فاقد عضو متعلق قطع باشد، حسب مورد مشمول یکی از سرقت‌های تعزیری خواهد شد.
- درمورد بند (پ) این ماده و سایر حبس‌هایی که مشمول عنوان تعزیر نمی‌گردد؛ هرگاه مرتکب حین اجرای مجازات توبه کرده و مقام رهبری آزادی او را مصلحت بداند با عفو ایشان از حبس آزاد خواهد شد. همچنین مقام رهبری می‌تواند مجازات او را به مجازات تعزیری دیگری تبدیل کند.
سرقت تعزیری
تعزیر در لغت به معنی تعظیم، تأدیب، نصرت و منع است. در حقوق کیفری تعزیر به معنی مجازاتی مادون حد شرعی است. تعزیر مجازاتی است برای جرائمی که در حقوق جزای اسلامی برایشان حد، قصاص و دیه در نظر گرفته نشده است.
مقدار تعزیر در شرع مشخص نیست و تعیین آن به صلاحدید قاضی است. در ماده ۱۸ قانون مجازات اسلامی در باب تعزیر می‌گوید: تعزیر مجازاتی است که شامل حد، قصاص و دیه نمی‌شود و به موجب قانون در زمان ارتکاب محرمات شرعی یا نقض مقررات قانونی تعیین و اعمال می‌شود. نوع و مقدار تعزیر، چگونگی اجرا، تخفیف، تعلیق و غیره احکام تعزیر به وسیله قانون مشخص می‌گردد.
سرقت‌های تعزیری به دو نوع ساده و مشدد تقسیم می‌شوند که در ادامه به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت.
سرقت‌های تعزیری مشدد
سرقت‌هایی که مشمول سرقت حدی نیستند، سرقت‌های تعزیری نام دارند. سرقت‌های تعزیری انواع و اقسام مختلفی داشته که هرکدام نیز مجازات خاص خود را دارند. حال اگر سرقت همراه با ارتکاب عملی خاص باشد که در قانون ذکر شده، می‌تواند موجب تشدید مجازات سارق شود. این عوامل تشدید کننده عبارتند از:
- سرقت مسلحانه همراه با آزار و اذیت
اگر سارق یا سارقین در حین سرقت، اسلحه گرم یا سرد با خود داشته باشند و اقدام به آزار و اذیت فرد نیز نمایند، طبق ماده ۶۵۲ قانون مجازات اسلامی مجازات آن‌ها به حداکثر مجازات ذکر شده در این قانون تشدید می‌شود. یعنی سارقین به ۱۰ سال حبس و ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهند شد. در این قانون از لفظ «مقرون به آزار» استفاده شده، بنابراین هر کاری که عرفا آزار و اذیت باشد را شامل می‌شود و لزومی ندارد که حتما ایجاد ضرب و جرح نماید.
البته اگر سرقت همراه با جراحت باشد، مجازات جراحت نیز به آن اضافه خواهد شد. از دیگر شرایطی که سرقت ذکر شده در این قانون باید داشته باشد، این است که آزار و اذیت در زمان سرقت باشد و همچنین فرقی ندارد نسبت به مال‌باخته صورت گیرد یا فرد دیگری که درگیر می‌شود.
- سرقت‌های دارای شرایط پنچگانه
در ماده ۶۵۱ قانون مجازات اسلامی، پنج شرط آورده شده که اگر سرقت همراه با آن باشد مجازات سارقین تشدید می‌شود. این پنج شرط عبارتند از:
- سرقت در هنگام شب رخ دهد.
- سارقین دو نفر یا بیشتر باشند.
- یکی از سارقین یا چند نفر آن‌ها سلاح گرم و سرد خواه آشکار خواه مخفی شده به همراه داشته باشند.
- سارقین از دیوار بالا رفته، حرز را شکسته باشند. یا اینکه از کلید ساختگی استفاده کرده باشند. سارقین با لباس و عنوان مستخدم دولتی و معرفی خود به عنوان مأمور دولتی اقدام به سرقت کرده باشد و این سرقت در محل سکونت رخ داده باشد. محل سکونت یعنی مکان‌هایی که برای زندگی مهیا شده حتی اگر در حال ساخت باشد.
- در حین سرقت، اقدام به آزار و اذیت و تهدید افراد کرده باشند.
مجازات سرقت‌هایی که این پنج شرط را دارند ۵ تا ۲۰ سال و ۷۴ ضربه شلاق خواهد بود. علت تشدید مجازات این سرقت این است که این نوع از سرقت به سرقت حدی نزدیک است. هرچند دارای شرایط ۱۴ گانه نیست اما شرایط مهم آن را دارد.
