بر اساس قانون تجارت چک نوشته‌ای است که به موجب آن صادر کننده می تواند تمام یا قسمتی از پول خود را که در نزد بانک دارد باز پس گیرد یا به شخص دیگری واگذار نماید.
در این فرآیند سه نفر حضور دارند صادر کننده، دارنده چک و پرداخت کننده که هر یک وظایف خاص خود را دارند. در این مطلب ضمن بررسی کامل موارد مرتبط با چک به شما در خصوص نکات مهمی که باید به خاطر داشته باشید توسط وکیل متخصص سخن خواهیم گفت.
صادر کننده
شخصی که چک را صادر میکند بایستی در تاریخی که در چک ذکر میکند به همان اندازه در بانک وجه نقد یا اعتبار داشته باشد.
- صادر کننده در زمان مندرج چک نباید، تمام یا قسمتی از وجه را ازبانک خارج نماید یا دستور پرداخت نکردن چک را صادر کند.
- در صورت عدم مطابقت امضاء، قلم خوردگی و مسائلی از این قبیل بانک از پرداخت پول خوداری می کند.
در این جا یک سوال مطرح میشود و آن اینکه اگر صادر کننده بعد از صدور متوجه شود که چک از طریق کلاهبرداری یا سرقت از او گرفته شده یا آن را گم کرده چگونه می تواند از حقوق خود دفاع کند؟
صادر کننده می تواند دستور عدم پرداخت وجه را به بانک بدهد و بایستی به صورت کتبی علت دستور عدم پرداخت را بیان کند.
موادری که میتوان دستور عدم پرداخت را صادر نمود عبارتند از:
- اعلام مفقودی
- سرقت
- جعل
- کلاهبرداری
- خیانت در امانت
- یا به دست آوردن از راههای دیگر مجرمانه
به عنوان مثال اگر شخصی به آقای x چکی را بدهد و در مقابل قرار باشد که آقای x کاری را برای او انجام دهد، و نکند؛ صادر کننده نمی تواند دستور عدم پرداخت چک را صادر کند. زیرا عدم انجام تعهد یک مسئله مدنی است و بایستی پس از پرداخت وجه، دادخواست خود را به دادگاه تحویل دهد.
هر گاه اثبات شود که صادر کننده چک بی اساس دستور عدم پرداخت را صادر کرده است، علاوه بر پرداخت وجه به مجازاتهای از قبیل حبس ، جزای تقدی و پرداخت کلیه خسارت وارد شده به دارنده چک محکوم می شود.
دارنده
شخصی است که برای اولین بار چک را به بانک ارائه می کند. از این جهت بانک موظف است هر کس برای اولین بار چک را به بانک می آورد هویت کامل و دقیق او را با ذکر تاریخ در پشت چک درج کند.
چند توصیه مهم مشاوره حقوقی بنیاد وکلا به دارندگان چک که می خواهند از راه کیفری صادر کننده را تعقیب کنند:
برای تعقیب کیفری، دارنده چک فرصت دارید تا ۶ ماه پس از تاریخ صدور به بانک جهت اخذ پول خود مراجعه کند و اگر چک قابل پرداخت نبود دارنده چک مهلت دارد تا ۶ ماه پس از صدور گواهی عدم پرداخت از بانک برای شکایت به دادسرا مراجعه کند.
برای مثال: اگر تاریخ چک ۲۲/۲/۱۳۸۴ باشد شما مهلت دارید تا تاریخ ۲۲/۸/۱۳۸۴ جهت وصول چک اقدام کنید و اگر اقدام کردید و در حساب موجودی نبود از آن زمانی که برگه عدم پرداخت را از بانک گرفته باشید به مدت ۶ ماه جهت شکایت به دادگاه فرصت دارید.
مسائلی که دارنده چک در شکایت باید رعایت کند
برای شکایت کیفری باید به دادسرای مراجعه کنیم که بانک مورد نظر در آن حوزه قضائی باشد. مثلا اگر چکی دربانک زاهدان صادر شده باشد و بر اساس گردش در تهران آمده باشد شاکی باید اعتراض خود را در دادسرای زاهدان انجام دهد.
مدارک و هزینه های که جهت شکایت باید انجام شود عبارتند از
- کپی برابر اصل شده چک
- کپی برابر اصل شده برگه عدم پرداخت
- تنظیم شکایت و ابطال تمبر
- محاسبه هزینه شکایت کیفری چک‌های بی محل بر اساس مبلغ آن
سوالی که در جلسات مشاوره حقوقی آنلاین می‌پرسند این است که دارنده چک بدون محل از چه شخصی می‌تواند شکایت کند؟
فقط علیه صادر کننده. اگر یک چک ۱۰ دست چرخیده باشد از هیچ یک نمی توان شکایت کرد.
سوال : آیا در مثال بالا مسئولیت عدم پرداخت تنها با صادر کننده است؟
خیر. نفرات قبل هم مسئولیت دارند البته آنها مسئولیت کیفری ندارند بلکه مسئولیت مدنی دارند و تنها از آنها میتوان وجه چک را طلب کرد.
پرداخت کننده
گاهی اوقات وجه چک به علت های مانند: کسر موجودی، عدم مطابقت امضاء، قلم خوردگی و مواردی از این قبیل قابل پرداخت نیست.
در این حالت بانک وظیفه دارد در برگ مخصوص که مشخصات چک و هویت و نشانی کامل صادر کننده، که علت عدم پرداخت در آن ذکر شده باشد به روشنی قید کند. سپس این برگ را مهر و امضاء کرده و دارنده چک تسلیم کند.
دارنده چک باید دقت کند که تمامی موارد ذکر شده باشد و علت عدم پرداخت نیز در آن برگه توسط بانک پر شده باشد. همچنین بانک وظیفه دارد نسخه دوم گواهی عدم پرداخت را سریعا به آخرین آدرس صاحب چک جهت اطلاع بفرستد.
اصطلاح های موجود در مباحث چک
- راههای مجرمانه: تهدید، اخاذی، جعل و غیره.
- تخلف مدنی: عدم پرداخت، بدهی، عدم وفای به عهد
- مراجع قضائی: دادسرا، دادگاه
- عهده بانک: در نزد بانک
- تعقیب کیفری: در مقابل تعقیب مدنی است؛ یعنی شخص به علت ارتکاب به جرم تحت تعقیب مراجع قضائی قرار گیرد.
- مسئولیت مدنی: در مقابل مسئولیت کیفری قرار می گیرد که می توان به شکل جبران خسارت، انجام تعهد، وفای به عهد و غیره … باشد.
- بانک محال علیه: بانکی که چک در وجه آن صادر شده باشد.
- مشتکی عنه: کسی که از او شکایت شده باشد.
بخش‌های یک چک
بخش‌های زیر در یک برگ چک وجود دارند که بعضی از آنها جاهای خالی تعبیه شده‌ای هستند که باید توسط نویسنده پر شود:
شماره مسلسل چک
شماره‌ای است که هنگام چاپ شدن برای هر برگ چک به طور یگانه و بدون تکرار است و بر روی آن ثبت میشود.
شماره حساب جاری
شمارهٔ حساب بانکی‌ای که وجه معین شده از آن حساب پرداخت خواهد شد.
این شماره معمولا به همراه نام صاحب حساب معمولا روی تمام برگه‌های یک دفترچهٔ چک چاپ یا مُهر میشود.
تاریخ پرداخت
تاریخی که موعد پرداخت وجه مشخص شده است. طبق قانون چک این تاریخ باید به حروف نوشته شود.
گیرنده چک
نام فردی که می‌تواند وجه مشخص شده را در تاریخ مشخص شده دریافت کند.
معمولا برای اینکه امکان استفاده‌ٔ چندین باره از یک برگ چک – خرج کردن و دست به دست کردن آن – وجود داشته باشد؛ معمولا از واژه “حامل” یا “آورنده” استفاده میشود.
در اینصورت هر شخصی می‌تواند وجه چک را دریافت کند.
مبلغ چک
که یک بار به حروف در وسط و یک بار به عدد در پایین برگهٔ چک نوشته میشود.
امضای صاحب حساب
چک بدون امضای صاحب حساب ارزشی ندارد و قابل پرداخت نیست.
بعضا در بنگاه‌های تجاری که تعدادی از افراد در مسائل مالی آن شریک هستند، حسابهای جاری به نام دو یا چند فرد گشایش می‌یابد. در این حالت تمام افرادی که در قبال آن حساب “حق امضا” دارند باید چک را امضا نمایند.
چک های بانکی
چک بانکی عبارتست از چکی که بانک، عهده خود/شعب و خود/شعب سایر بانک‌ها، در وجه اشخاص حقیقی/حقوقی معین صادر می‌نماید.
این چک دو نوع می باشد: چک بانکی بین شعب بانک صنعت ومعدن و چک بانکی بین بانک‌ها (سایر بانک‌ها).
ضوابط
- صدور چک بانکی در وجه حامل یا به حواله کرد ممنوع می باشد.
- چک‌های بانکی همانند سایر چک‌ها، از طریق ظهر نویسی با رعایت کنترل تسلسل ظهرنویسان و احراز هویت گیرنده نهائی وجه، قابل انتقال است.
- مدت اعتبار چک بانکی ۶ ماه از تاریخ صدور می باشد و پس از سپری شدن این مدت، چک مزبور فقط در شعبه صادر کننده قابل پرداخت می باشد.
- وجه چک بانکی بین بانک‌ها، نقدا قابل پرداخت به متقاضی نمی باشدو می بایستی به حساب متقاضی در بانک منظور گردد.