- سرقت مسلحانه در شب به صورت گروهی
گاهی سرقت‌های تعزیری چون باعث ایجاد ناامنی در کشور شده‌اند، تشدید می‌شوند. طبق ماده ۶۵۴ قانون مجازات اسلامی، اگر سرقت، توسط دو نفر یا بیشتر در شب رخ دهد و حداقل یکی از آن‌ها سلاح گرم یا سرد به صورت مخفی و آشکار، به همراه داشته باشد، مجازات آن‌ها به ۵ تا ۱۵ سال و ۷۴ ضربه شلاق تشدید می‌گردد.
- راهزنی
سرقت از طریق راهزنی هم می‌تواند در دسته سرقت حدی باشد هم تعزیری. تفاوت آن‌ها در این است که راهزنی در سرقت حدی مصداق محاربه است. یعنی باعث ایجاد اختلال در نظم و امنیت کشور می‌شود. اما اگر محارب محسوب نشود، تعزیری است و مجازات مشدد آن ۳ تا ۱۵ سال زندان و ۷۴ ضربه شلاق است.
- سرقت وسایل عمومی
اگر سارق وسایلی که مورد استفاده همگان است، مانند تأسیسات بهره‌برداری از آب، برق و گاز و غیره را سرقت کند، حداکثر مجازات مقرر در ماده ۶۵۹ قانون مجازات اسلامی یعنی ۵ سال حبس محکوم می‌شود.
سرقت‌های تعزیری ساده
اگر سرقت، هیچکدام از موارد ذکر شده در بالا را نداشته باشد، تعزیری است. مجازات سرقت تعزیری ساده حبس از سه ماه و یک روز تا دو سال و ۷۴ ضربه شلاق خواهد بود.
تفاوت سرقت حدی و تعزیری
سرقت‌های حدی و تعزیری تفاوت‌های بسیاری از جهات مختلف دارند. برای بررسی تفاوت میان این دو سرقت ابتدا به تفاوت میان حد و تعزیر می‌پردازیم:
تفاوت‌های حد و تعزیر
- تعزیرات، مجازات‌های معین و نامعین هستند؛ در حالی که حدود مجازات معین و مشخص شده‌ایست که بر اساس کتاب و سنت می‌باشند.
- بر خلاف حد، مقدار و چگونگی مجازات تعزیری به صلاحدید قاضی است.
- در تعزیر، شخصیت مجرم، وضع روحی و جسمی او و زمان و مکان وقوع جرم تأثیر دارد؛ در حالی که حد تابع صدق عنوان است. یعنی همین که مشخص شد مستوجب حد است، مجازات اعمال می‌شود.
- در تعزیر اصلاح و تأدیب مجرم شرط است؛ در حالی که فلسفه اجرای حد، دفاع از مصالح بنیادین جامعه می‌باشد.
- تعزیر با توبه از بین می‌رود. اما در حد، تاثیر توبه بسته به شرایط مختلفی است.
- در تعزیر، حاکم اسلامی می‌تواند آن را عفو نماید، ولی در حد چنین حقی ندارد.
تفاوت سرقت حدی و تعزیری
سرقت حدی و تعزیری در باب ساختار از چند جهت با هم تفاوت دارند:
تفاوت در منشا سرقت
اولین تفاوت میان سرقت حدی و تعزیری، منشا به وجود آورنده آن‌هاست. سرقت حدی در دسته جرایم حدی بوده که منشا قوانین آن فقه و شرع است. در حالی که منشا سرقت تعزیری شرایط و مصلحت جامعه بود که با تصمیم‌گیری قانون‌گذار به وجود آمده است.
تفاوت در شرایط شکل‌گیری
دومین تفاوت میان این دو سرقت، شرایط شکل‌گیری آن‌هاست. یعنی طریقه انجام آن‌ها و چگونگی به وقوع پیوستنشان با هم متفاوت است. سرقت حدی همیشه با شرایط خاص ۱۴ گانه‌ای که برای آن تعیین شده، به وقوع می‌پیوندد و مجازات آن برای همه افراد یکسان است.
در حالی که سرقت تعزیری شرایط و انواع مختلفی دارد و مجازاتش می‌تواند با توجه به شرایط کم یا زیاد شود یا اینکه بخشوده شود.
تفاوت در مجازات
مجازات جرایم حدی توسط دین اسلام و شرع مقدس تعیین شده و قابل تغییر و تبدیل نیست. در حالی که قوانین سرقت تعزیری را قوانین حکومتی تعیین می‌کند و قابل تغییر و تبدیل است.
تفاوت در تخفیف مجازات
از آن جایی که مجازات سرقت حدی توسط نص الهی و شرع تعیین شده، قانون‌گذار نمی‌تواند در آن دخل و تصرفی کرده و مجازات را تخفیف دهد. اما در سرقت تعزیری چنین نیست؛ اگر سرقت در شرایط خاصی صورت گرفته باشد، مجازات آن قابل تخفیف خواهد بود.
دیگر تفاوت‌های میان سرقت حدی و تعزیری
به غیر موارد چهارگانه‌ای که در بالا ذکر شد، تفاوته‌ایی دیگری نیز بین سرقت حدی و تعزیری وجود دارد که عبارتند از:
قابل گذشت بودن سرقت تعزیری
سرقت‌های تعزیری در بعضی شرایط خاص قابل گذشت هستند. اگر مالی که دزدیده شده کمتر از ۲۰ میلیون تومان باشد و متهم نیز سابقه کیفری نداشته باشد، متهم با رضایت شاکی بخشیده می‌شود حتی اگر جرم ثابت گشته و قرار مجرمیت نیز برای وی صادر شده باشد.
در صورتی که در سرقت حدی، رضایت شاکی تنها زمانی مؤثر است که سرقت هنوز اثبات نشده باشد. به محض اینکه قرار مجرمیت برای متهم صادر شد، دیگر رضایت شاکی تأثیری نخواهد داشت.
همچنین عدم وجود سابقه کیفری برای متهم نیز در این دو سرقت متفاوت است. در سرقت تعزیری، نداشتن سابقه کیفری در بخشش وی بسیار مؤثر است چرا که هدف از مجازات تعزیری، اصلاح مجرم است. اما در سرقت حدی، نداشتن سابقه کیفری تنها در نوع مجازات متهم تأثیر دارد.
تفاوت در مرجع رسیدگی به پرونده سرقت حدی و تعزیری
به دلیل خاص بودن پرونده سرقت حدی و نوع مجازات آن، این پرونده‌ها همیشه در دادگاه کیفری یک رسیدگی می‌شوند. در صورتی که پرونده‌های مربوط به سرقت تعزیری می‌تواند در دادگاه‌های مختلفی چون دادگاه کیفری یک و دو، دادسرای انقلاب، دادگاه اطفال و شورای حل اختلاف رسیدگی شود.
مرور زمان در سرقت حدی و تعزیری
مرور زمان به معنی سپری شدن مدت زمانی مشخص است که بعد از آن دیگر جرم قابل پیگیری نیست. مدت مرور زمان هر نوع جرم را قانون مشخص می‌کند. یکی از تفاوت‌های عمده سرقت‌های حدی و تعزیری این است که سرقت حدی به هیچ عنوان مشمول قاعده مرور زمان نمی‌شود. در حالی که سرقت‌های تعزیری مورد شمول این قانون هستند.
نقش عوامل تشدید کننده مجازات در سرقت حدی و تعزیری
سرقت‌های تعزیری انواع و اقسام مختلفی دارد و وجود برخی عوامل می‌تواند باعث تشدید مجازات متهم شود. در حالی که در سرقت‌های حدی چنین گزینه‌ای وجود ندارد.
مجازات در سرقت حدی بر اساس تکرار دفعات انجام جرم است و سارق تنها ۴ مرتبه فرصت دارد که این جرم را تکرار کند و در نهایت با مجازات اعدام یا حبس ابد روبه‌رو خواهد شد. در حالی که در سرقت‌های تعزیری، تکرار جرم تاثیری در شدت مجازات ندارد.
مشاوره حقوقی در سرقت حدی و تعزیری با بنیاد وکلا
همان‌طور که گفته شد، سرقت‌های حدی و تعزیری تفاوت‌های بسیاری با هم دارند که تعیین نوع آن می‌تواند تأثیر به سزایی در مجازاتشان داشته باشد.
اگر به اطلاعات بیشتر در خصوص رسیدگی به پرونده‌های مختلف سرقت نیاز دارید؛ می‌توانید از بنیاد وکلا مشاوره آنلاین و تلفنی دریافت نمایید. بنیاد وکلا با داشتن بیش از صدها وکیل و مشاور حقوقی به صورت شبانه‌روزی جوابگوی سوالات حقوقی شماست.
امکان رزرو وقت مشاوره حقوقی آنلاین در هر بازه‌ای از شبانه روز برای شما میسر می‌باشد.