- احراز هویت دقیق و کامل متقاضی، خصوصاٌ در رابطه با ارقام مشمول دستورالعمل مبارزه با پولشوئی، الزامی می باشد.
- چک بانکی عهده سایر بانک‌ها، در صورتی توسط شعب بانک صادر می شود که ذینفع، در بانک پرداخت کننده وجه دارای شماره حساب باشد.
چک مزبور در وجه بانک مورد نظر و جهت واریز به شماره حساب درخواست شده توسط متقاضی، صادر می گردد.
نحوه صدور چک بانکی
- متقاضی فرم درخواست صدورچک بانکی را تکمیل می نماید.
- چنانچه متقاضی بخواهد وجه چک بانکی را نقداً پرداخت نماید، بایستی فرم واریز نقدی را تکمیل و وجه موردنظر و کارمزد متعلقه را به صندوق شعبه واریز نموده و نسخه مربوطه را در اختیار متصدی امور بانکی قرار دهد.
در صورتی که متقاضی وجه چک بانکی را از حساب خود در شعبه پرداخت نماید، کارمزدی به آن تعلق نمی گیرد.
چنانچه مشتری وجه را نقدا نیز پرداخت نماید، کارمزدی از مشتری اخذ نمی گردد.
- فرم تکمیل شده فوق، توسط متصدی امور بانکی شعبه کنترل می گردد.
- معاون خدمات بانکی شعبه، پس از کنترلهای لازم و تحریر چک آن را در قبال اخذ رسید از متقاضی، تسلیم وی می نماید.
پرداخت وجه چک‌های بانکی عهده بانک صنعت و معدن
در هنگام مراجعه متقاضی جهت دریافت وجه چک بانکی، شعبه به شرح زیر عمل می نماید:
- کسب احراز هویت متقاضی با مدارک معتبری از قبیل، شناسنامه یا گواهینامه رانندگی یا گذرنامه و یا کارت ملی.
- کشف رمز و اطمینان از صحت آن و در مورد مبالغ بیش از بیست میلیون ریال، اخذ تآییدیه از شعبه صادر کننده چک بانکی.
- پرداخت وجه چک یا واریز به حساب متقاضی پس از حصول اطمینان.
پرداخت وجه چک‌های بانکی بین بانک‌ها
وجه چک‌های بانکی بین بانک‌ها، پس از تآیید رمز و کنترل های لازم توسط متصدی امور بانکی و یا معاون خدمات بانکی شعبه، به حساب مشخص شده متقاضی در شعبه واریز می گردد.
متخصصین امور چک و وصول مزالبات بنیاد وکلا در غالب وکیل تلفنی نیز آماده پاسخگویی به شما می‌باشند.
چک الکترونیکى چیست؟
در چک الکترونیکى نیز همانند چک کاغذى، هویت افراد مرتبط با فرآیند واگذارى و در یافت مخفى نمى ماند، اما پایین بودن هزینه پردازش و تسویه چک الکترونیکى به دلیل سود جستن از ارتباطات الکترونیکى، استفاده از آن را توجیه پذیر مى کند.
آنچه در تبادل و تعامل چک الکترونیکى اهمیت مى یابد موضوعات مربوط به جابه جایى چک الکترونیکى و خود چک الکترونیکى است که ذیلا به تشریح آنها مى پردازیم:
- جابه جایى چک الکترونیکى به این صورت است که بانک پس از وصول چک کاغذى، اطلاعات آنرا به صورت الکترونیکى به مرکز مبادلات بانکى ارسال مى کند و سپس چک هاى کاغذى را بایگانى مى کند.
بدین طریق حمل فیزیکى چک بین بانک ها حذف مى شود و هزینه پردازش چک کاهش و امنیت تسویه بین بانکى افزایش مى یابد.
- اطلاعات روى چک ها توسط حروف خوان مغناطیسى یا به صورت دستى به سیستم وارد مى شود.
البته روش هاى دیگرى نیز نظیر مبادله تصویر هر دورى چک به صورت دیجیتالى بین بانک ها وجود دارد، اما معنى و مفهوم چک الکترونیکى متفاوت از مقوله فوق الذکر است.
- زمانى که یک پرداخت جدید از طریق چک الکترونیکى باید انجام شود، یک چک الکترونیکى سفید بر روى مانیتور خریدار ظاهر مى شود.
اطلاعات چک وارد مى شود و براى امضاى چک الکترونیکى، پرداخت کننده کارت هوشمند را در دستگاهى مخصوص قرار داده و با دادن کلمه رمز امضاى الکترونیکى را ضمیمه مى کند و چک الکترونیکى امضا شده را ضمن قفل کردن، بر مى گرداند.
- چک هاى الکترونیکى از طریق پست الکترونیکى دریافت و باز مى شوند ولى امضاى دیجیتالى روى آنها در هر زمان مى تواند تائید شود.
